Անատոլի Ռյաբով
Անատոլի Պավլովիչ Ռյաբով (ռուս.՝ Анато́лий Па́влович Ря́бов[1], էրզ.՝ Анатолий Павлович Рябовонь, ապրիլի 15, 1894, Լոբասկի, Լուկյանովի գավառ, Նիժնի Նովգորոդի մարզ, Ռուսական կայսրություն - մայիսի 23, 1938, Սարանսկ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[2]), էրզիացի լեզվաբան, մանկավարժ, հասարակական գործիչ, պրոֆեսոր, լատինական հիմքով էրզիական այբուբենի հեղինակ, 1938 թվականին ենթարկվել է ռեպրեսիայի։
Անատոլի Ռյաբով էրզ.՝ Рябовонь Анатолий | |
|---|---|
| Ծնվել է | ապրիլի 15, 1894 Լոբասկի, Լուկյանովի գավառ, Նիժնի Նովգորոդի մարզ, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | մայիսի 23, 1938 (44 տարեկան) Սարանսկ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն և .svg){kind=small} ԽՍՀՄ |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան և ուսուցիչ |
| Հաստատություն(ներ) | Մորդովիայի պետական համալսարան |
| Ալմա մատեր | Նեժինի Նիկոլայ Գոգոլի անվան պետական համալսարան (1916) |
| Տիրապետում է լեզուներին | ռուսերեն և էրզյաներեն |
Կենսագրություն խմբագրել
Անատոլի Ռյաբովը ծնվել է էրիզիական Լոբասկի գյուղում[2]։ Ավարտել է Պոչինկովսկու հոգևոր ուսումնարանը, 1916 թվականին՝ Նեժինի մանկավարժական ինստիտուտը։ Ուսուցչական սեմինարիայում, Օմսկի մանկավարժական տեխնիկումում դասավանդել է բանասիրական առարկաներ։ 1922-1924 թվականներին եղել է Նիժնեգորոդսկի մարզային կրթության բաժնի աշխատող, 1924-1930 թվականներին՝ ՌԽՖՍՀ Ազգային փոքրամասնությունների խորհրդի Մորդովյան բյուրոյի (ենթաբաժնի) մեթոդաբան, ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի ազգությունների խորհրդում նոր այբուբենի համամիութենական կենտրոնական Կոմիտեի աշխատակից։ Այնտեղ մշակել է լատինական հիմքով նոր Էրզիական այբուբենի նախագիծը (1932): 1934-1937 թվականներին եղել է Սարանսկի գյուղատնտեսական-մանկավարժական ինստիտուտի մորդվական լեզուների ամբիոնի վարիչ։ 1937 թվականի հունիսին ձերբակալվել և մեկ տարի անց գնդակահարվել է։ Արդարացվել է հետմահու՝ 1956 թվականին։
Գիտահետազոտական գործունեություն խմբագրել
Հետազոտական գործունեությունը սկսել է 20-ական թվականների կեսերին։ Մասնակցել է ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի առաջին լեզվական արշավախմբին՝ Դմիտրի Բուբրիխի (1927) ղեկավարությամբ, զբաղվել է Էրզյան գրական լեզվի բարբառային հենքի դրսևորումներով։
30-ական թվականներից սկսած համագործակցել է պրոֆեսոր-լեզվաբան Եվգենի Պոլիվանովի հետ, որն իր ազդեցությունն է թողել Ռյաբովի գիտական տեսակետների զարգացման վրա։ Նրա հետ միասին գրել է «Էրզիա-մորդովյան լեզվի համակարգային նկարագրական քերականությունը», որը մնացել է անտիպ։ Այս գրքի երկու բաժիններ պահվում են Չեխիայի գիտությունների ակադեմիայի արխիվներում (Պրահա)։
Մորդովյան լեզվաբանության բնագավառում Ռյաբովը հայտնի է նաև որպես «Мордовские окончания 1 и 2 pluralis praesents в безобъектном спряжении», «О мордовских образованиях nomina tewus pluralis типа kile’k „берёзы“» (Доклады АН СССР, 1928 ժողովածուում), «К вопросу об обозначении палатализации в новом алфавите» (в ж.: Революция и письменность, 1932 № 4-5), «Об ударении в эрзя-мордовском языке» (նույն տեղում), «Итоги языковых конференций Мордовии (1933-1935)» (նույն տեղում, 1936 № 2) հեղինակ։
Մորդովական լեզվաբանության նվաճումներ խմբագրել
Ռյաբովն աշխատել է Էրզյան գրականության միասնական նորմերի ստեղծման վրա։ Պատրաստել է Էրզյան ուղղագրության 2 նախագիծ։ Սարանսկում հանդես է եկել ելույթներով և զեկույցներով Էրզյան լեզվի ուղղագրության, մորֆոլոգիայի և տերմինաբանության խնդիրների շուրջ 1-ին (1933), 2-րդ (1934), 3-րդ (1935) գիտաժողովներում։ Կարևորել է նաև մորդովական ազգային դպրոցներում ուսուցման խնդիրները՝ նրանց տրամադրելով մեթոդական գրականություն։
Այբբենարանների հեղինակն ու համահեղինակ է՝
- «Валдо чи» - «Светлый день» (1925)
- «Лисьма пря: Букварде мейле ловнома книга» - «Родник: книга для чтения после букваря» (1926)
- «Уроки эрзянского языка» ուսումնական ուղեցույց
- «Эрзянь келень грамматика (Морфология)» դպրոցական դասագիրք
- «Грамматика эрзянского языка (Морфология)» (1933) դպրոցական դասագիրք
- «Эрзянь келень грамматика (Синтаксис)» (1934) դպրոցական դասագիրք
- «Эрзянь-рузонь валкске» - «Эрзянско-русский словарь» (1930) երկլեզվյա բառարան
- «Рузонь-эрзянь валкске» - «Русско-эрзянский словарь» (1931)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Информационный листок «Первый мордовский профессор»: к 120-летию со дня рождения А. П. Рябова». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 19-ին.
- ↑ 2,0 2,1 Ныне - в Ичалковском районе Мордовии.
Գրականություն խմբագրել
- Артамошкина Л. Т. Анатолий Павлович Рябов (1884-1938). - Саранск, 1957.
- Объедкин В. Д. А. П. Рябов (к 80-летию со дня рождения) // Сов. финно-угроведение. - 1974. - № 2.
- Феоктистов А. П. Из истории мордовской лексикографии (1920-1930) // Сов. финно-угроведение. - 1984. - № 3.
- Циганкин Д. В. Анатолий Павлович Рябов // Просветители и педагоги мордовского края. - Саранск, 1986.
- Мордовия. Кто есть кто: Энциклопедический словарь-справочник. - Ульяновск, 1997. - С. 354-355.