Վիքիպեդիա

Ամֆետամին

քիմիական միացություն

Ամֆետամին (ալֆա‑մեթիլֆենէթիլամինի կրճատված տարբերակ), կենտրոնական նյարդային համակարգի խթանիչ, ֆենէթիլամինի դասի ածանցյալ, որը կիրառվում է ուշադրության դեֆիցիտի և գերակտիվության համախտանիշի և նարկոլեպսիայի բուժման նպատակով։ Ամֆետամինը հայտնաբերվել է 1887 թվականին 2 էնանթիոմերների[5]՝ լևոամֆետամինի և դեքստրոամֆետամինի տեսքով։ Ամֆետամինը սպեցիֆիկ քիմիական նյութ է, ռացեմիկ ազատ հիմք, որը երկու էնանթիոմերների՝ լևոամֆետամինի և դեքստրոամֆետամինի մաքուր ամինային ձևի միասնություն է։ Պատմականորեն այն գործածվել է քթի փակման, դեպրեսիայի և գիրության բուժման նպատակով։ Այն նաև գործածվում է որպես արտադրողականության և ճանաչողության ուժեղացուցիչ, ժամանցի նպատակներով՝ որպես աֆրոդիզիակ և էյֆորիկ երևույթներ առաջացնող միջոց։ Բազմաթիվ երկրներում ամֆետամինը դեղատոմսային դուրսգրման միջոց է, և դրա անօրինական տնօրինումը կամ տարածումը հաճախ խիստ վերահսկվում է՝ անկառավարելի ու մեծ քանակությամբ գործածման արդյունքում առողջական հսկայական ռիսկերի առկայության պատճառով[6][7]։

Ամֆետամին
Изображение химической структуры
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում(RS)-1-ֆենիլպրոպան-2-ամին, (RS)-1-ֆենիլ-2-ամինոպրոպան
Քիմիական բանաձևC₉H₁₃N
Մոլային զանգված2,2E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Խտություն0,936 գ/մ³[2] գ/սմ³
Հալման ջերմաստիճան11,3 °C[3] °C
Եռման ջերմաստիճան203 °C[4] °C
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար300-62-9
PubChem3007
EINECS համար206-096-2
SMILESCC(CC1=CC=CC=C1)N
ЕС206-096-2
ChEBI13852819
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Առաջին դեղագործական ամֆետամինը Բենզեդրինն էր։ Ներկայումս դեղատոմսային դուրսգրման ամֆետամինը Ադդերալն է (անգլ.՝ Adderall)՝ դեքստրոամֆետամին կամ ոչ ակտիվ լիսդեքսամֆետամին։ Ամֆետամինն ամինային ընկալիչի ակտիվացման միջոցով բարձրացնում է կենսածին ամինը և ուղեղում գրգռման ակտիվությունը՝ նպաստելով դոֆամինի արտադրությանը։ Թերապևտիկ դեղաչափերի դեպքում դա հանգեցնում է զգայական և ճանաչողական այնպիսի երևույթների, ինչպիսիք են՝ էյֆորիա, լիբիդոյի փոփոխություն, բարձր արթունություն, բարելավված ճանաչողական կառավարում։ Այն հանգեցնում է այնպիսի ֆիզիկական երևույթների, ինչպիսիք են՝ արագ արձագանքում, հոգնածության դիմադրություն, մկանային ուժեղացում[8][9][10]։

Ամֆետամինի մեծ դեղաչափերը վնասում են ճանաչողական ֆունկցիան և հանգեցնում մկանների արագ քայքայման։ Ոչ բժշկական նպատակներով մեծ դեղաչափերի գործածումը հանգեցնում է թմրամիջոցային կախվածության, ինչի ռիսկը գրեթե բացակայում է բժշկական նպատակներով կիրառման դեպքում։ Բարձր դեղաչափերի դեպքում այն կարող է առաջացնել փսիխոզ (հոգեգարություն), օրինակ՝ պատրանք և պարանոյա, ինչը հազվադեպ է հանդիպում թերապևտիկ դեղաչափերի դեպքում՝ անգամ երկարատև գործածման ժամանակ։ Ոչ բժշկական (ժամանցի) նպատակով ամֆետամին գործածելու դեպքում դեղաչափերը շատ ավելի մեծ են և պարունակում են կողմնակի բացասական հետևանքների մեծ ռիսկ[10][11][12][13][14][15]։

Պատմություն խմբագրել

Առաջին անգամ ամֆետամինը սինթեզվել է 1887 թվականին Գերմանիայում ռումինացի քիմիկոս Լազար Էդելեանոյի կողմից ռացեմիկ խառնուրդի տեսքով, որը նա անվանեց ֆենիլիսոպրոպիլամին[16][17]։ Այն ուշադրության արժանացավ 1920-ական թվականներին, երբ սկսեց փոխարինել էֆեդրինը ասթմայի բուժման ժամանակ։ Ամֆետամինի խթանիչ ազդեցությունն անհայտ էր մինչև 1927 թվականը, երբ այն վերասինթեզվեց Գորդոն Ալլեսի կողմից, որն էլ զեկուցեց դրա՝ սիմպատիկ նյարդային համակարգի վրա խթանիչ ազդեցություն ունենալու հատկության մասին[18]։ 1932 թվականին Smith, Kline & French ընկերությունը (ներկայումս GlaxoSmithKline-ի ստորաբաժանում) սկսեց ամֆետամինի վաճառքը «Բենզեդրին» (անգլ.՝ Benzedrine) ապրանքային նշանի ներքո՝ որպես դեկոնգեստանտ գործածելու նպատակով[19]։ 1937 թվականին վաճառքի հանվեցին ամֆետամինի աղերը դեղահաբերի տեսքով, որոնք գովազդվում էին որպես նարկոլեպսիայի, Պարկինսոնի հիվանդության, դեպրեսիայի բուժման, ինչպես նաև նիհարեցման միջոց։ Ռեկրեացիոն (ժամանցի) նպատակով ամֆետամինի գործածումը տարածում ստացավ 1936 թվականից[20]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ամֆետամինը և մեթամֆետամինը լայնորեն կիրառվում էին ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի և Ճապոնիայի զինված ուժերի կողմից՝ որպես խթանիչ և ակտիվությունը բարձրացնող միջոցներ[21][22]։ Երբ հայտնի դարձան ամֆետամինի կախվածություն առաջացնելու հատկությունները, կառավարությունները սկսեցին խստորեն վերահսկել դրա վաճառքը։ 1970-ական թվականների սկզբին ԱՄՆ-ում Վերահսկվող նյութերի ակտի ներքո ամֆետամինը դարձավ հսկման երկրորդ ցանկի նյութ[23]։ Չնայած պետական խիստ հսկողությանը՝ ամֆետամինը օրինական կամ անօրինական ճանապարհով գործածվել է բազմաթիվ մարդկանց կողմից՝ գրողներ[24], երաժիշտներ[25], մաթեմատիկոսներ[26] և մարզիկներ[9]։

Ամֆետամինի անօրինական գործածման վնասներն ակնհայտ դարձան 1960-ական թվականների սկզբին։ «Ամֆետամինային պսիխոզների» դեպքեր գրանցվել են դեռևս 1930-ական թվականներից, իսկ արդեն 1958 թվականին ապացուցվեց նմանատիպ ախտանիշների կապը դեղամիջոցի գործածման հետ։ Հայտնի դարձավ, որ ամֆետամինն ընդունակ է առաջացնել շատ ուժեղ կախվածություն։ 1971 թվականին ընդունվեց ՄԱԿ-ի «Հոգեմետ նյութերի մասին» կոնվենցիան[27], որում վերահսկողության առարկա դարձավ նաև ամֆետամինը։

Ամֆետամինը մինչ օրս անօրինականորեն սինթեզվում է գաղտնի լաբորատորիաներում և վաճառվում սև շուկաներում, հիմնականում՝ եվրոպական երկրներում[28]։ ԵՄ անդամ երկրներում 2013 թվականի տվյալներով շուրջ 1,2 միլիոն երիտասարդներ անօրինական ճանապարհով գործածում են ամֆետամին կամ մեթամֆետամին[29]։ Եվրոպայից դուրս ամֆետամինի անօրինական շուկան շատ ավելի փոքր է, քան մեթամֆետամինի շուկան[28]։

Իրավական կարգավիճակ խմբագրել

ՄԱԿ-ի 1971 թվականի «Հոգեմետ նյութերի մասին» կոնվենցիայի ընդունման արդյունքում ամֆետամինը դարձավ հսկման երկրորդ ցանկի նյութ։ Այն խստորեն վերահսկվում է բազմաթիվ երկրներում[30][31]։ Որոշ երկրներ, ինչպիսիք են Հարավային Կորեան և Ճապոնիան, արգելել են անգամ փոխարինող ամֆետամինի գործածումը բժշկական նպատակներով[32][33]։ Այլ երկրներում, ինչպիսիք են Կանադան, ԱՄՆ-ը, Թայլանդը և Մեծ Բրիտանիան, ամֆետամինը սահմանափակ գործածման ցուցակում է և թույլատրվում է բժշկական կիրառման համար[34]։ Հայաստանում ամֆետամինը ներառված է «Թմրամիջոցների, հոգեմետ (հոգեներգործուն) նյութերի և դրանց պրեկուրսորների կազմի (ցանկի)» ցուցակ N2-ում՝ «Թմրամիջոցներ և հոգեմետ (հոգեներգործուն) նյութեր, որոնց շրջանառությունը Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանափակ է», իսկ բրոլամֆետամինը, դեքսամֆետամինը և լևամֆետամինը՝ ցուցակ N1-ում՝ «Թմրամիջոցներ և հոգեմետ (հոգեներգործուն) նյութեր, որոնց շրջանառությունը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում արգելվում է»։

Դեղագործական արտադրանք խմբագրել

 
Լիսդեքսամֆետամինի կմախքային կառուցվածքը

Ներկայումս սահմանված կարգով կիրառվող ամֆետամինի միակ ձևը, որը պարունակում է երկու էնանթիոմերները միաժամանակ Ադդերալն է[35]։ Այն առկա է նաև առանձին՝ դեքստրոամֆետամինի և լիսդեքսամֆետամինի տեսքով[36]։ Լիսդեքսամֆետամինը կառուցվածքով տարբերվում է ամֆետամինից և ակտիվ չէ մինչև դեքստրոամֆետամինի նյութափոխվելը։ Ռացեմիկ ամֆետամինի ազատ հիմքային ձևը նախկինում հասանելի էր Բենզեդրինի (անգլ.՝ Benzedrine), Պսիխեդրինի (անգլ.՝ Psychedrine) և Սիմպատեդրինի (անգլ.՝ Sympatedrine) տեսքով[37]։ Ներկայումս հասանելի ամֆետամինի բոլոր դեղաձևերը աղերի տեսքով են, քանի որ ազատ հիմքային ձևը համեմատաբար բարձր անկայունություն ունի։ Ներկայումս գործածվող որոշ բրենդները և դրանց համարժեքները ներկայացված են ստորև. 

Ամֆետամինային դեղորայք
Բրենդի անվանում Աղային բաղադրություն Դեղատեսակ Աղբյուր
Ադդերալ (անգլ.՝ Adderall) 3:1 հաբ [37][38]
Ադդերալ XR (անգլ.՝ Adderall XR) 3:1 դեղապատիճ [37][38]
Դեքսեդրին (անգլ.՝ Dexedrine) 1:0 դեղապատիճ [37][38]
ՊրոՑենտրա (անգլ.՝ ProCentra) 1:0 հեղուկ [38]
Վիվանսե (անգլ.՝ Vyvanse) 1:0 դեղապատիճ [37]
Զենզեդի (անգլ.՝ Zenzedi) 1:0 հաբ [38]

Գործածում խմբագրել

Բժշկական նպատակով խմբագրել

 
Ադդերալ XR. ամֆետամինը և դեքստրոամֆետամինը երկարատև ազդեցությամբ դեղապատիճների տեսքով

Ամֆետամինն օգտագործվում է ուշադրության դեֆիցիտի և գերակտիվության համախտանիշի և նարկոլեպսիայի բուժման նպատակով և երբեմն դուրս է գրվում ըստ նախկին նշանակման՝ որպես դեպրեսիայի, գիրության և քթի փակման դեմ միջոց։ Ամֆետամինի երկարատև գործածումը որոշ կենդանատեսակների մոտ հանգեցնում է դոֆամինային համակարգի ոչ նորմալ զարգացման և նյարդերի վնասման[39][40], սակայն ուշադրության դեֆիցիտի և գերակտիվության համախտանիշով տառապող անձանց մոտ այն բարելավում է ուղեղի զարգացումը և նյարդերի աճը[41][42]։ Մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիայի միջոցով կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ամֆետամինով երկարատև բուժումը նվազեցնում է ուղեղի կառուցվածքի և ֆունկցիայի խանգարումները, որոնք առկա են ուշադրության դեֆիցիտի և գերակտիվության համախտանիշ ունեցող անձանց մոտ, և բարելավում է ուղեղի որոշ հատվածների ֆունկցիան[43]։ Երկու տարվա վերահսկվող փորձարկումները ցույց են տվել ամֆետամինի օգնությամբ վերոնշյալ համախտանիշի բուժման արդյունավետությունը և անվտանգությունը[44]։ Համախտանիշով տառապող երեխաների ամֆետամինային բուժումը նպաստել է միջինում 4,5 միավորով մտավոր զարգացման գործակցի բարձրացմանը, ուշադրության շարունակականական ուժեղացմանը և անհանգիստ վարքագծի ու գերակտիվության նվազմանը[45]։ Խթանիչ դեղորայք օգտագործող երեխաները հիմնականում լավ հարաբերություններ ունեն հասակակիցների և ընտանիքի անդամների հետ, առաջադիմում են դպրոցում, քիչ անհանգիստ են և իմպուլսիվ, ուշադրության ժամանակահատվածը ավելի երկար է[46]։

Որպես խթանիչ խմբագրել

Կլինիկական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ամֆետամինի թերապևտիկ դեղաչափերը նպաստնում են արտադրողականության և աշխատանքային հիշողության փոքր բարելավմանը, բարձրացնում են կեղևային ցանցի արդյունավետությունը։ Ամֆետամինը բարելավում է նաև որևէ առաջադրանք կատարելու շահադրդումը (մոտիվացիան) և բարձրացնում է արթունությունը՝ խթանելով նպատակասլաց վարքագիծ[47][48]։ Ամֆետամինի տիպի խթանիչները բարձրացնում է բարդ ու ձանձրալի առաջադրանքներ կատարելու ունակությունը և գործածվում են որոշ ուսանողների կողմից ուսման և քննական շրջանում[49]։ Այնուամենայնիվ, թերապևտիկ դեղաչափերը գերազանցող չափով ամֆետամինի գործածումը կարող է վնասել աշխատանքային հիշողությունը և ճանաչողական ֆունկցիայի այլ դրսևորումները։ Մեծ դեղաչափերը կարող են հանգեցնել մկանների արագ քայքայման և մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացման[50]։

Ֆիզիկական և քիմիական հատկություններ խմբագրել

 
Անգույն ամֆետամինի ազատ հիմքային ձևի սրվակ
 
Լ-ամֆի և Դ-ամֆի կմախքային կառուցվածք
 
Ամֆետամինի հիդրոքլորիդ (ձախ կողմ), Ֆենիլ-2-նիտրոպրոպեն (աջ կողմ)

Ամֆետամինի ազատ հիմքային ձևը անգույն, ցնդող, յուղոտ հեղուկ է, որին բնորոշ է ձկան հոտ։ Այն դժվար է լուծվում ջրում, հեշտ՝ օրգանական լուծիչներում, եռման ջերմաստիճանը 203 °C է, հալման ջերմաստիխանը՝ 11.3 °C[51]:

Ամֆետամինը հիմնականում հանդիպում է աղերի տեսքով, որոնք հեշտությամբ լուծվում են ջրում։ Ամենատարածված աղը ամֆետամինի սուլֆատն է, որն իրենից ներկայացնում է 280-281 °C հալման ջերմաստիճանով սպիտակ փոշի։

Ածանցյալներ խմբագրել

Ամֆետամինի ածանցյալները, որոնց հաճախ անվանում են «ամֆետամիններ» կամ «փոխարինող ամֆետամիններ», քիմիկատների լայն շրջանակ է, որոնք որպես «հիմք» պարունակում են ամֆետամին[52][53]։ Դասը ընդգրկում է այնպիսի խթանիչներ, ինչպիսիք են մեթամֆետամինը, MDMA-ը (էքստազի), էֆեդրինը։ Քիմիկատները այս դասը հաճախ անվանում են «ամֆետամինային ընտանիք» (անգլ.՝ "amphetamine family")[54]:

Սինթեզ խմբագրել

Լեյկարտի ռեակցիա

Անօրինական ամֆետամինի սինթեզման ամենատարածված եղանակներից մեկը Լեյկարտի ռեակցիան է, որը իրենից ներկայացնում է ֆենիլացետոնի (ֆենիլ-2-պրոպան, P2P) կոնդենսացիան ֆորմամիդի կամ ամոնիումի ֆորմիատի հետ՝ մեղվաթթվի առկայության պայմաններում, ինչին հաջորդում է N-ֆորմիլամֆետամինի թթվային հիդրոլիզը[55]։

Ֆենիլացետոնի վերականգնողական ամինացումը

Ամֆետամին կարելի է ստանալ նաև մետաղական կատալիզատորի ներկայությամբ ֆենիլացետոնի վերականգնողական ամինացման միջոցով։ Ռեակցիան տեղի է ունենում միջանկյալ իմինի ձևավորման զուգորդմամբ։ Ռեակցիայի օրինակներ են հանդիսանում.

Բենզալդեգիդից ֆենիլ-2-նիտրոպրոպենի միջոցով

Ամֆետամինի սինթեզի ևս մեկ եղանակ է հանդիսանում բենզալդեգիդի կոնդենսացիան նիտրոէթանի հետ՝ կալցիումի հիդրօքսիդի առկայության պայմաններում ֆենիլ-2-նիտրոպրոպենի ստացմամբ, որն այնուհետև վերականգնվում է ջրածնի կամ լիթիումի ալյումինահիդրիդի միջոցով[56]։

Հեռացող խմբի փոխարինում

Ամֆետամին կարելի է ստանալ աղաթթվի հետ ալիլբենզոլի ռեակցիայի միջոցով, ինչի արդյունքում ստացվում է 2-քլոր-1-ֆենիլպրոպան, որն այնուհետև ենթարկվում է մեթանոլում ամոնիակի լուծույթի ազդեցությանը[57]։

Ստերեոսելեկտիվ սինթեզ

Անհրաժեշտության դեպքում դեքստրոամֆետամինը և լևամֆետամինը կարող են առանձնացվել կալիումի բիատրատի միջոցով։ Բացի այդ, հրապարակվել է դեքստրոամֆետամինի սինթեզի ստերեոսելեկտիվ մեթոդ, որն իրենից ներկայացնում է ֆենիլացետոնի վերականգնողական ամինացում S-α-մեթիլբենզիլամինի միջոցով։ Այդ կերպ ստացված իմինը վերականգնվում է Ռենեի նիկելի օգնությամբ վերաբյուրեղանում է հիդրոքլորիդի տեսքով։ Դրանից հետո N-բենզիլային խումբը ենթարկվում է հիդրոգենոլիզի՝ ածխի վրա պալադիումի առկայության պայմաններում բարձր օպտիկական մաքրության դեքստրոամֆետամինի ստացմամբ։

Հայտնաբերումը կենսահեղուկներում խմբագրել

Ամֆետամինը հաճախ չափվում է մեզի կամ արյան մեջ սպորտային, աշխատանքային, թունավորումների ախտորոշումների, ինչպես նաև՝ դատաբժշկական փորձաքննությունների ժամանակ[58][59]։ Իմունոֆերմենտային ախտորոշումը հանդիսանում է ամֆետամինի հայտնաբերման ամենատարածված թեստը։ Ամֆետամինի համար հատուկ քրոմատոգրաֆիկ մեթոդներն ուղղված են կեղծ դրական արդյունքների կանխմանը[60]։ Որոշ դեղամիջոցներ նյութափոխանակության արդյունքում ամֆետամին են արտադրում. օրինակ՝ բենզֆետամինը, քլոբենզորեքսը, ֆամպրոֆազոնը, ֆենպրոպորեքսը, լիսդեքսամֆետամինը, մեթամֆետամինը, պրենիլամինը, սելեգիլինը և այլն[61][62]։ Այս միացությունները կարող են հանգեցնել ամֆետամինային թեստերի դրական արդյունքների։ Հիմնականում ամֆետամինը հնարավոր է հայտնաբերել միայն ստանդարտ թմրամիջոցային 24-ժամյա թեստի միջոցով, իսկ բարձր դեղաչափերի դեպքում այն կարող է հայտնաբերվել 2-4 օրում[63]։

Ազդեցության մեխանիզմ խմբագրել

 
Ամֆետամինի ազդեցության մեխանիզմը

Ամֆետամինի ազդեցությունը հիմնված է կատեխոլամինների՝ հատկապես դոֆամինի և նորադրենալինի՝ ենթասինապսային վերջավորություններից արտազատման ավելացման վրա։ Դոֆամիներգիկ սինապսի նորմալ աշխատանքի դեպքում դոֆամինի արտազատումը դեպի սինապտիկ ճեղք տեղի է ունենում դոֆամին պարունակող բշտիկների էկզոցիտոզի միջոցով։ Դրանից հետո տեղի է ունենում դոֆամինի վերագրավումը դեպի բջիջ. դոֆամինային փոխադրիչը՝ DAT, դոֆամինը սինապտիկ ճեղքից տեղափոխում է ցիտոպլազմա, իսկ VMAT փոխադրիչը (մոնոամինների բշտիկային փոխադրիչ)՝ ցիտոպլազմայից բշտիկ։ Մտնելով ամֆետամինի բջջի մեջ՝ փոխադրիչները սկսում են աշխատել հակառակ ուղղությամբ՝ տեղափոխելով դոֆամինը բշտիկից դեպի ցիտոպլազմա, իսկ այնուհետև՝ սինապտիկ ճեղք։ Արդյունքում դոֆամինի առկայությունը սինապտիկ ճեղքում ավելանում է, չնայած՝ նյարդամիջնորդանյութի արտազատման սովորական (բշտիկային) մեխանիզմը թուլանում է[64][65]։

Ամֆետամինի ազդեցության ներքո նորադրենալինի արտազատումը ևս տեղի է ունենում վերոնշյալ ձևով։ Ամֆետամինն ազդում է նաև սերոտոնինի արտազատման վրա, սակայն ավելի թույլ, քան MDMA-ը (էքստազի)[64]։

Ազդեցությունը օրգանիզմի վրա խմբագրել

Կախվածություն խմբագրել

Կախվածությունը լուրջ ռիսկ է ամֆետամինի ռեկրեացիոն (ժամանցի նպատակով) գործածման դեպքում, իսկ թերապևտիկ բժշկական օգտագործման դեղաչափերը սովորաբար կախվածություն չեն առաջացնում[14][15]։ Ամֆետամինի չարաշահման դեպքում կախվածությունը շատ արագ է առաջանում, և երկարաժամկետ գործածումը պահանջում է ավելի մեծ չափաբաժիններ՝ նույն էֆեկտը ստանալու համար[66][67]։

Ամֆետամինի գործածման կտրուկ դադարեցումը առաջ է բերում հոգնածության զգացողություն, քնկոտություն կամ անքնություն, անհանգստություն, ամֆետամինի խիստ պահանջ, շարժունության ավելացում կամ պակասում, սննդի մշտական կարիք, շահադրդման բացակայություն, պայծառ երազներ, դեպրեսիվ տրամադրություն՝ ընդհուպ մինչև ինքնասպանության աստիճան[68]։ Սրանք բոլորը կարող են համարվել զրկանքի համախտանիշի ախտանշաններ։ Այդ ախտանշանները կապված են կախվածության աստիճանի հետ։ Ամֆետամինի թերապևտիկ օգտագործման դեպքում սովորաբար զրկանքի համախտանիշի ախտանշաններ չեն դիտվում[69]։

Թունավորություն խմբագրել

Կրծողների և պրիմատների մոտ ամֆետամինի բավականաչափ բարձր դեղաչափերն առաջացնում են դոֆամիներգիկ նեյրոտոքսիկ ազդեցություն կամ վնասում են դոֆամինային նեյրոնները, ինչը բնութագրվում է տեղափոխման և ընկալման նվազած ֆունկցիաներով[70]։ Ապացույց չկա, որ մարդկանց մոտ ամֆետամինն ունի ուղղակի նեյրոտոքսիկ ազդեցություն[71][72]։ Այնուամենայնիվ, ամֆետամինի մեծ դեղաչափերը կարող են հանգեցնել անուղղակի նեյրոտոքսիկ ազդեցության՝ թթվածնի ռեակտիվ ձևերի և դոֆամինի ինքնաթթվեցման հետևանքով օքսիդատիվ սթրեսի ավելացման արդյունքում[73][74]։

Ամֆետամինային ծանր գերդոզավորումը կարող է հանգեցնել խթանիչային փսիխոզի, ինչը կարող է ներառել բազմաթիվ ախտանշաններ, ինչպիսիք են պարանոյան և պատրանքները։ Փաստեր կան, որ ամֆետամինային, դեքստրոամֆետամինային և մեթամֆետամինային փսիխոզով տառապող անձանց 5-15%-ը ամբողջությամբ չի ապաքինվում[75]։ Թերապևտիկ օգտագործման դեպքում փսիխոզ շատ հազվադեպ է դիտվում[76]։

Գերդոզավորում խմբագրել

Ամֆետամինային գերդոզավորումը վտանգավոր է սիրտանոթային համակարգի համար, Ամֆետամինի գործածման արդյունքում ի առաջացող տախիկարդիան, գերճնշումը և անոթների սեղմումը (սպազմ) կարող են հանգեցնել իշեմիկ կաթվածի, ենթաոստայնային արյունազեղման, սրտամկանի ինֆարկտի, աորտայի պատռման։ Գերդոզավորման այլ վտանգավոր հետևանքներ կարող են լինել՝ մետաբոլիկ ացիդոզը, ռաբդոմիոլիսը (կմախքի մկանների սուր նեկրոզ), երիկամային սուր անբավարարությունը։

Ամֆետամինային գերդոզավորման ժամանակ կիրառվող հիմնական միջոցը բենզոդիազեպիններն են։ Կարող են կիրառվել նաև բարբիտուրատներ, պրոպոֆոլ ցնցումների դեմ, ադրենոբլոկատորներ և անոթալայնացնող միջոցներ՝ զարկերակային ճնշման իջեցման համար։ Մարմնի ջերմաստիճանի իջեցման համար կարելի է կիրառել արտաքին սառեցում[77]։

Կողմնակի ազդեցություններ խմբագրել

Ամֆետամինի կողմնակի ազդեցությունները բազմաթիվ են և դրանց հավանականությունն ու ուժգնությունը որոշող հիմնական գործոնը գործածվող ամֆետամինի քանակն է։ Ամֆետամինային արտադրանքը, ինչպիսին են Ադդերալը, Դեքսեդրինը և դրանց համարժեքները, ներկայումս ԱՄՆ-ում հաստատված են որպես երկարաժամկետ թերապևտիկ օգտագործման միջոց։ Ամֆետամինի ռեկրեացիոն (ժամանցիի նպատակով) գործածումը սովորաբար պահանջում է շատ ավելի բարձր դեղաչափեր, ինչն էլ կողմնակի ազդեցությունների շատ ավելի մեծ ռիսկ է պարունակում[78]։

Ֆիզիկական խմբագրել

 
Ամֆետամինը առաջ է բերում բբի լայնացում (հոգեխթանիչներից հարբեցման օբյեկտիվ ախտանիշ), և լայնացած բիբը չի արձագանքում լույսին

Նորմալ թերապևտիկ դեղաչափերի դեպքում ամֆետամինի կողմնակի ազդեցությունները տարբերվում են ըստ տարիքի և անձի։ Սիրտանոթային համակարգի հետ կապված կողմնակի ազդեցությունները կարող են ներառել գերճնշում, Ռեյնոյի հիվանդություն (դեպի վերջույթներ արյան ցածր հոսք) և տախիկարդիա[79]։ Սեռական համակարգի հետ կապված կողմնակի ազդեցությունները տղամարդկանց մոտ կարող են ներառել էրեկցիայի խանգարումներ, հաճախակի կամ երկարաձգված էրեկցիաներ։ Որովայնի հետ կապված կողմնակի ազդեցությունները կարող են ներառել ստամոքսի ցավ, ախորժակի կորուստ, սրտխառնոց, քաշի կորուստ։ Այլ հնարավոր կողմնակի ազդեցությունները ներառում են բերանում չորություն, ատամների կրճտում, բշտիկներ, առատ քրտնարտադրություն, մշուշոտ տեսողություն, ցնցումներ, ջղաձգումներ։

Ամֆետամինը խթանում է ուղեղի շնչառական կենտրոնները՝ հանգեցնելով արագ և խորը շնչառության[78]։ Թերապևտիկ դեղաչափերի դեպքում այս ախտանշանը այնքան էլ նկատելի չէ, բայց երբ շնչառությունը վնասվում է, այն կարող է ակնհայտ դառնալ։ Ամֆետամինը վնասում է նաև միզապարկի սեղմանը, որն ապահովում է միզազատումը, և դա կարող է հանգեցնել վերջինիս դժվարեցմանը։ Ամֆետամինի ազդեցությունը ստամոքս-աղիքային տրակտի վրա անկանխատեսելի է։ Եթե աղիքների աշխատանքը բարձր է, ամֆետամինը կարող է նվազեցնել ստամոքս-աղիքային շարժունակությունը (արագությունը, որով աղիքների պարունակությունը շարժվում է մարսողական համակարգով), իսկ տրակտի հարթ մկանը թուլացած վիճակում է, ամֆետամինը կարող է բարձրացնել ստամոքս-աղիքային շարժունակությունը։ Ամֆետամինն ունի նաև աննշան ցավազրկող ազդեցություն և կարող է բարձրացնել օփիոիդների ցավազրկող հատկությունները։

Հոգեբանական խմբագրել

Թերապևտիկ դեղաչափերի հոգեբանական ազդեցությունները կարող են ներառել բարձր արթնություն, երկյուղ, կենտրոնացում, հոգնածության ցածր զգացում, տրամադրության տատանումներ, բարձր նախաձեռնողականություն, անքնություն, ինքնավստահություն, մարդամոտություն։ Ավելի քիչ հանդիպող կողմնակի ազդեցությունները ներառում են անհանգստություն, լիբիդոյի փոփոխություն, դյուրագրգռություն, կրկնվող կամ կպչուն վարքագիծ. սրանք կախված են գործածողի անհատականությունից և հոգեկան վիճակից[80]։ Ամֆետամիային փսիխոզները՝ պատրանքը և պարանոյան, կարող են ի հայտ գալ խնդրահարույց գործածողների մոտ։ Դրանք հազվադեպ կարող են հայտնաբերվել նաև երկարատև թերապևտիկ գործածողների մոտ[81]։ Դեռևս առկա չէ սիստեմատիկ վկայություն, որ խթնաիչները հանգեցնում են ագրեսիվ վարքագծի կամ թշնամության[82]։

Առկա են տվյալներ, որ ամֆետամինի թերապևտիկ օգտագործողները նախընտրում են ժամանակ անցկացնել այն վայրերում, որտեղ նախկինում օգտագործել են այն[83][84][85]։

Հակացուցումներ խմբագրել

Քիմիական անվտանգության միջազգային ծրագրի և ԱՄՆ սննդի ու հոգեակտիվ նյութերի վարչության տվյալների համաձայն՝ ամֆետամինը հակացուցված է բժշկական պատմության մեջ թմրամիջոցներից կախվածության, սրտանոթային համակարգի հիվանդությունների, ծանր անհանգստության դեպքերի առկայությամբ անձանց[82]։ Այն հակացուցված է նաև աթերոսկլերոզով (զարկերակների կարծրացում), գլաուկոմայով (աչքի բարձր ճնշում), հիպերթիրեոզով (վահանագեղձի հորմոնի չափից շատ արտադրություն) և գերճնշումով տառապող անձանց։ Այլ խթանիչներից ալերգիա ունեցող անձանց ևս խորհուրդ չի տրվում ամֆետամին գործածել։ Այն անձինք, ովքեր ունեն անորեքսիա, երկբևեռ խանգարում, դեպրեսիա, լյարդի կամ երիկամների խնդիրներ, պսիխոզ, մոլուցք, Ռեյնոյի հիվանդություն, վահանագեղձի խնդիրներ, ջղաձգումներ, ամֆետամին օգտագործելու շրջանում պետք է հետևողական լինեն իրենց ախտանշանների նկատմամբ։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ամֆետամինի թերապևտիկ դեղաչափերը հանգեցնում են պտղի կամ նորածինների զարգացման խանգարումների, իսկ ամֆետամինային կախվածությունը պտղի համար կարող է ունենալ ճակատագրական հետևանքներ։ Ամֆետամինը անցնում է կրծքի կաթի մեջ, այդ իսկ պատճառով կերակրող մայրերը չպետք է երեխաներին կրծքի կաթ տան ամֆետամին գործածելու շրջանում[86]։

Գրականություն խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 AMPHETAMINE
  2. ↑ 2,0 2,1 Amphetamine
  3. ↑ 3,0 3,1 Amphetamine
  4. ↑ 4,0 4,1 PubChem
  5. ↑ Մոլեկուլային զույգի յուրաքանչյուր մոլեկուլը, որը մյուսի հայելային արտապատկերումն է։ Դրանք ունեն միևնույն կառուցվածքը, սակայն տարբեր ուղղվածություն։ "Enantiomer" (անգլերեն)
  6. ↑ "Amphetamine" (անգլերեն)։ Medical Subject Headings. National Institutes of Health, National Library of Medicine.
  7. ↑ "GUIDELINES ON THE USE OF INTERNATIONAL NONPROPRIETARY NAMES (INNs) FOR PHARMACEUTICAL SUBSTANCES" (անգլերեն)։ World Health Organization.
  8. ↑ "Adderall IR Prescribing Information" (անգլերեն)։ United States Food and Drug Administration. Barr Laboratories, Inc. March 2007. pp. 4–5.
  9. ↑ 9,0 9,1 Liddle DG, Connor DJ (June 2013). "Nutritional supplements and ergogenic AIDS". Prim. Care 40 (2): 487–505.
  10. ↑ 10,0 10,1 Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). "Chapter 13: Higher Cognitive Function and Behavioral Control". In Sydor A, Brown RY. Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York, USA: McGraw-Hill Medical. p. 318.
  11. ↑ "Adderall XR Prescribing Information" (անգլերեն)։ United States Food and Drug Administration. Shire US Inc. December 2013. p. 11.
  12. ↑ Shoptaw SJ, Kao U, Ling W (January 2009). Shoptaw SJ, Ali R, ed. "Treatment for amphetamine psychosis". Cochrane Database Syst. Rev. (1):
  13. ↑ Greydanus D. "Stimulant Misuse: Strategies to Manage a Growing Problem" Արխիվացված 2013-11-03 Wayback Machine (անգլերեն):American College Health Association (Review Article). ACHA Professional Development Program. p. 20.
  14. ↑ 14,0 14,1 Kollins S (May 2008). "A qualitative review of issues arising in the use of psycho-stimulant medications in patients with ADHD and co-morbid substance use disorders". Curr. Med. Res. Opin. 24 (5): 1345–1357.
  15. ↑ 15,0 15,1 Stolerman IP (2010). Stolerman IP, ed. Encyclopedia of Psychopharmacology. Berlin, Germany; London, England: Springer. p. 78.
  16. ↑ "Historical overview of methamphetamine"(անգլերեն)։ Vermont Department of Health. Government of Vermont.
  17. ↑ Rassool GH (2009). Alcohol and Drug Misuse: A Handbook for Students and Health Professionals. London, England: Routledge. p. 113.
  18. ↑ Sulzer D, Sonders MS, Poulsen NW, Galli A (April 2005). "Mechanisms of neurotransmitter release by amphetamines: a review". Prog. Neurobiol. 75 (6): 406–433.
  19. ↑ Rasmussen N (July 2006). "Making the first anti-depressant: amphetamine in American medicine, 1929–1950". J . Hist. Med. Allied Sci. 61 (3): 288–323.
  20. ↑ EMCDDA Amphetamine: a European Union perspective in the global context (անգլերեն) - Lisbon: EMCDDA, 2011. - P. 9-10. - 50 p.
  21. ↑ Rasmussen N (August 2011). "Medical science and the military: the Allies' use of amphetamine during World War II". J. Interdiscip. Hist. 42 (2): 205–233.
  22. ↑ Defalque RJ, Wright AJ (April 2011). "Methamphetamine for Hitler's Germany: 1937 to 1945". Bull. Anesth. Hist. 29 (2): 21–24, 32.
  23. ↑ "Controlled Substances Act" (անգլերեն). United States Food and Drug Administration. 11 June 2009.
  24. ↑ Gyenis A. "Forty Years of On the Road 1957–1997" wordsareimportant.com. DHARMA beat.
  25. ↑ Wilson A (2008). "Mixing the Medicine: The unintended consequence of amphetamine control on the Northern Soul Scene" Արխիվացված 2011-07-13 Wayback Machine
  26. ↑ Hill J (4 June 2004). "Paul Erdos, Mathematical Genius, Human (In That Order)"
  27. ↑ «ՄԱԿ-ի 1971 թվականի «Հոգեմետ նյութերի մասին» կոնվենցիա» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 13-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 Mohan J, ed. (June 2014). "World Drug Report 2014".. United Nations Office on Drugs and Crime. pp. 3, 123–152.
  29. ↑ "European drug report 2014: Trends and developments". Lisbon, Portugal: European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. May 2014. pp. 13, 24.
  30. ↑ United Nations Office on Drugs and Crime (2007). Preventing Amphetamine-type Stimulant Use Among Young People: A Policy and Programming Guide. New York, USA: United Nations.
  31. ↑ "List of psychotropic substances under international control". International Narcotics Control Board. United Nations. August 2003.
  32. ↑ Park Jin-seng (25 May 2012). "Moving to Korea brings medical, social changes" The Korean Times.
  33. ↑ "Importing or Bringing Medication into Japan for Personal Use". Japanese Ministry of Health, Labour and Welfare. 1 April 2004.
  34. ↑ Wilens TE, Adler LA, Adams J, Sgambati S, Rotrosen J, Sawtelle R, Utzinger L, Fusillo S (January 2008). "Misuse and diversion of stimulants prescribed for ADHD: a systematic review of the literature". J. Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry 47 (1): 21–31.
  35. ↑ "Identification". Amphetamine. DrugBank. University of Alberta. 8 February 2013.
  36. ↑ "Identification". Lisdexamfetamine. Drugbank. University of Alberta. 8 February 2013.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 Heal DJ, Smith SL, Gosden J, Nutt DJ (June 2013). "Amphetamine, past and present – a pharmacological and clinical perspective"
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 "National Drug Code Amphetamine Search Results". National Drug Code Directory. United States Food and Drug Administration.
  39. ↑ Carvalho M, Carmo H, Costa VM, Capela JP, Pontes H, Remião F, Carvalho F, Bastos Mde L (August 2012). "Toxicity of amphetamines: an update". Arch. Toxicol. 86 (8): 1167–1231.
  40. ↑ Berman S, O'Neill J, Fears S, Bartzokis G, London ED (October 2008). "Abuse of amphetamines and structural abnormalities in the brain". Ann. N. Y. Acad. Sci. 1141: 195–220.
  41. ↑ Hart H, Radua J, Nakao T, Mataix-Cols D, Rubia K (February 2013). "Meta-analysis of functional magnetic resonance imaging studies of inhibition and attention in attention-deficit/hyperactivity disorder: exploring task-specific, stimulant medication, and age effects". JAMA Psychiatry 70 (2): 185–198.
  42. ↑ Spencer TJ, Brown A, Seidman LJ, Valera EM, Makris N, Lomedico A, Faraone SV, Biederman J (September 2013). "Effect of psychostimulants on brain structure and function in ADHD: a qualitative literature review of magnetic resonance imaging-based neuroimaging studies"
  43. ↑ Frodl T, Skokauskas N (February 2012). "Meta-analysis of structural MRI studies in children and adults with attention deficit hyperactivity disorder indicates treatment effects.". Acta psychiatrica Scand. 125 (2): 114–126.
  44. ↑ Millichap JG (2010). "Chapter 3: Medications for ADHD". In Millichap JG. Attention Deficit Hyperactivity Disorder Handbook: A Physician's Guide to ADHD (2nd ed.). New York, USA: Springer. pp. 111–113.
  45. ↑ Millichap JG (2010). "Chapter 3: Medications for ADHD". In Millichap JG. Attention Deficit Hyperactivity Disorder Handbook: A Physician's Guide to ADHD (2nd ed.). New York, USA: Springer. pp. 121–123, 125–127.
  46. ↑ "Stimulants for Attention Deficit Hyperactivity Disorder". WebMD. Healthwise. 12 April 2010.
  47. ↑ Wood S, Sage JR, Shuman T, Anagnostaras SG (January 2014). "Psychostimulants and cognition: a continuum of behavioral and cognitive activation". Pharmacol. Rev. 66 (1): 193–221
  48. ↑ Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). "Chapter 10: Neural and Neuroendocrine Control of the Internal Milieu". In Sydor A, Brown RY. Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York, USA: McGraw-Hill Medical. p. 266.
  49. ↑ Twohey M (26 March 2006). "Pills become an addictive study aid". August 2007.
  50. ↑ Roelands B, de Koning J, Foster C, Hettinga F, Meeusen R (May 2013). "Neurophysiological determinants of theoretical concepts and mechanisms involved in pacing". Sports Med. 43 (5): 301–311.
  51. ↑ EMCDDA. Amphetamine (անգլերեն)
  52. ↑ "Compound Summary". Amphetamine. DrugBank. University of Alberta. 8 February 2013.
  53. ↑ Schep LJ, Slaughter RJ, Beasley DM (August 2010). "The clinical toxicology of metamfetamine". Clin. Toxicol. (Phila.) 48 (7): 675–694.
  54. ↑ "Amphetamine, Methamphetamine, & Cystal Meth" Արխիվացված 2015-03-25 Wayback Machine. Addiction Prevention Centre.
  55. ↑ Recommended methods for the identification and analysis of amphetamine, methamphetamine and their ring-substituted analogues in seized materials. UNODC
  56. ↑ Douglas S. Johnson, Jie Jack Li The Art of Drug Synthesis. - John Wiley & Sons, Inc., 2007. - P. 244-247. - 350 p.
  57. ↑ Ruben Vardanyan, Victor Hruby Synthesis of Essential Drugs. - Elsevier, 2006. - P. 119-120. - 634 p.
  58. ↑ Kraemer T, Maurer HH (August 1998). "Determination of amphetamine, methamphetamine and amphetamine-derived designer drugs or medicaments in blood and urine". J. Chromatogr. B Biomed. Sci. Appl. 713 (1): 163–187.
  59. ↑ Kraemer T, Paul LD (August 2007). "Bioanalytical procedures for determination of drugs of abuse in blood". Anal. Bioanal. Chem. 388 (7): 1415–1435.
  60. ↑ Paul BD, Jemionek J, Lesser D, Jacobs A, Searles DA (September 2004). "Enantiomeric separation and quantitation of (±)-amphetamine, (±)-methamphetamine, (±)-MDA, (±)-MDMA, and (±)-MDEA in urine specimens by GC-EI-MS after derivatization with (R)-(−)- or (S)-(+)-α-methoxy-α-(trifluoromethyl)phenylacetyl chloride (MTPA)". J. Anal. Toxicol. 28 (6): 449–455.
  61. ↑ Musshoff F (February 2000). "Illegal or legitimate use? Precursor compounds to amphetamine and methamphetamine". Drug Metab. Rev. 32 (1): 15–44.
  62. ↑ Cody JT (May 2002). "Precursor medications as a source of methamphetamine and/or amphetamine positive drug testing results". J. Occup. Environ. Med. 44 (5): 435–450.
  63. ↑ "Clinical Drug Testing in Primary Care"(չաշխատող հղում). Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Technical Assistance Publication Series 32. United States Department of Health and Human Services. 2012.
  64. ↑ 64,0 64,1 Flomenbaum, Goldfrank et al. Goldfrank's Toxicologic Emergencies. 8th Edition.
  65. ↑ Bertram G. Katzung. Basic & clinical pharmacology. 12th edition. - McGraw-Hill Medical, 2010. - P. 576-577. - 1200 p.
  66. ↑ "Amphetamines: Drug Use and Abuse". Merck Manual Home Edition. Merck. February 2003.
  67. ↑ Pérez-Mañá C, Castells X, Torrens M, Capellà D, Farre M (September 2013). Pérez-Mañá C, ed. "Efficacy of psychostimulant drugs for amphetamine abuse or dependence". Cochrane Database Syst. Rev. 9: CD009695.
  68. ↑ Shoptaw SJ, Kao U, Heinzerling K, Ling W (April 2009). Shoptaw SJ, ed. "Treatment for amphetamine withdrawal". Cochrane Database Syst. Rev. (2): CD003021.
  69. ↑ "Dexedrine Medication Guide". nited States Food and Drug Administration. Amedra Pharmaceuticals LLC. May 2013.
  70. ↑ Advokat C (July 2007). "Update on amphetamine neurotoxicity and its relevance to the treatment of ADHD". J. Atten. Disord. 11 (1): 8–16.
  71. ↑ "Amphetamine". Hazardous Substances Data Bank. National Library of Medicine.
  72. ↑ Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). "Chapter 15: Reinforcement and addictive disorders". In Sydor A, Brown RY. Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York, USA: McGraw-Hill Medical. p. 370.
  73. ↑ Sulzer D, Zecca L (February 2000). "Intraneuronal dopamine-quinone synthesis: a review". Neurotox. Res. 1 (3): 181–195.
  74. ↑ Miyazaki I, Asanuma M (June 2008). "Dopaminergic neuron-specific oxidative stress caused by dopamine itself". Acta Med. Okayama 62 (3): 141–150.
  75. ↑ Hofmann FG (1983). A Handbook on Drug and Alcohol Abuse: The Biomedical Aspects (2nd ed.). New York, USA: Oxford University Press. p. 329.
  76. ↑ Greydanus D. "Stimulant Misuse: Strategies to Manage a Growing Problem" Արխիվացված 2013-11-03 Wayback Machine. American College Health Association (Review Article). ACHA Professional Development Program. p. 20.
  77. ↑ Flomenbaum, Goldfrank et al. Goldfrank's Toxicologic Emergencies. 8th Edition- McGraw Hill, 2006. - p. 1119, McGraw Hill Professional, 2006 - Medical - 1981 pages
  78. ↑ 78,0 78,1 Westfall DP, Westfall TC (2010). Westfall DP, Westfall TC (2010). "Miscellaneous Sympathomimetic Agonists" Արխիվացված 2015-11-17 Wayback Machine. In Brunton LL, Chabner BA, Knollmann BC. Goodman & Gilman's Pharmacological Basis of Therapeutics (12th ed.). New York, USA: McGraw-Hill.
  79. ↑ Vitiello B (April 2008). "Understanding the risk of using medications for attention deficit hyperactivity disorder with respect to physical growth and cardiovascular function". Child Adolesc. Psychiatr. Clin. N. Am. 17 (2): 459–474.
  80. ↑ O'Connor PG (February 2012). "Amphetamines". Merck Manual for Health Care Professionals. Merck. Retrieved 8 May 2012.
  81. ↑ Shoptaw SJ, Kao U, Ling W (January 2009). Shoptaw SJ, Ali R, ed. "Treatment for amphetamine psychosis". Cochrane Database Syst. Rev. (1): CD003026.
  82. ↑ 82,0 82,1 "Adderall XR Prescribing Information". United States Food and Drug Administration. Shire US Inc. December 2013. pp. 4–6.
  83. ↑ Castells X, Ramos-Quiroga JA, Bosch R, Nogueira M, Casas M (June 2011). Castells X, ed. "Amphetamines for Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) in adults". Cochrane Database Syst. Rev. (6): CD007813.
  84. ↑ Childs E, de Wit H (May 2009). "Amphetamine-induced place preference in humans". Biol. Psychiatry 65 (10): 900–904.
  85. ↑ Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). "Chapter 15: Reinforcement and Addictive Disorders". In Sydor A, Brown RY. Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. pp. 364–375.
  86. ↑ Heedes G; Ailakis J. "Amphetamine (PIM 934).INCHEM. International Programme on Chemical Safety.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամֆետամին» հոդվածին։
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ամֆետամին&oldid=9374131» էջից