Ակիտու
Ակիտու (այլ կերպ Զագմուկ[1]), միջագետքյան տոն` նվիրված գարնանը, որին մասնակցում էին ինչպես ազնվականությունը, այնպես էլ հասարակ մարդիկ։ Տարածված է եղել Շումերում, Աքքադում, ինչպես նաև Բաբելոնում և Ասորեստանում։ Տոնի անվանումը չունի ոչ շումերական և ոչ էլ աքքադական ստուգաբանություն, հավանաբար այն օտար ծագում ունի [2]։
| Ակիտու | |
|---|---|
_year_6769_(April_1st_2019)_in_Nohadra_(Duhok)_23.jpg) Իշտարի դարպասների և արարողությունների ճանապարհի («Սրբազան ուղի») հատվածի պատկերով տրամանկար։ Պերգամոն թանգարանում և Բեռլինում գտնվող սխեմա | |
| Պաշտոնապես | Ակիտու |
| Այլ կերպ | Զագմուկ |
| Տեսակ | տոն, որը նշվում էր Միջագետքում, իսկ այժմ չի տոնվում |
| Ենթադաս | Ամանոր |
| Տոնվում է | Շումերում, Աքքադում, Բաբելոնում և Ասորեստանում |
| սկսած | գարուն |
| մինչև | աշուն |
| Հաստատված | գարնան գալու կապակցությամբ |
| Տոնում | գարուն-աշուն |
| Ավանդույթներ | Մարդուկ աստծու արձանի տեղափոխումը տաճարից հատուկ տաճար («Սրբազան ուղի») |
Տոնը կապված է եղել բաբելոնյան աստծու` Մարդուկի պաշտամունքի հետ[2]։
Մ.թ.ա 1-ին հազարամյակում տոնը նշվում էր Սուրբ ամուսնության տոնի հետ, և ի վերջո այդ երկու տոները դարձել են մի մեծ արարողություն[2]։
Տարածումը խմբագրել
Մինչը Սարգոն առաջինի կառավարումը, տոնը հայտնի էր շումերական քաղաք Ուրում, իսկ մ.թ.ա 3-րդ հազարամյակում տոնը տարածված էր Նիպպուրում, հնարավոր է նաև Ումմայում և Լագաշում։ Տոնը սկսել է լայնորեն տարածվել Բաբելոնում և Ասորեստանում հին բաբելոնյան ժամանակաշրջանում[2]։
Տոնը նշելու ժամանակահատվածը խմբագրել
Ի սկզբանե տոնը նշվում էր աշնանը, իսկ հետո սկսել են նշել գարնանը։ Ուրում, իսկ հետագայում նաև Նուպպուրում, տոնը տարվա մեջ երկու անգամ է նշվել` գարնանը և աշնանը[1], վեցերորդ (կամ չորրորդ) և տասներկուերորդ ամիսներին[2]։
Տոնի ընթացքում կատարվող իրադարձությունները խմբագրել
Թե կոնկրետ ինչ էր կատարվում տոնի ընթացքում այժմ հայտնի չէ։
Բաբելոնում խմբագրել
Բաբելոնում տոնը նվիրված էր Մարդուկ աստծուն[1]։ Տոնի ամենագլխավոր իրադարձություններից մեկը այցն էր այսպես կոչված «Ակիտուի տուն» (հայտնի է նաև «Նոր տարվա տաճար» անվանմամբ)` մի շինություն, որը նախկինում ուներ տաճարի նշանակություն։ Այդ շինությունը գտնվում էր քաղաքի պատերից դուրս` ջրանցքի մոտակայքում։
Գոյություն ուներ մի երթ, որի ընթացքում Մարդուկ աստծու արձանը դուրս էր բերվում տաճարից, դրվում նավի վրա, իսկ դրանից հետո բերվում «Ակիտուի տաճար»[2]։ Այդ նույն ժամանակ Բաբելոն էր տարվում այլ աստվածների արձաններ[1]։ Պեղումների ժամանակ հին Բաբելոնում գտնվել են այսպես կոչված «Սրբազան ուղու» մնացորդները, որն օգտագործվել է այդ արարողության ժամանակ[2]։ «Սրբազան ուղին» անցնում էր ջրանցքով[1]` բաբելոնյան ճանապարհների երկայնքով, մասնավորապես Այիբուրշաբու[1] փողոցի երկայնքով, հետո Իշտարի դարպասների և ամրոցի պատերի երկայնքով։ Հնէաբանները Բաբելոնի ավերակների մոտակայքում գտել են օրհներգեր և այլ տեքստեր` կապված Ակիտուի տոնի հետ[2]։
Արարողությանը մասնակցում էր թագավորը, մասնավորապես երբ արձանը հանվում էր տաճարից[2]։ Բացի այդ, երբ թագավորը արձանը տաճար էր բերում, գերագույն քուրմը պետք է մտրակով հարվածեր թագավորին։ Նրանք համարում էին, որ եթե թագավորը վճարի, ապա ամբողջ գալիք տարին նրա համար երջանիկ կլինի, իսկ հակառակ դեպքում նա այլևս չի կառավարի[1]։ Հասարակ մարդը նույնպես մասնակցում էր արարողությանը։ Նա տոնը ասոցացնում էր ուրախության և զվարճության հետ[2]։
Ակիտուի տոնի ժամանակ` Մարդուկի տաճարում, բազմիցս տեղի է ունեցել Աշխարհաստեղծման դեկլամացիան (Էնումա էլիշ` «երբ վերևում ես»), որտեղ պատմվում էր Մարդուկ աստծո և Թիամաթի միջև տեղի ունեցած առասպելական կռվի մասին[3]։
Այլ քաղաքներում խմբագրել
Ակիտույի տոնին նվիրված խնջուքները մ.թ.ա 3-րդ հազարամյակից անց են կացվել տարբեր քաղաքներում[4]։ Նիպպուր և Շիրպուրլե քաղաքներում տոնը նշվում էր ի պատիվ նիգուրիս և Բա աստվածների, այն համարվում էր այդ աստվածների ամուսնության օրը[1]։ Մարի քաղաք-պետությունում հայտնաբերված նամակում, որը Շամշի-Ադադ I-ը գրել էր Յասմախ-Ադադին, հիշատակվում է Ակիտույի տոնը, որը նշվում էր ապրիլ-մայիս ամիսներին[4]։
Կախված քաղաքից` Ակիտուի տոները կարող էին նվիրված լինել այլ աստվածների, բացի Մարդուկից։ Մասնավորապես Ուրուկում տոնը նվիրված էր Անու աստծուն[5], իսկ Աքքադում` Իշտար աստծուն[6]։ Ասորեստանում տոնը նշվում էր Աշուր և Նինվե քաղաքներում։ Նինվեում տոնը նվիրված էր Իշտարին[7]։
Նշանակությունը խմբագրել
Ակիտույի տոնի կոնկրետ նպատակն անհայտ է։ Կան ենթադրություններ, որ տոնն ազդարարել է վար ու ցանքսի ժամանակահատվածը, ինչպես նաև կապված է եղել այն ավանդության հետ, որ ամռան վերջին բնակչությունը քաղաքից դուրս է եկել, հողերի վիճակը ստուգելու համար[2]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Тураев, 1935, Вавилонская религия и культура
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Саггс, 2014, Глава 11
- ↑ Анна Бену, 2014
- ↑ 4,0 4,1 Bidmead, 2002, էջ 33
- ↑ George, 1993, էջ 137
- ↑ George, 1993, էջ 122
- ↑ George, 1993, էջ 162
Գրականություն խմբագրել
Ռուսալեզու խմբագրել
- Тураев, Борис Александрович Вавилонская религия и культура // История древнего востока / под редакцией Струве В.В. и Снегирева И.Л.. — Ленинград, 1935. — Т. 1. — 340 с. — ISBN 5458241436
- Саггс, Генри Глава 11 // Величие Вавилона. История древней цивилизации Междуречья. — 2014. — ISBN 5457080862
- Бену, Анна Символизм сказок и мифов народов мира. Человек — это миф, сказка — это ты. — Litres, 2014. — 3879 с. — ISBN 5457514013
- Раппопорт, Уриэль От изгнания к независимости: еврейская история в эпоху Второго Храма. — ISBN 9650605649
Անգլիալեզու խմբագրել
- Bidmead J. The akītu festival. Religious continuity and royal legitimation in Mesopotamia. — New Jersey, 2002. — ISBN 1-931956-34-0
- George A. R. House most high. The temples of ancient Mesopotamia. — Winona Lake, 1993. — С. 87-162. — ISBN 0-931464-80-3