Ախվախերեն
Ախվախերեն (ինքնանվանում՝ aшвaлъи мицIи), իբերակովկասյան լեզվաընտանիքի դաղստանյան ճյուղի ավար-անդիդոյան ենթաճյուղի լեզու։ Ախվախ ժողովրդի լեզուն[3]։ Առօրյա հաղորդակցության միջոց է Ռուսաստանի Դաշնության Դաղստանի Հանրապետության արևմուտքում գտնվող Ախվախի և Շամիլի շրջանների մի քանի գյուղերում, ինչպես նաև Ադրբեջանի Զաքաթալայի շրջանի Ախվախ-Դերե գյուղում։ Լեզվաբանների գնահատականով Ռուսաստանում լեզվակիրների թիվը 6,5 հազար է, Ադրբեջանում՝ 2 հազար (2000 թվականի մարդահամարի տվյալներով Ռուսաստանում ախվախերեն խոսողների թիվը 210 էր)։
 АшвалІи мицІцІи | |
|---|---|
| Տեսակ | լեզու, կենդանի լեզու և անգիր լեզու |
| Ենթադաս | Անդիական լեզուներ |
| Երկրներ |  Ռուսաստան |
| Պաշտոնական կարգավիճակ |  Դաղստան |
| Խոսողների քանակ | 210 մարդ (2010)[1] |
| ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ | ոչ նպաստավոր[2] |
| Գրերի համակարգ | կիրիլիցա |
| IETF | akv |
| ISO 639-3 | akv |
Ախվախերենն ունի 2 խոսվածք՝ հյուսիսային և հարավային։ Ախվախ-Դերեի հաղորդակցության միջոցը ցունտա-ախվախյան բարբառն է։ Խոսվածքների տարբերություններն այնքան նշանակալից են, որ կրողները միմյանց չեն հասկանում և միմյանց հետ հաղորդակցվում են ավարերեն։
Մինչև 21-րդ դարը գիր չուներ։ 2000-ական թվականների սկզբներին ռուսական գրի՝ կիրիլիցայի հիման վրա սեփական գիր է ստեղծվել։ 2006 թվականից ախվախերեն տպագրվում է «Աշվեդո» թերթը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ↑ Անհետացման եզրին գտնվող աշխարհի լեզուների ատլաս
- ↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 4։
Գրականություն խմբագրել
- Алексеев М. Е. Ахвахский язык // Языки народов России. Красная книга. — М.: Academia, 2002.— ISBN 5-87444-149-2. — էջ 37—40:
- Богуславская О. Ю. Ахвахский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств: Энциклопедия. Т. 1. — М.: Наука, 2001. — ISBN 5-02-022647-5. — էջ 129—136:
- Магомедбекова З. М. Ахвахский язык: Грамматический анализ, тексты, словарь. — Թբիլիսի։ Мецниереба, 1967.