Վիքիպեդիա

Ալեքսանդր Բելյաև

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ալեքսանդր Բելյաև (այլ կիրառումներ)

Ալեքսանդր Բելյաև (ռուս.՝ Алекса́ндр Рома́нович Беля́ев, մարտի 4 (16), 1884[1][2][3], Սմոլենսկ, Ռուսական կայսրություն[1][4] - հունվարի 6, 1942(1942-01-06)[1][4][5][…], Պուշկին, Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1]), ռուս գրող, խորհրդային գրականության գիտա-ֆանտաստիկ ժանրի հիմնադիրներից։ Ալեքսանդր Բելյաևը գրել է ավելի քան 70 գիտա-ֆանտաստիկ ստեղծագործություններ (այդ թվում 17 վեպ)։ Նրան անվանում են նաև «ռուսական Ժյուլ Վեռն»։ Բելյաևի ամենահայտնի ստեղծագործություններից է «Երկկենցաղ մարդը», որի հիման վրա նկարվել է համանուն ֆիլմը, որը դիտել է 70 միլիոնից ավելի մարդ[6]։

Ալեքսանդր Բելյաև
ռուս.՝ Александр Романович Беляев
Ծնվել էմարտի 4 (16), 1884[1][2][3]
ԾննդավայրՍմոլենսկ, Ռուսական կայսրություն[1][4]
Վախճանվել էհունվարի 6, 1942(1942-01-06)[1][4][5][…] (57 տարեկան)
Վախճանի վայրՊուշկին, Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1]
ԳերեզմանKazanskoe cemetery (Pushkin)
Գրական անունА. Ром[2] և Арбел[2]
Մասնագիտությունգրող, գիտաֆանտաստիկ գրող, լրագրող, իրավաբան և լրագրող
Լեզուռուսերեն
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
ԿրթությունԴեմիդովոյի իրավաբանական լիցեյ
Ժանրերգիտական ֆանտաստիկա
Ուշագրավ աշխատանքներՕդավաճառը, Պրոֆեսոր Դոուելի գլուխը, Երկկենցաղ մարդը և Արիել
Изображение автографа
Ալեքսանդր Բելյաև Վիքիքաղվածքում
Ալեքսանդր Բելյաև Վիքիդարանում
 Alexander Belayev Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Մանկություն, ուսում խմբագրել

Ալեքսանդր Բելյաևը ծնվել է Սմոլենսկում, ուղղափառ քահանայի ընտանիքում[7]։ Հայրը՝ Ռոման Պետրովիչ Բելյաև է, մայրը՝ Նատալյա Ֆեդորովնա։ Ընտանիքում ևս երկու երեխա կար. քույր Նինան մահացել է մանկության տարիներին սարկոմայից. եղբայր Վասիլին՝ անասնաբուժական ինստիտուտի ուսանողը, խեղդվել է նավ նստելիս։

Ալեքսանդրը բնույթով խանդավառվող էր։ Վաղ տարիքում նա հրապուրվում է երաժշտությամբ. ինքնուրույն սովորում է ջութակ, դաշնամուր նվագել, ժամերով զբաղվում է երաժշտությամբ։ Известно, что А. Беляев занимался языком эсперанто[8]. Մեկ այլ զբաղմունքներից էր լուսանկարչություն (կար մի նկար, որը նա արեց «մարդու գլուխը սկուտեղի վրա կապույտ երանգներով») Մանկուց շատ էր կարդում, սիրում էր արկածային գրականություն։ Նա անհանգիստ մեծացավ, սիրում էր ամեն տեսակ գործնական կատակներ և կատակներ։ Նրա կատակներից մեկի հետևանքը աչքի վնասվածքն էր՝ հետագա տեսողության վատթարացմամբ։ Երիտասարդն էլ երազում էր թռչել՝ նա փորձեց թռչել՝ ձեռքերին կապելով ավելները, տանիքից թռավ հովանոցով և սավանից պատրաստված տնական օդապարիկ, պատրաստեց սլեյդեր։ Մի անգամ օդ բարձրանալու հերթական փորձի ժամանակ նա ընկել է անասնագոմի տանիքից և զգալիորեն վնասել մեջքը։ Այս վնասվածքն ազդեց նրա ողջ հետագա կյանքի վրա՝ սկսած 35 տարեկանից, Բելյաևը տառապում էր վիրավոր մեջքի մշտական ցավերից և նույնիսկ ամիսներ շարունակ անդամալույծ էր մնում։ 16-18 տարեկանում նա հորինել է ստերեոսկոպիկ պրոյեկցիոն լամպ[9]։ Հայրը ցանկացել է որդու մեջ տեսնել իր բիզնեսի իրավահաջորդին և 1894 թվականին նրան ընդունել տվեց աստվածաբանական ուսումնարան[10]։ 1895 թվականին ավարտելուց հետո Ալեքսանդրը տեղափոխվեց Սմոլենսկի աստվածաբանական ճեմարան։ 1901 թվականի հունիսին ավարտել է այն,բայց նա քահանա չդարձավ, ընդհակառակը, նա դուրս եկավ այնտեղից համոզված աթեիստ 1901 թվականի օգոստոսին պայմանագիր է կնքում Սմոլենսկի ժողովրդական տան թատրոնի հետ և մինչև 1902 թվականի մարտը խաղում է «Խենթ գիշերներ», «[[Տեսուչ (կատակերգություն)|Տեսուչ] ներկայացումներում։ ]», «Անտառ», «Հոգով աղքատ», «Խելագար փող», «Երեխաների գողը», «Բազեներ և ագռավներ» (Տյուրյանինով), «Հանցագործություն և պատիժ» (Ռազումիխին), «Երկու դեռահասներ» (կապիտան դ'Ալբոազ), «Խաղամոլ» (գերմաներեն)։ Ի հեճուկս հոր, հունիսին 1902 թվականին ընդունվեց Դեմիդովի իրավաբանական ճեմարան[11]. 1905 թվականի հունվարին, ուսանողների համառուսաստանյան գործադուլի հետ կապված, ճեմարանում դասերը դադարեցվեցին, Բելյաևը վերադարձավ տուն։ Նույն թվականի մարտի 27-ին (ապրիլի 9-ին) հայրը մահացավ։ Հոր մահից անմիջապես հետո Բելյաևը ստիպված է եղել հավելյալ գումար վաստակել. նա դասեր է տվել, դեկորացիա է նկարել թատրոնի համար, ջութակ նվագել, Տրուզցի կրկեսի նվագախմբում է եղել, տպագրվել է քաղաքային թերթերում որպես երաժշտական քննադատ։ 1905 թվականի դեկտեմբերի 10-11-ին, Ռուսաստանի առաջին հեղափոխության ժամանակ Բելյաևը մասնակցել է Մոսկվայի ուսանողական անկարգություններին, բարիկադների կառուցմանը և հետագայում կապ է պահպանել Կորելինի ղեկավարությամբ Սոցիալիստ-հեղափոխականներ խմբի հետ, որի կապակցությամբ նա գտնվում էր Գավառական ժանդարմերիայի վարչություն հսկողության տակ։ Ժանդարմերիայի գաղտնի հաշվետվություններում անցել է «Ողջ» մականունով։ 1906 թվականի հունիսին Դեմիդովի ճեմարանում դասերը վերսկսվեցին, և Ալեքսանդրը վերադարձավ իր ուսմանը։ 1909 թվականի օգոստոսին Բելյաևը հսկողության տակ է դրվել, և նույն թվականի նոյեմբերի 2-ի լույս 3-ի գիշերը ժանդարմական վարչությունը խուզարկել է նրան։

Իրավաբան. Լրագրող. Թատերագետ խմբագրել

1909 թվականի հունիսին Բելյաևն ավարտեց ճեմարանը, որից հետո վերադարձավ Սմոլենսկ և սկսեց զբաղվել իրավաբանությամբ։ Ստացել է օգնականի պաշտոնը (1909 թ. հունիսին), ապա փաստաբանի պաշտոնը (1914 թ. հունիսին) և շուտով ձեռք է բերել համբավ որպես իրավաբան, ունեցել է մշտական հաճախորդներ։ Միևնույն ժամանակ, Բելյաևը կես դրույքով աշխատել է շաբաթական 6 անգամ հրատարակվող «Смоленский Вестник թերթում՝ լրացուցիչ համարներով և գրական հավելվածներով։ Ալեքսանդր Բելյաևի առաջին հրապարակումները հայտնվեցին 1906 թվականին, իսկ 1911 թվականից համագործակցությունը դարձավ կանոնավոր։ Դրանք թատերական և երաժշտական պրեմիերաների, քննադատական նոտաների, հասարակական և գրական կյանքի մասին էսսեների մասին զեկույցներ էին, որոնք տպագրվում էին «-B-la-f-» կեղծանունով կամ «B» ստորագրությամբ[12][13][14]։ 1910 - 1913 թվականներին Բելյաևը եղել է թերթի աշխատակից, որի համար գրել է թատրոնի ակնարկներ և ճանապարհորդական էսսեներ Եվրոպայով շրջագայությունների մասին։ 1913-1915 թվականներին Բելյաևն աշխատել է որպես թերթի խմբագրության քարտուղար ։ 1911 թվականին երիտասարդ փաստաբանը լավ վարձատրություն ստացավ փայտանյութի հարուստ վաճառական Սկունդինին պաշտպանելու համար։ Աճեցին նաև նյութական ռեսուրսները. Բելյաևը կարողացավ լավ բնակարան վարձել և կահավորել, նկարների լավ հավաքածու ձեռք բերել և մեծ գրադարան հավաքել։ 1913 թվականի մարտի վերջին նա ճանապարհորդեց Եվրոպա. այցելեց Ֆրանսիա, Իտալիա, այցելեց Հռոմ, Վենետիկ, Նեապոլ, [ [Ֆլորենցիա|Ֆլորենցիա]], [[Ջենովա|Ջենովա[15]։ Այստեղ իրականացավ թռչելու մանկության երազանքը, և Բելյաևը օդ բարձրացավ հիրոինքնաթիռով[15][16][17]։ Այս ճանապարհորդության մասին ճամփորդական ակնարկներ տպագրվել են «Սմոլենսկի Վեստնիկ» թերթում։ 1914 թվականի նոյեմբերին նա թողեց փաստաբանական պրակտիկան՝ դառնալով «Սմոլենսկի Վեստնիկ» թերթի գործադիր խմբագրի պաշտոնը, սակայն 1915 թվականի փետրվարին նա վերադարձավ փաստաբանության։ 1908-1909 թվականներին Բելյաևն ամուսնացել է Աննայի հետ (Ստանկևիչ), իսկ 1913-ին երկրորդ անգամ ամուսնացել է Վերա Բիլինսկայայի հետ։ Նույնիսկ ճեմարանում սովորելիս Բելյաևն իրեն դրսևորեց թատերասեր։ Նրա գլխավորությամբ 1913 թվականին արական և իգական գիմնազիաների սաները խաղացին «Երեք տարի, երեք օր, երեք րոպե» հեքիաթը զանգվածային տեսարաններով, խմբերգային և բալետային համարներով։ Նույն թվականին Բելյաևը և թավջութակահարը Յու. Ն.Սաբուրովա բեմադրել է օպերա-հեքիաթ Գրիգորիևա «Քնած արքայադուստրը»։ Նա ինքն էլ կարող էր հանդես գալ որպես դրամատուրգ, և ռեժիսոր և դերասան, նա ստեղծում էր զգեստների և դեկորացիաների էսքիզներ[15]։ Սմոլենսկի Բելյաևների տնային թատրոնը մեծ ժողովրդականություն էր վայելում, շրջագայեց ոչ միայն քաղաքում, այլև նրա շրջակայքում։ Մի քանի սեզոն խաղացել է Մոսկվայում։ Մի անգամ, Ստանիսլավսկի ղեկավարությամբ մայրաքաղաքային թատերախմբի Սմոլենսկ ժամանելիս Բելյաևին հաջողվեց մի քանի ներկայացումներում փոխարինել հիվանդ արտիստին։ 1914 թվականի հուլիսին Մոսկվայի «Պրոտալինկա» մանկական ամսագրում տպագրվել է Բելյաևի «Մոյրա տատիկ» պիեսը։

Հիվանդություն և Ղրիմ խմբագրել

1915 թվականին Բելյաևը հիվանդացավ ողնաշարի տուբերկուլյոզով[15] , որը բարդացավ ոտքերի կաթվածով։ Ծանր հիվանդությունը նրան վեց տարի պառկեցրեց անկողնում, որից երեքը նա պառկեց գիպսե կորսետի մեջ։ Երիտասարդ կինը լքել է նրան՝ ասելով, որ չի ամուսնացել հիվանդ ամուսնուն խնամելու համար։ Բելյաևը տեղափոխվեց Դոնի Ռոստով, որտեղ նա համագործակցեց Ռոստովի «Պրիազովսկի երկրամաս»թերթի հետ և հրատարակեց առաջին գիտաֆանտաստիկ պատմվածքը «Բեռլինը 1925 թվականին»։ Փնտրելով մասնագետներ, ովքեր կարող էին օգնել իրեն, Բելյաևը մոր և ծեր դայակի հետ հայտնվեց Յալթայում։ Այնտեղ՝ հիվանդանոցում, նա սկսեց բանաստեղծություններ գրել։ Չտրվելով հուսահատությանը, նա սկսեց զբաղվել ինքնակրթությամբ. սովորում էր օտար լեզուներ, բժշկություն, կենսաբանություն, պատմություն, տեխնիկա, շատ էր կարդում (Ժյուլ Վեռն, Հերբերտ Ուելս, Կոնստանտին Ցիոլկովսկի)։ 1918-1920 թվականներին համագործակցել է Յալթայի Սպիտակ գվարդիա թերթերի հետ։ 1919 թվականին նա հանդիպեց իր ապագա կնոջը՝ Մարգարիտա Կոնստանտինովնա Մագնուշևսկայային, ով աշխատում էր գրադարանում։ 1919-ի գարնանը Բելյաևի մայրը մահանում է սովից, իսկ որդին՝ հիվանդ, գիպսի մեջ, բարձր ջերմությամբ, չի կարողացել նրան նույնիսկ գերեզմանոցում տեսնել։ Եվ միայն 1921 թվականին Բելյաևը վեր կացավ անկողնուց։ 1922 թվականին նա վերադարձավ լիարժեք կյանքի, սկսեց աշխատել։ 1922 թվականի ամռանը Գասպրա գիտնականների և գրողների հանգստյան տանը Բելյաևին գիպսի փոխարեն ցելյուլոիդ կորսետ են պատրաստել, նա կարողացել է քայլել և աշխատել Յալթայի հաստատություններում։ Սկզբում Բելյաևը դարձավ գաղութ դպրոցի ղեկավար, այնուհետև նշանակվեց Քրեական հետախուզություն տեսուչ, որտեղ նա կազմակերպեց Լուսալաբորատորիա, ավելի ուշ նա ստիպված էր թողնել գրադարանավար աշխատելու։ 1921 թվականի դեկտեմբերին նա ամուսնացավ Մագնուսևսկայի հետ, իսկ 1923 թվականի մայիսի 22-ին նրանք գրանցեցին իրենց ամուսնությունը։ Յալթայում կյանքը շատ դժվար էր, և Ալեքսանդր Բելյաևը ծանոթի օգնությամբ 1923 թվականին ընտանիքի հետ տեղափոխվեց Մոսկվա, որտեղ աշխատանքի ընդունվեց որպես իրավախորհրդատու։

Գրողի կարիերայի սկիզբը. Մոսկվա խմբագրել

1924 թվականի մարտի 15-ին Բելյաևների ընտանիքում ծնվել է ավագ դուստրը՝ Լյուդմիլան։ 1923 թվականից Ալեքսանդր Ռոմանովիչն աշխատել է Փոստերի և հեռագրերի ժողովրդական կոմիսարիատ և հրատարակել է էսսեներ Ռադիոճարտարագիտություն գերատեսչական «Жизнь и техника связи» ամսագրում, որը ոգեշնչել է նրան ստեղծելու «Պայքար օդում (Ռադիոպոլիս)» վեպը, որտեղ գրողն արտացոլել է Ռադիոէլեկտրոնիկա և Հեռամեխանիկա հեռանկարները։ Մոսկվայում Բելյաևը սկսեց լուրջ գրական գործունեություն։ Հրատարակել է գիտաֆանտաստիկ պատմվածքներ` «Вокруг света», «Знание — сила», «Всемирный следопыт» ամսագրերում։ 1924 թվականին «Гудок» թերթում տպագրվեց «Պրոֆեսոր Դոուելի գլուխը պատմվածքը», 1925 թվականին այս պատմվածքը տպագրվեց «Всемирный следопыт» ամսագրում, իսկ 1928 թվականին գրողը վերանայեց «Պրոֆեսոր Դոուել գլուխը» «Հարություն առած մեռելներից» վեպում։ 1926 թվականին «Հող և գործարան» հրատարակչությունը հրատարակեց առաջին գիրքը՝ «Պրոֆեսոր Դոուելի գլուխը» պատմվածքների ժողովածուն։ Ինքը՝ Բելյաևը, այս ստեղծագործությունն անվանել է ինքնակենսագրական պատմություն՝ բացատրելով. «Մի անգամ հիվանդությունն ինձ երեքուկես տարի դրեց գիպսե մահճակալի մեջ։ Հիվանդության այս շրջանն ուղեկցվել է մարմնի ստորին կեսի կաթվածով։ Եվ չնայած իմ ձեռքերն գործում էին, այնուամենայնիվ, իմ կյանքը այս տարիներին կրճատվեց «գլխի առանց մարմնի» կյանքի, որը ես ընդհանրապես չէի զգում՝ ամբողջական անզգայացում…»: Բելյաևն ապրել է Մոսկվայում մինչև 1928 թվականը. այդ ընթացքում նա գրել է «Կորած նավերի կղզին» (մաս-մաս տպագրվել է The «Всемирный следопыт»-ում 1926-1927 թվականներին), «Վերջին մարդը Ատլանտիսից» (հրատարակվել է 1925 թվականին Աշխարհում) վեպերը։ «Երկկենցաղ մարդը» (հրատարակվել է 1928 թվականին մոսկովյան «Вокруг света» ամսագրում, այնուհետև հրատարակվել է երկու անգամ որպես առանձին գիրք նույն տարում։

Ա. Բելյաևի վեպերի հիման վրա նկարահանված ֆիլմեր խմբագրել

  1. 1961 - Երկկենցաղ մարդը Человек-амфибия
  2. 1967 - Продавец воздуха
  3. 1984 - Завещание профессора Доуэля
  4. 1987 - Остров погибших кораблей
  5. 1992 - Ариэль
  6. 1994 - Дожди в океане
  7. 2004 - Երկկենցաղ մարդը Человек-амфибия
  8. 2010 - Охота на Большую Медведицу

Ալեքսանդր Բելյաևը հայերեն խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

  • Андриенко А.В. Смоленские тропы А.Р. Беляева. Публикации А.Р. Беляева в газете «Смоленский вестник» (1907-1914) // Библиография. — 2012. — № 3. — С. 147—152.
  • Андриенко А.В. Неизвестный Александр Беляев. Театральные заметки. Пьеса. — Иерусалим: Млечный Путь. — 294 с. — ISBN 965-7546-28-4.
  • Балабуха А., Братиков. А. Три жизни Александра Беляева (Критико-биографический очерк) // Беляев А. Р. Собрание сочинений в 5 томах. — Л.: Детская литература, 1983. — Т. 1. — С. 7—32.
  • Бар-Селла З. Александр Беляев. — М.: Молодая гвардия, 2013. — 432 с. — (Жизнь замечательных людей). — ISBN 978-5-235-03614-7.
  • Беляева С.А. Мой отец — фантаст Беляев // Нева. — 1998. — № 3. — С. 248—251.
  • Беляева С.А. Воспоминания об отце // Аврора. — 1982. — № 9. — С. 137—145.
  • Беляева С.А. Воспоминания об отце. — СПб.: Серебряный век, 2009. — 94 с. — ISBN 978-5-902238-57-7.
  • Беляева С.А. Воспоминания об отце // Беляев А. Изобретения профессора Вагнера. — М.: Эксмо, 2010. — С. 459—564. — ISBN 978-5-699-41940-1.
  • Беляева С.А. Семейная сага фантаста Беляева. — М.: ТОНЧУ, 2014. — 376 с. — ISBN 978-5-91215-103-3.
  • Смоленские годы Александра Беляева / В.И. Грибоедов. — Смоленск: Свиток, 2014. — 64 с. — 200 экз. — ISBN 978-5-906598-06-6.
  • Коваленко О. Похований німецьким генералом... З Олександра Бєляєва не вийшло священика, натомість він став батьком радянської науково-фантастичної літератури : [укр.] // Освіта України. — 2013. — № 2. — С. 14.
  • Кравклис Н., Левитин М. Три жизни писателя // Наука и жизнь. — М., 2009. — № 10. — С. 126—132.
  • Ляпунов Б. А. Беляев. Критико-биографический очерк. — М.: Советский писатель, 1967. — 159 с.
  • Орлов О. А.Р. Беляев (Биографический очерк) // Беляев Александр Романович. Собрание сочинений в 8 томах. — М.: Молодая гвардия, 1964. — Т. 8. — С. 497—516.
  • Орлов В. Три стихии Александра Беляева // Техника — молодёжи. — 1972. — № 2. — С. 63—64.
  • Паклин А.Г. Неизвестная жизнь известного фантаста: «белых пятен» в биографии Александра Беляева стало меньше // Мир библиографии. — 2013. — № 3. — С. 65—67.
  • Халымбаджа И. Неизвестный Беляев // Мир чудес. — 1991. — № 5. — С. 19.
  • Харитонов. Е. Неизвестный Беляев // Детская литература. — 2000. — № 1. — С. 68—69.
  • Харитонов. Е. «Но море хранит свою тайну...» К 70-летию первой публикации романа «Человек-амфибия» // Книжное обозрение. — 1998. — № 51. — С. 9.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Беляев А. Р. // Краткая литературная энциклопедия (ռուս.) — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 1.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век (ռուս.) / под ред. О. В. Богданова
  3. ↑ 3,0 3,1 ПроДетЛит (ռուս.) — 2019.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Беляев Александр Романович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  6. ↑ «Երկկենցաղ մարդը» դիտել է 70 միլիոնից ավելի մարդ
  7. ↑ Бар-Селла, 2013
  8. ↑ Мельников А. Шедевр логики и простоты : [арх. 16 հունվարի 2014] // RELGA. — 2000. — № 6 [36] (22 Մարտի).
  9. ↑ Ляпунов, 1967, էջ 11
  10. ↑ Список учеников Смоленского духовного училища, составленный Правлением после годичных испытаний в конце 1894-1895 учебного года и утверждённый Его Преосвященством 5 июля 1895 года за № 251 // Смоленские епархиальные ведомости. — 1895. — № 13 (1 Հուլիսի). — С. 525.
  11. ↑ «Беляев Александр Романович — статья на сайте Ярославского государственного университета». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 8-ին.
  12. ↑ Андриенко А. В. Смоленские тропы А. Р. Беляева. Публикации А. Р. Беляева в газете «Смоленский вестник» (1907-1914) // Библиография. — 2012. — № 3. — С. 147—152.
  13. ↑ Паклин А. Г. Неизвестная жизнь известного фантаста: «белых пятен» в биографии Александра Беляева стало меньше // Мир библиографии. — 2013. — № 3. — С. 65—67.
  14. ↑ Андриенко А. Неизвестный Александр Беляев. Театральные заметки. Пьеса. — Иерусалим: Млечный Путь. — 294 с. — ISBN 965-7546-28-4
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Орлов О. А.Р. Беляев (Биографический очерк) // Беляев Александр Романович. Собрание сочинений в 8 томах. — М.: Молодая гвардия, 1964. — Т. 8. — С. 497—516.
  16. ↑ Беляев А. Р. Прогулки на гидроаэроплане // Смоленский вестник. — 1913. — № 89 (21 Ապրիլի). — С. 2.
  17. ↑ Беляев А. Р. Прогулки на гидроаэроплане // Костёр. — 1971. — № 8. — С. 43—45.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսանդր Բելյաև» հոդվածին։
 Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսանդր Բելյաև» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսանդր Բելյաև» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալեքսանդր_Բելյաև&oldid=9731697» էջից