Աբաս (անձնանուն)

Աբաս (ասորերեն՝ אבא (Awā), արաբերեն՝ عباس (Abbās)) ասորերեն, արաբերեն Սեռ՝ արական Թարգմանաբար՝ առյուծ Այլ ձևեր՝ Լեո, Ղևոնդ, Ասադ, Հայդար, Ասլան, Ջիվանշիր, Կորյուն Այլ լեզուներով՝ անգլ.՝ Abas (Abbas) արաբ․՝ عباس (Abbās)‎‎ հուն․՝ Ἄβας (Ábas) ռուս.՝ Абас Կապված հոդվածներ սկսող «Աբաս (անձնանուն)»-ով բոլոր հոդվածները«Աբաս (անձնանուն)»-ով

Աբաս, ասորական ծագումով արական անձնանուն։ Գործածական է 4-րդ դարից սկսած մինչև 13-րդ դար, այնուհետև սակավ գործածական է եղել։ Փոխառնված է ասորերեն Awā (Աբա) անվան հունական ձևից։ 9-րդ դարից սկսած, Բագրատունիների ժամանակ այս անունը ստանում է նոր կենդանություն։ Քանի որ այդ ժամանակ ասորական ազդեցությունը վերացել էր, ապա այս անվան վերակենդանացումը պետք է վերագրել արաբական նոր ազդեցությանը։ Աբաս (արաբ. عباس, Abbās) անունը շատ տարածված էր արաբների մեջ, որոնցից էլ անցավ իսլամադավան մյուս ազգերին։ Արաբերեն عباس (Abbās) բառի բուն նշանակությունն է «առյուծ», նաև «դժնի, դժնեադեմ»։ Ըստ Հրաչյա Աճառյանի ճիշտ նշանակությունը «առյուծ»-ն է, որով համապատասխանում է լատիներեն՝ Leo, հունարեն՝ Ղևոնդ, արաբերեն՝ Ասադ, Հայդար, թուրքերեն՝ Ասլան, պարսկերեն՝ Ջիվանշիր և հայերեն Կորյուն անուններին։

Հայտնի անվանակիրներ

• Մար Աբաս Կատինա (ասոր. Mār Awā Qațțīnā), նշանավոր ասորի պատմիչ, որից Մովսես Խորենացին կազմել է իր «Հայոց Պատմության» նախնական շրջանը.
• Աբաս (կամ Սեավ), Գրիգոր Լուսավորչի աշակերտներից, Ոսկյանց և Սուքիասյանց վկայարանի առաջին վանահայրը (4-րդ դար).
• Աբաս, Մոմհարի երեցը, աղվան, մասնակցել է Կաղսետի նշխարաց գյուտին (560).
• Աբաս, Աղվանքի կաթողիկոս (552-596).
• Աբաս, Փարպիի վաներեց (հիշվում է 607 թ.).
• Աբաս, թարգմանիչ Գրիգոր Րաբունու հայրը (7-րդ դար).
• Հազրեթ-ի-Աբբաս (647-680), Ալի ամիրապետի որդին, շիա մուսուլմանների մոտ սրբազան անձնավորություն.
• Աբբաս, Մամուն-առ-Ռաշիդ խալիֆայի հայրը, վերջինս տապալելով գահակալող տոհմին, Բաղդադում հիմնեց նոր ամիրապետություն, որն էլ նրա հոր անունով կոչվեց Աբբասյան (750-1258).
• Աբաս Արծրունի, Վասպուրականի երկրորդ գահերեց իշխան Աշոտ Արծրունու որդին, Բուղայի գերեվարվածներից (852).
• Աբաս, Շերանիկի որդին, հիշվում է իբրև վկա՝ Տաթևի 881 թվականի կալվածագրում.
• Աբաս Բագրատունի (ծն. թվ. անհ. - մինչ 893), Հայոց սպարապետ (862-892), Սմբատ Խոստովանողի ավագ որդին, Աշոտ Ա-ի եղբայրը, Սմբատ Ա-ի հորեղբայրը.
• Աբաս Ա Բագրատունի (880-953/954), Հայոց սպարապետ (մոտ 914-919), Հայոց թագավոր (928/930–953/954), Սմբատ Ա-ի որդին, Հայոց արքա Աշոտ Երկաթի եղբայրը, Հայոց արքա Աշոտ Գ Ողորմածի և Կարսի արքա Մուշեղ Բագրատունու հայրը.
• Աբաս Ա Բագրատունի (մհ. 1029), Կարսի թագավոր (984-1029), Կարսի թագավորներ Մուշեղ Բագրատունու որդին և Գագիկ Կարսեցու հայրը.
• Աբաս Բագրատունի (մհ. 1010-1020), արքայազն, Հայոց թագավոր Գագիկ Ա-ի և Կատրանիդեի կրտսեր որդին, Հայոց արքաներ Հովհաննես-Սմբատի և Աշոտ Դ Քաջի եղբայրը.
• Աբաս, Հայոց Հովհաննես-Սմբատ թագավորի կնոջ հայրը.
• Աբաս Ա Կյուրիկյան (մհ. 1145), Տաշիր-Ձորագետի թագավորության վերջին արքան (1090-1113), Տավուշի իշխան (1113-1145) Կյուրիկե Բ-ի որդին, Դավիթ Բ Կյուրիկյանի եղբյարը.
• Աբաս Բ Կյուրիկյան (1171-1190), Մածնաբերդի իշխան (1185-1190), Մածնաբերդի Կյուրիկե Գ իշխանի որդին.
• Աբաս, Գրիգոր Րաբունու հայրը (12-րդ դար).
• Աբաս Ճահկեցի (12-րդ դար), Սյունիքի Ստեփանոս Գ եպիսկոպոսի քրոջ ամուսինը.
• Աբաս, Օշականի ռես (գյուղապետ) Արտաշիրի որդին (1211).
• Աբաս Սևատյանց, Կուկի հայրը, հիշված 1222-1236 թվականներին.
• Աբաս եպիսկոպոս, Խծկոնք վանքի առաջնորդը (1233-1240).
• Աբաս (Աբրահամ), Անիի եպիսկոպոս, հիշվում է 1240 թվականին.
• Շահ-Աբբաս, Իրանի շահ, Սեֆյանների տոհմից (1587-1628).
• Աբաս քահանա, գրիչ, 1674 թվականին օրինակել է Ներսես Լամբրոնացու «Մեկնութիւն Առակացն Սողոմոնի» երկը.
• Աբբաս-Միրզա (օգոստոսի 26, 1789 - հոկտեմբերի 25, 1833), Իրանի պետական և ռազմական գործիչ, Ատրպատականի նահանգապետ, Ֆաթհ-Ալի-Շահ Կաջարի որդին.
• Աբաս Իսահակյան (հուլիսի 16, 1900 - հունվարի 6, 1977), հայ խորհրդային բանասեր.
• Աբաս Քիառոստամի (հունիսի 22, 1940 - հուլիսի 4, 2016), պարսիկ ռեժիսոր, սցենարիստ և պրոդյուսեր.
• Աբաս Աբասով (օգոստոսի 4, 1949, Գանձակ, ԱԽՍՀ, ԽՍՀՄ), ադրբեջանցի պետական և քաղաքական գործիչ։

Աղբյուրներ

• «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, Երևան, 1944, Հատոր 1, Ցուցակ 1, Էջ 1-2
• «Armenische Grammatik» (Հայերենի քերականությունը), Հայնրիխ Հյուբշման, Լայպցիգ, 1897, էջ 288
• «Կամուս ալ-մուհիտ» (Ծովի համատարած անդունդ), Ֆայրուզաբադի, Կ.Պոլիս, Հատոր Բ, էջ 258