|
Քարոզը, ունենալով ընդհանուր ճանաչողական, մեկնողական, ջատագովական և ներբողային բնույթ, հիմնականում բարոյադաստիարակչական է:
Ք-իՔարոզի ժամանակ քրիստ. հիմն. հավատալիքները` ՍուրμՍուրբ Երրորդություն, Քրիստոսի Աստվածություն, Մարդեղություն, Փրկագործություն ևն, փոխանցվում են ժողովրդին ոչ թե դավանաբանական խրթին բանաձևումներով, այլ`բարոյական սկզբունքների հետ ընդելուզված ձևով: Քրիստոնեական քարոզի առարկան Քրիստոսի քարոզած խոսքերն ու ճշմարտություններն են, որոնք ուղղակի, անմիջական աղերս ունեն մարդկանց առօրյա կյանքի, ապրելակերպի, գործերի և փոխհարաբերությունների հետ:
Քարոզխոսության բարձրագույն նպատակը Քրիստոսի անձի և գործի մշտնջենական վերակենդանացումն է եկեղեցու հավատացյալների գիտակցության և կյանքի մեջ:
Քարոզությունը Քրիստոսի առաքելության տարածման գլխավոր միջոցն է: Քանի որ առաքյալների գործունեությունն սկսվել է քարոզությամբ, քրիստոնեության վաղ շրջանում ավետարանելը և քարոզելը նույնացվել է ու միմյանց համարժեք ներկայացվել: Հետագայում քարոզի գործառնական նշանակությունը փոխվել է: Եթե սկզբնական շրջանում այն ծառայել է ավետարանական քարոզչությանը, քրիստոնեության տարածմանն ու ամրապնդմանը, ապա ավելի ուշ` քրիստոնեական գաղափարների, արժեքների և բարոյականության անխաթար պահպանմանը, այսինքն` ավետարանելուն փոխարինել է ավետարանված գաղափարներին հետևելու քարոզությունը: Եթե ավետարանելը ծառայում է նոր կրոնի տարածմանը, անհատական և հաս. գիտակցության հեղաբեկմանը, ապա քարոզը` ընդունված հոգևոր-բարոյական նորմերից չշեղվելուն (որն իրականացվում է հրապարակախոս. ներազդման միջոցով):
Քարոզը և Քրիստոսի խոսքի տարածումը, սկսած առաքելական շրջանից, եկեղեցու հովիվների կյանքի և գործունեության կարևոր տեղն է գրավում: Քարոզությունը առաքյալներից և առաքելական հայրերից փոխանցվել է Ընդհանրական եկեղեցու հայրերին, և քարոզը դարձել է հեթանոսության դեմ մղվող պայքարում քրիստոնեության գլխավոր զենքը: Եկեղեցու առաջին չորս դարերի հայրերը հռչակվել են իրենց կենդանիքարոզխոսությամբ, որը հիմնականում կրել է ջատագովական μնույթբնույթ: Քարոզի ներգործուն ուժը և թողած տպավորությունը լավագույնս արտահայտվել է Ընդհանրական եկեղեցու հռչակավոր հայրերից [[Հովհան Ոսկեբերան]]ին տրված «Ոսկեբերան» բնորոշման մեջ:
== Քարոզը Հայոց եկեղեցում ==
Քարոզն իր գործուն ազդեցությունն է ունեցել նաև հայոց կյանքում, մեծ կարևորություն և նշանակություն ստացել Հայ եկեղեցում: Հայոց դարձը սկսվել է քարոզությամբ: Գրիգոր Ա Լուսավորիչը Խոր վիրապից ելնելուց հետո իր քարոզությամμքարոզությամբ ժողովրդին նախապատրաստել է քրիստոնեության ընդունմանը: Գրիգոր Ա Լուսավորիչով սկիզբμսկիզբբ առած հայկ. քարոզխոսությունն իրենց հովվական և ուսուցողական գործունեությամբ շարունակել են
Հայ եկեղեցու հայրերը ([[Ներսես Ա Մեծ]], [[Մեսրոպ Մաշտոց]], [[Սահակ Ա Պարթև]], [[Հովհաննես Ա Մանդակունի]], [[Հովհաննես Գ Օձնեցի]], [[Ներսես Շնորհալի]], [[Ներսես Լամբրոնացի]], [[Եսայի Նշեցի]], [[Հովհան Որոտնեցի]], [[Գրիգոր Տաթևացի]], [[Մաղաքիա Օրմանյան]], [[Եղիշե Դուրյան]] և ուրիշներ), որոնք նաև իրենց ժամանակի մեծագույն քարոզիչներն են եղել: Քարոզխոսությունն այնքան է կարևորվել, որ Գրիգոր Տաթևացին այն ավելի հեղինակավոր դարձնելու նախապայման է համարել վարդապետ. իշխանություն ունենալը: Վարդապետ. և ծայրագույն վարդապետ. գավազանի տվչությունը, որպես նշան ուսուցող., քարոզչ. իշխանության, խորհրդանշում է Հայ եկեղեցում քարոզխոսության կարևորությունն ու արժեքը:
== Քարոզի կառուցվածքը և բովանդակությունը==
Ք-ի կառուցվածքին, ունեցած նշանակությանը, դերին ու ազդեցությանն անդրադարձել է Գրիգոր Տաթևացին իր «Վասն մեղաց լեզուի» և «Վասն երկրագործաց» քարոզներում, որոնցից առաջինը նվիրված է Ք-ի մատուցման կերպին ու միջոցներին, երկրորդը` կառուցվածքին: Նա Ք-ի ժանրային կառուցվածքը μաժանելբաժանել է հինգ մասի` ''բնաբան, նախերգան, քարոզ, հորդորակ և օրհնություն'': Քարոզը ասվում է բարձր տեղից, ըստ Սուրբ Գրքի` «պարիսպների գլխից» (Առակ. 1.21): Ժողովրդից վեր մի կետից քարոզելու գաղափարն իր արտահայտությունն է գտել նաև եկեղեցու ընդհանուր կառուցվածքում: Եկեղեցու բեմը, որի բարձրությունից քարոզում է քահանան, համաձայն քրիստ. խորհրդաμանությանխորհրդաբանության, միջանկյալ տեղ է գրավում երկնքի ու երկրի միջև: Աստվածաշնչում շեշտվում է նաև, որ քարոզը պետք է լինի հրապարակային: Դրա լավագույն օրինակը «Լեռան քարոզն» է (Մատթ. 5.1–12), որը նաև կոչվում է «փոքր Ավետարան», իսկ Խրիմյան Հայրիկի խոսքերով` «մարգարիտ Արքայության երկնից», և խտացված
ձևով բովանդակում է քարոզած ճշմարտությունների բուն կորիզը: Ըստ Պողոս առաքյալի, Ք. բխում է ոչ թե մարդկային կամեցողությունից կամ իմաստությունից, այլ` աստվածային Սուրբ Հոգուց, և պետք է ասվի Սուրբ Հոգու զորությամբ ու վարդապետությամբ (Ա Կորնթ. 2.3–5, 11–14):
Քարոզը հիմնվում է Աստվածաշնչի, մասնավորապես` Նոր կտակարանի վրա: ՍուրμՍուրբ Գրքի ընթերցումից հետո քարոզիչը բեմ է բարձրանում և օրվա ընթերցումներից ընտրում իր Ք-ի բնաբանը: Ավելի ուշ շրջանում բնաբաններ են ընտրվում նաև շարականներից և առանձին դեպքերում` հայ դասական մատենագրության` եկեղեցու կողմից նվիրագործված հատվածներից: Քարոզները, նվիրված լինելով օրվա տոնին կամ այդ օրը եկեղեցում կարդացվող սուրբգրային համապատասխան ընթերցվածին (սաղմոսներ, մարգարեական, առաքելական և ավետարան. հատվածներ, որոնք որոշված են հաստատուն կերպով), այնուհետև տվյալ տոնը շաղկապում են ժամանակի խնդիրներին և ազգային կարևոր իրադարձություններին, իսկ օրվա ընթերցվածների վրա խարսխված քարոզներում, նույն կերպ ավետարան. գաղափարներն արծարծելուց հետո, քարոզիչներն անդրադառնում են այն հարցին, թե որքանով են մարդիկ կարողանում հավատարիմ մնալ այդ գաղափարներին: Դրանով սուրբգրային մնայուն գաղափարներին, քրիստոնեական բարոյականությանը և արժեքներին հաղորդվում է արդիական հնչեղություն:
Ք. սոսկ իր բնաբանի մեկնությունը չէ, այլ ուղղված է տվյալ ժամանակի ունկնդրին, որի համար տարբեր ժամանակներում աստվածաշնչյան միևնույն մնայուն մտքի ու հոգևոր խորհրդի արտահայտությունն իմաստային տարբեր նրբերանգներ է ձեռք բերում և ըստ այդմ էլ ընկալվում ու կարևորվում:
== Քարոզը` եկեղեցական մատենագրության ժանր ==
Եկեղեցու հայրերը և մատենագիրները Քրիստոսի խոսքի մեկնության և տարածման համար գրել են քարոզներ, որոնք հայոց մեջ երμեմներբեմն հայտնի են ճառ անունով: Դրանք ունեցել են աստվածաμանաստվածաբան., դավանաμանդավանաբան., փիլ., մեկնող., ջատագով., ներμողներբող., μարոյադաստիարակչբարոյադաստիարակչ. μնույթբնույթ և եկեղեց. քարոզխոսության ու հրապարակախոսության լավագույն նմուշներից են: Հայկ. քարոզագրությունն սկսվել է V դ., Աթանաս Ալեքսանդրացու, Բարսեղ Կեսարացու, Գրիգոր Նազիանզացու, Եփրեմ Ասորու, Հովհան Ոսկեբերանի, Կյուրեղ Ալեքսանդրացու և եկեղեցու այլ նշանավոր հայրերի ճառերի թարգմանությամբ ու մեկնությամբ: Քարոզներից կազմվել են ժողովածուներ` Քարոզգրքեր: Գրիգոր Ա Լուսավորչին վերագրվող «Յաճախապատում ճառք»-ը և Հովհաննես Ա Մանդակունուն վերագրվող «Ճառք»-ը Հայ եկեղեցու առաջին Քարոզգրքերն են: Հայ քարոզագրության լավագույն նմուշներից է Գրիգոր Տաթևացու «Գիրք քարոզչութեանը»` իր «Ամարան» և «Ձմերան» հատորներով:
են: Հայկ. քարոզագրությունն սկսվել է V դ.,
Աթանաս Ալեքսանդրացու, Բարսեղ Կեսարա-
ցու, Գրիգոր Նազիանզացու, Եփրեմ Ասորու,
Հովհան Ոսկեμերանի, Կյուրեղ Ալեքսանդրա-
ցու և եկեղեցու այլ նշանավոր հայրերի Քճ
առերի թարգմանությամμ ու մեկնությամμ:
Ք-ներից կազմվել են ժողովածուներª Քա-
րոզգրքեր: Գրիգոր Ա Լուսավորչին վերա-
գրվող §Յաճախապատում ճառք¦-ը և Հովհանն
ես Ա Մանդակունուն վերագրվող §Ճառք¦-ը
Հայ եկեղեցու առաջին Քարոզգրքերն են: Հայ
քարոզագրության լավագույն նմուշներից է
Գրիգոր Տաթևացու §Գիրք քարոզչութեանը¦ª
իր §Ամարան¦ և §Ձմերան¦ հատորներով:
Պատկերազարդումը տես ներդիր XVI-ում,
16.1, 4-րդ պատկերը:
== Գրականություն ==
* Տ ե րՏեր - Մ կ ր տ չ յ անՄկրտչյան Կ., Քարոզի նշանակությունը և գործադրության եղանակը, «Արարատ», 1895, դ 2, էջ 41–43:
* Կյ ո ւ լե ս ե րյ անԿյուլեսերյան Բ., Քարոզելու արվեստը, «Լույս», 1905, դ 3, էջ 49–54:
* Հ ո վ ս ե փյ անՀովսեփյան Գ., Դեպի լույս և կյանք, Անթիլիաս, 1986, էջ 7–10:
* Գ ա ր ե գ ինԳարեգին Ա, Համառոտ ձեռնարկ հովվական աստվածաμանությանաստվածաբանության, Էջմիածին, 1995:
* Վարդանյ անՎարդանյան Մ., Քարոզը որպես միջնադարյան հրապարակախոսության հոգևոր արտահայտություն, «Էջմիածին», 2000, դ 4:
|
