«Թորոս Բ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ վիքիֆիկացում, փոխարինվեց: , → , (2), ։Ա → ։ Ա oգտվելով ԱՎԲ |
|||
Տող 18.
== Գերության շրջան ==
[[1137]] թվականին բյուզանդական զորքը [[Հովհաննես II Կոմնենոս|Հովհաննես Կոմնենոս]] կայսեր գլխավորությամբ շարժվում է դեպի արևելք վերջնականապես լուծելու կայսրության ապստամբ նահանգների՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկիայի]] և Հյուսիսային [[Ասորիք
== Վերադարձ Կիլիկիա ==
[[Լևոն Ա]]-ի որդի Թորոսը կարողանում է խույս տալ գերությունից և վերադառնալ Կիլիկիա։ Միջնադարյան աղբյորները տարբեր տարիներով են թվագրում Թորոսի վերադարձը և Հայոց իշխանապետության վերականգնման ժամանակը։ Այնուամենայնիվ հետազոտողների մեծամասնության կարծիքով Թորոսը հայրենիք է վերադարձել [[Հովհաննես II Կոմնենոս|Հովհաննես Կոմնենոս]] կայսեր մահից հետո, այն է 1143-1145 թվականներին<ref name=":0" />։ Շուրջ 1144 թվականին, փախչելով [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] պատանդությունից և վերադառնալով Կիլիկիա, Թորոս իշխանը ապաստանում է Աթանասիոս ասորի մետրոպոլիտի մոտ, որը նրան օգնություն է ցույց տալիս իր հայրենի իշխանությունը վերանվաճելու գործում<ref>{{Cite book|title=Ասորիների դերը հայկական Կիլիկիո մշակութային կեանքում ԺԲ -ԺԳ դարերում|last=Տեր-Պոտրոսյան|first=Լևոն|publisher=Հայագիտական մատենաշար <<Բազմավեպ>> թիվ 28|year=1989|location=Վենետիկ-Սուրբ Ղազար|page=6}}</ref>
Սակայն այստեղ հարց է առաջանում, որն ուղղակիորեն առնչվում է Թորոսի կողմից հայոց իշխանության գահին տիրելու փաստի իրավական կողմի հետ։ Խոսքը վերաբերում է գահաժառանգության իրավունքում որդիների ավագությանը։ Աղբյուներից միայն երեքն են, որոնք Լևոնի որդիներին թվարկում են ավագության կարգով և այդ երեք աղբյուրներն էլ կապված են [[Վահրամ Րաբունի|Վահրամ Րաբունու]] վկայության հետ<ref name=":0" />։ Վահրամ Րաբունին նշում է
{{Քաղվածք|Նախ զԹորոս՝ մեծըն կոչեալ,
Տող 35.
{{Քաղվածք|մանուկ մի Թորոս յորդւոցն Լեւոնի|Սմբատ Սպարապետ}}
Այս տեղեկության ճշմարտացիությունը կարող ենք բացատրել նաև այն հանգամանքով, որ Թորոսի դեմ իր երկու եղբայրները՝ Ստեփանեն և [[Մլեհ
== Թորոսը իշխանապետ ==
Թորոսը [[1145]] թվականին վերադառնալով [[Կիլիկիա]] վարում էր ակտիվ արտաքին քաղաքականություն։ Սակայն [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիայի]] աչքերում նա ընդամենը հերթական հայ ապստամբն էր, որը նորից փորձում էր սասանել Կիլիկիայում հազիվ վերահաստատված կայսերական գերիշխանությունը<ref name=":0" />։ Մանուել կայսրը նրան ճնշելու նպատակով [[Կիլիկիա]] ուղարկեց բազմաթիվ փորձված զորավարների, որոնք, սակայն, մեկը մյուսի ետևից խայտառակ պարտություն կրեցին հայկական զորքերից։
Թորոսը իր տիրապետության տակ է առնում Լեռանային Կիլիկիայի մի մասը ներառյալ [[Վահկա (բերդաքաղաք)|Վահկա]] և Ամուդ բերդերը։ Հայտնի ժամանակագիր Գիյոմ Տյուրոսցին Թորոսին ներկայացնում է՝ <blockquote>''«Ամենահզոր հայ արքայազն՝ Թորոս »''<ref name="Mutafia30-33">''Клод Мутафян'' // Le Royaume Arménien de Cilicie, XIIe-XIVe siècle// Русское издание «Последнее королевство Армении» // Изд-во «Бородино» стр. 30-33 (161) 2009 г. ISBN 978-5-9901129-5-7</ref></blockquote>
Տող 45.
[[Գրիգոր Երեց]]<nowiki/>ը Թորոսին օժտում է «Պանսեւաստիոս» տիտղոսով<ref name=":1">{{Cite book|url=https://vahagnakanch.files.wordpress.com/2011/04/mateos-urhayetsi.pdf|title=Ժամանակագրություն|last=Մատթոս Ուռհայեցի|publisher=Հայաստան|year=1973|location=Երևան|pages=284-293}}</ref>, ինչը [[Ազատ Բոզոյան]]<nowiki/>ի ենթադրությամբ ՝ «կիլիկյան պայմաններում պետք է նշանակեր Կիլիկիայի բոլոր սեբաստոսներից առաջին, իսկ այդ պատվանվան կրողը՝ կառավարեր երկրամասը»<ref name=":2">{{Cite book|url=https://arar.sci.am/dlibra/publication/352325/edition/324645/content|title=Բյուզանդիայի արևելյան քաղաքականությունը և Կիլիկյան Հայաստանը|last=Բոզոյան|first=Ազատ|publisher=Հայկական ՍՍՀ ԳԱ|year=1988|location=Երևան|pages=203}}</ref>։
1151 թվականին նա ամուսնանում է Ռաբանի [[սենյոր]]ի դստեր հետ՝ դաշինք կնքելով Լատինական թագավորության հետ, բյուզանդացիներից հետ է վերադարձնում է Դաշտային Կիլիկիան։ Ռազմական գործողությունների ընթացքում գրավում է [[Մամեստիա]]ն, [[Անարզաբա]]ն, [[Տարսոն]]ը, [[Մսիս
[[Մանուիլ I Կոմնենոս
== Կիպրոսի թալանը ==
Թորոսի դեմ Մանուել կայսրը լարեց նաև Իկոնիայի սուլթան Ռուֆնեդդին Մասուդին (1116-1156) և Անտիոքի պրինց Ռեյնալդ Շատիյոնցուն (1153-1160)<ref name=":0" />։ Սակայն, Թորոսը կարողացավ հաջողությամբ հակահարված տալ նրանց, և դեռ ավելին, դաշինք կնքեց Ռեյնալդի հետ, վերջինիս պարտադրեց համատեղ արշավանք ձեռնարկել դեպի [[Կիպրոս (կղզի)|Կիպրոս]] և ավարի մատնել բյուզանդական այդ հարուստ նահանգը<ref name=":0" />։ Ըստ պայմանավորվածության Մանուելը պետք է դրամական օգնություն ցույց տար ռազմական գործողությունների ընթացքում սննկացած և պարտքերի մեջ խրված Ռեյնալդին, սակայն նա չկատարեց պայմանավորվածությունները։ Ռեյնալդը որոշեց խլել գումարը Մանուելից հանցավոր ճանապարհով համագործակցելով Թորոս Բ-ի հետ՝ հարձակվել և թալանել [[Կիպրոս]]ը։ Թորոսը վրեժով լցված համաձայնեց օգնել.<ref name="Runciman">{{cite book | last = Runciman | first = Steven | title = A History of the Crusades – Volume II.: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East: 1100–1187}}</ref><ref name="Ghazarian">{{cite book | last = Ghazarian | first = Jacob G. | title = The Armenian Kingdom in Cilicia during the Crusades: The Integration of Cilician Armenians with the Latins (1080–1393)}}</ref>, ըստ անհայտ ժամանակագրի [[Անտիոքի դքսություն|Անտիոքի]] դուքսը և հայ իշխանը «անցան» ամբողջ կղզու տարածքով հյուսիսից հարավ, ավերելով և թալանելով ամեն ինչ իրենց ճամփին։ Ռեյնալդը և Թորոսը վերադարձան Կիպրոսից հարուստ ավարով։
Կիլիկիայի և Անտիոքի միասնական ուժերը մի շարք հաջող ռազմական գործողություններ են կրկին կազմակերպում [[Բյուզանդիա
== Կիլիկիայի պայամանագիրը Բյուզանդայի հետ ==
Մանուելը տեսնելով, որ Թորոսը անկառավարելի է դարձել, ստիպված կազմակերպում է նոր արշավանք դեպի [[Կիլիկիա]] և [[Սիրիա]], գրավում է Դաշտային Կիլիկիան։ Այդ ժամանակ Թորոսը նահանջում է լեռներ<ref name=":1" />։ Ռեյնալդը անցնում է Մանուելի կողմը։ Քիչ հետո Թորոսը և Մանուիլը հաշտության պայմանագիր են կնքում։ Թորոսը ընդունում է կայսերական մի շարք պարտավորություններ, իսկ Կիլիկիայում տեղակայվում է բյուզանդական կայազոր<ref>''[[Կլոդ Մութաֆյան]]'' // Le Royaume Arménien de Cilicie, XIIe-XIVe siècle// «Հայկական վերջին թագավորությունը» // «Mediacrat» էջ. 30-33 (161) 2009 г. ISBN 978-5-9901129-5-7</ref>։ Իր հնազանդության դիմաց Մանուել կայսր կողմից արժանացավ սեբաստոս տիտղոսի։ Այդ տիտղոսը հայ իշխանին ընդամենը միայն իրավունք էր տալիս որպես բյուզանդական պաշտոնյա կառավարել կայսրությանը պատկանող տարածքը<ref name=":0" />։
Առաջիկա 10 տարիների ընթացքում Կիլիկիայում նշանակվում էին բյուզանդացի տեղապահներ։ 1162 թվականին տեղապահ Անդրոնիկ էվֆորբենոսը կազմակերպում է Թորոսի եղբայր՝ Ստեփանի սպանությունը։ Չնայած նրան, որ Անդրոնիկը փոխարինվում է զորավար Կալամանոսով Թորոսը չի փոխում վրեժխնդիր լինելու մտադրությունները։ Նոր տեղապահ է նշանակվում Աքհուսին, վերջինս մտերմանում է [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] հետ։ Սակայն հետագայում Բյուզանդացիները աքսորում են Աքհուսին։ Մանուիլը նոր տեղապահ է նշանակում 15 տարի առաջ Կիլիկիայում ջախջախված Անդրոնիկին։ Վերջինս ծառայությունը կատարելուց հետո վերադառնում է Բյուզանդիա։ Մանուիլը նրան փոխարինում է Կալամանոսով վերջինիս վրա դրված էր Թորոսին գահընկեց անելու պարտականությունը։ Սակայն այդ ծրագրերը անհաջողության են մատնվում Մլեհը գերեվարում է Կալամանոսին։
Տող 72.
{{Հայոց արքաներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=207}}
[[Կատեգորիա:Ռուբինյաններ]]
[[Կատեգորիա:Կիլիկյան Հայաստանի իշխաններ]]
[[Կատեգորիա:Ռուբինյան արքայատոհմի ներկայացուցիչներ]]
[[Կատեգորիա:12-րդ դարի հայեր]]
[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:ԵՊՀ ԻՄ հոդվածներ 2023]]
|