«Դիալեկտիկական մատերիալիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չ մանր տպագրական թերությունների ուղղում
Պիտակներ՝ Վիզուալ խմբագիր Խմբագրում բջջային սարքով Խմբագրում կայքի բջջային տարբերակից Խնդիր սկսնակների համար Newcomer task: links
Տող 3.
'''Դիալեկտիկական մատերիալիզմ''', [[Գիտության փիլիսոփայություն|գիտական փիլիսոփայություն]], որը զարգացել է Եվրոպայում և հիմնված է [[Կառլ Մարքս]]ի և [[Ֆրիդրիխ Էնգելս]]ի աշխատությունների վրա։ [[Գիտական կոմունիզմ]]ի հետ մեկտեղ համարվել է [[Մարքսիզմ|մարքսիզմի]] բաղկացուցիչ մասերից մեկը։
 
Դիալեկտիկական մատերիալիզմն ստեղծել են Մարքսը և Էնգելսը XIX դարի 40-ական թվականներին, հետագայում այն զարգացերլզարգացրել են [[Վլադիմիր Լենին]]ը և մարքսիստ այլ տեսաբաններ։ Դիալեկտիկական մատերիալիզմում [[մատերիալիզմ]]ի և դիալեկտիկայի օրգանական զուգորդումը կատարվեց դրանց քննական վերլուծության և յուրացման միջոցով։ Դիալեկտիկական մատերիալիզմի, ինչպես և ընդհանրապես մատերիալիզմի ելակետը աշխարհի մատերիականության գաղափարն էր։ Ըստ դիալեկտիկական մատերիալիզմի՝ բնության բազմազանությունը տարածության և ժամանակի մեջ և նրա զարգացումը պայմանավորված են բնությանն իսկ ներհատուկ օրինաչափություններով․ բնությունը բացատրելի է ինքն իրենով՝ իր բացատրման համար այն կարիք չունի արտաբնական, վերբնական (ոգեկան) նախասկզբի ու պատճառների ենթադրության։
 
Դիալեկտիկական մատերիալիզմի ըմբռնմամբ բնությունը՝ իր վերացականության ու ընդհանրականության մեջ, ինքնաբավ է, ինքն իրենով պայմանավորված և այս իմաստով «բացարձակ», «առաջնային» է, այսինքն մատերիական է։ [[Գիտակցություն]]ն ինքը (իդեալականը) մատերիայի բնականոն զարգացման արգասիք է և այս առումով ներդաշնակված է նրա հետ։ Մատերիան և գիտակցությունը հակադրվում են միայն փիլիսոփայության հիմնական հարցի սահմաններում՝ որպես առաջնային և ածանցյալ, օբյեկտ և սուբյեկտ, մատերիական և իդեալական, օբյեկտիվ իրականություն ու դրա արտացոլում ևն։ [[Մատերիալիզմ|Մատերիալիզմի]] դիալեկտիկական վերըմբռնումը հնարավորություն ընձեռեց հաղթահարելու նախորդ մատերիալիզմի մետաֆիզիկական ու մեխանիստական սահմանափակությունները և դրա շնորհիվ բացատրելու աշխարհի ինքնաշարժումը, նրա որակական բազմազանությունը, որակական անցումները մատերիայից գիտակցության՝ ինչպես պատմականորեն, այնպես և տրամաբանորեն, այսինքն՝ հաղթահարելու դժվարությունները այն հարցերում, որոնցում նախորդ մատերիալիզմը խոցելի էր իդեալիզմի կողմից։ Դիալեկտիկայի մատերիալիստական վերըմբռնմամբ դիալեկտիկան ազատագրվեց ծայրահեղ մտահայեցողականությունից (որը նրան հատուկ էր հատկապես [[Հեգել]]ի ուսմունքում) և ներկայացավ իբրև իրական-պատմական ընթացքի տրամաբանական արտապատկերում։ Հեգելյան դիալեկտիկայի մտահայեցողական բնույթի և իդեալիստական ելակետի հաղթահարումով մատերիալիստական դիալեկտիկան կամրջվեց փորձնական բնագիտության հետ։ Դիալեկտիկական մատերիալիզմի կազմավորման համար վճռական նշանակություն ունեցավ պատմության մատերիալիստական ըմբըռնումը․ դրանով ոչ միայն վերացվեց նախորդ մատերիալիզմի էական սահմանափակությունը, այլև պայմանավորվեցին դիալեկտիկա-մատերիալիստական ուսմունքի որոշիչ առանձնահատկությունները․ մարդու և հատկապես նրա գիտակցության ու ճանաչողության սոցիալական էության բացահայտումը, դրանց խարսխումը մարդու հասարակական-պատմական վերափոխիչ գործունեության վրա (որպես իմացության հիմքի, նպատակի ու ճշմարտության չափանիշի) և, միաժամանակ, մարդկային մտածողության ակտիվության մատնանշումն ու իմացության (մասնավորապես գիտության) հարաբերական ինքնուրույնության բացահայտումը։ Ուստի, դիալեկտիկական մատերիալիզմն իր խնդիրն է համարում ոչ միայն աշխարհի բացատրումը և դրա համար փիլիսոփայության մեթոդի մշակումը, այլև աշխարհի վերափոխումը։ Դիալեկտիկական մատերիալիզմի տեսանկյունից էապես փոխվում է փիլիլիսոփայական հարաբերությունը բնագիտության և հասարակական գիտությունների նկատմամբ։
 
Ըստ դիալեկտիկական մատերիալիզմի, փիլիսոփայության տեսություն է աշխարհի (բնության, հասարակության և իմացության) զարգացման առավել ընդհանրական օրինաչափությունների մասին և անմիջականորեն մասնակցում է աշխարհի գիտական պատկերի ստեղծմանն ու արժեքավորմանը։ Նրա հետ համագործակցելով և նրա իսկ կոնտեքստում ձևավորվում են հիմնական գիտությունների աշխարհայացքային, իմացաբանական և մեթոդաբանական ընդհանրական նախա֊ դըրյալներննախադրյալներն ու սկզբունքները (զարգացման, դետերմինիզմի, ամբողջականության սկզբունքները, հարաբերականության, լրացումայնության գաղափարները և այլն), մշակվում են ընդհանրական բնույթի տեսությունները՝ տարածության ու ժամանակի, համակարգա-կառուցվածքային, սեմիոտիկական և այլն։ Աշխարհայացքային, իմացաբանական ու մեթոդաբանական այս ֆունկցիաների իրականացմանն են ծառայում փիլ․ կատեգորիաների ու սկզբունքների համակարգը, հատկապես մատերիալիստական դիալեկտիկայի օրենքները և կատեգորիաները։ Հիշյալ առանձնահատկությամբ դիալեկտիկական մատերիալիզմը շարունակում է դասական փիլ․ լավագույն ավանդույթները և տարբերվում է նույնպես XIX դ․ կեսերին ասպարեզ իջած պոզիտիվիզմից ու [[նեոկանտականություն]]ից, ինչպես և արդի գիտաբանական փիլ․ ուղղություններից, որոնք, հռչակելով «կոպեռնիկոսյան հեղաշրջում»՝ նույնպես ընդդեմ [[մտահայեցողական փիլիսոփայություն|մտահայեցողական փիլիսոփայության]] ու բնափիլիսոփայության, միաժամանակ մերժեցին փիլ․ աշխարհայացքային-իմացաբանական խնդիրները և այն սահմանափակեցին նրա մեթոդաբանական՜տրամաբանական և արժեբանական ֆունկցիաներով։ Դիալեկտիկական մատերիալիզմի իմացաբանությունը արտացոլման տեսություն է, որը, սակայն, ընդգծում է ճանաչող սուբյեկտի ակտիվությունը, ինչպես և իդեալականի որակական յուրահատկությունը, աբստրակցիաների միջնորդված բնույթը, որ հնարավորություն է ընձեռում հաղթահարելու սենսուալիզմի սահմանափակությունները զգայությունների ըմբռնման հարցում և խուսափելու իմացության տրամաբանական միջոցների ռացիոնալիստական գերագնահատումից։ Դիալեկտիկական մատերիալիզմի համաձայն, օբյեկտիվ ճշմարտությունը հասանելի է, այսինքն՝ աշխարհը ճանաչելի է, մարդկային գիտելիքներն ունեն օբյեկտիվ բովանդակություն, աշխարհն այնպիսին է, ինչպես այն տրված է աշխարհի գիտական պատկերում՝ նրա պատմական զարգացման ու հեռանկարի մեջ։ Այս թեզի հաստատումը և ագնոստիցիզմի հերքումը, ըստ դիալեկտիկական մատերիալիզմի, տեսության հարց չէ, այլ պրակտիկայի․ մարդու հասարակական-արտադրական գործունեությունը՝ իբրև հատկապես վերափոխիչ գործունեություն, որում առարկայանում է մարդկային իմացությունը, պատմականորեն վկայում է մարդու գիտելիքների օբյեկտիվ բովանդակությունը։ Այս առումով ճշմարտությունը ընթացք է, փորձնական նյութի տեսական֊տրամա- բանական վերլուծություն, վերացարկումների և ընդհանրացումների մի ամբողջ շղթա, որի մեջ «փորձ-տեսություն» հարաբերությունը փոխադարձ է։
 
Պատմականության սկզբունքի հայեցակետից ի հայտ են գալիս օբյեկտիվ ճշմարտության հարաբերականության և բացարձակության պահերը։ Արդի դիալեկտիկա-մատերիալիստական գրականության մեջ, իմացության պրոցեսի դիալեկտիկայի ուսումնասիրությունների հետ միասին, նշանակալի են գիտության մեթոդաբանությանը և տրամաբանությանը նվիրված հետազոտությունները։ Ինչպես ամեն փիլիսոփայություն, Դիալեկտիկական մատերիալիզմը ևս ունի կուսակցական, դասակարգային բնույթ։ Այն բանվոր դասակարգի գիտական փիլիսոփայական աշխարհայացքն է, կոմունիստական կուսակցության ծրագրի, ստրատեգիայի և տակտիկայի փիլիսոփայական հիմքը