«Wayback Machine»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Զոր Ջան տեղափոխեց էջը «Wayback Machine»-ից «Սևագիր:Wayback Machine» |
No edit summary |
||
Տող 5.
| սքրինշոթ = Wayback Machine.png
| նկարագրում = Պորտալի մեկնարկային էջ
| հասցե = {{URL|http://web.archive.org/}}
| կարգախոս =
| տեսակ = վեբ արխիվ
| երկիր = {{Դրոշ|ԱՄՆ}} [[
| շտաբ կայան =
| գրանցում =
| լեզու =
| սեփականատեր = [[Համացանցի արխիվ]]
| մայրական ընկերություն =
| հեղինակ =
| բացված = [[24]] [[հոկտեմբեր]]ի [[2001]]
| փակված =
| ընթացիկ կարգավիճակ =
Տող 21.
| զուտ եկամուտ =
}}
'''Wayback Machine''' ([[հայերեն]]՛ Ժամանակի մեքենա), «[[Ինտերնետ Արխիվ]]» շահույթ չհետապնդող գրադարանի անվճար առցանց արխիվ է։ Որոնող ռոբոտների օգնությամբ Wayback Machine-ը արխիվացնում և հանրությանը հասանելի է դարձնում բաց ինտերնետի մեծ մասը{{sfn|Arora|2015}}։ Ծառայությունը գործարկվել է [[1996]] թվականին, սակայն հանրությանը հասանելի է դարձել միայն [[2001]] թվականին։ Իր գոյության առաջին 20 տարիների ընթացքում Wayback Machine-ը կատալոգավորեց և պահպանեց ավելի քան 286 միլիարդ վեբ էջերի հավաքածու: Արխիվացված նկարները ցուցադրվում են [[HTML]], [[JavaScript]] և [[CSS]] ձևաչափերով{{sfn|Lerner|2017|pp=1741—1755}}: Wayback Machine-ում պահպանված փաստաթղթերի շնորհիվ օգտվողները կարող են հետևել կայքերում տեղի ունեցող փոփոխություններին և համեմատել խմբագրումների տարբեր տարբերակները<ref name=Bryant>{{cite web
|url=https://www.groovypost.com/explaier/what-is-the-wayback-machine-and-why-is-it-useful/
|title=What is the Wayback Machine and Why is it Useful?
|author=Michael Bryant
|date=2021-04-22
|publisher=Groovy Post
|accessdate=2021-05-29
|lang=en
|archive-date=2021-05-18
|archive-url=https://web.archive.org/web/20210518200214/https://www.groovypost.com/explaier/what-is-the-wayback-machine-and-why-is-it-useful/
|deadlink=no
}}</ref>: [[2021]] թվականի հուլիսի դրությամբ Wayback Machine-ն ապահովում է մուտք դեպի ավելի քան 591 միլիարդ պահպանված վեբ էջեր<ref name=web>{{cite web
|url=https://archive.org/web/
|title=Wayback Machine
|publisher=Wayback Machine
|accessdate=2021-06-07
|lang=en}}
</ref>:
==Ստեղծագործություն==
1989 թվականին անգլիացի գիտնական Թիմ Բերներս-Լին ստեղծեց Համաշխարհային սարդոստայնը՝ համակարգ, որը թույլ է տալիս տվյալներ փոխանցել ինտերնետին միացված համակարգիչների միջոցով: Այնուամենայնիվ, Համաշխարհային սարդոստայնի տարածման հետ մեկտեղ բացահայտվել են երկու հիմնական խնդիր. Առաջինը բոլոր տվյալները պահելու համար տարածքի բացակայությունն էր, որի պատճառով շատ փաստաթղթեր և վեբ էջեր ջնջվեցին: Մյուս խնդիրն այն էր, որ վեբ էջը խմբագրելուց հետո (օրինակ՝ իրավական պատճառներով) օգտատերերը չէին կարողանում դիտել սկզբնական տարբերակը։ Այս թերությունները լուծելու համար 1996 թվականին ծրագրավորողներ Բրյուսթեր Քեյլի և Բրյուս Գալիատի կողմից ստեղծված ոչ առևտրային կազմակերպություն՝ Ինտերնետ Արխիվը՝ ամերիկյան թվային գրադարանը, փորձեց լուծել այդ թերությունները: Համագործակցելով Alexa Internet-ի հետ (Amazon-ի վեբ ինդեքսավորման դուստր ձեռնարկություն) Արխիվը նախաձեռնեց գոյություն ունեցող կայքերի պատճենների ստեղծումն ու պահպանումը «գիտելիքների համընդհանուր հասանելիություն» զարգացնելու համար: Կազմակերպությունը հանրային անվճար մուտք է տրամադրել թվայնացված նյութերին, ինչպիսիք են վեբ էջերը, գրքերը, աուդիո ձայնագրությունները, ներառյալ կենդանի համերգները, տեսանյութերը, պատկերները և ծրագրերը: 2021 թվականի համար ինտերնետ արխիվի կենտրոնակայանը գտնվում է Սան Ֆրանցիսկոյում՝ Ռիչմոնդ շրջանում գտնվող նախկին քրիստոնեական եկեղեցու շենքում։ Տեղական Kawl[en] ռադիոկայանի լրագրողը 2019 թվականին համեմատել է Արխիվի գրասենյակը հռոմեական տաճարի հետ<ref>{{cite web
|url=https://theconversation.com/dominic-cummings-how-the-internet-knows-when-youve-updated-your-blog-139517
|title=Dominic Cummings: how the internet knows when you’ve updated your blog
|date=2020-05-28
|publisher=The Conversation
|accessdate=2021-06-03
|lang=en
|archive-date=2021-07-25
|archive-url=https://web.archive.org/web/20210725222234/https://theconversation.com/dominic-cummings-how-the-internet-knows-when-youve-updated-your-blog-139517
|deadlink=no
}}</ref>{{sfn|Odgen|2017}}<ref>{{cite web
|url=https://www.kalw.org/show/crosscurrents/2019-09-11/in-an-old-church-the-internet-archive-stores-our-digital-history
|title=In An Old Church, The Internet Archive Stores Our Digital History
|date=2019-09-11
|publisher=Kalw. San Francisco local public radio
|accessdate=2021-06-03
|lang=en
|archive-date=2021-05-06
|archive-url=https://web.archive.org/web/20210506120243/https://www.kalw.org/show/crosscurrents/2019-09-11/in-an-old-church-the-internet-archive-stores-our-digital-history
|deadlink=no
}}</ref>: Կազմակերպությունը նպատակ ունի փրկել ինտերնետը ոչնչացումից։
The Wayback Machine-ը դարձավ Արխիվի ամենահայտնի նախագիծը: Առցանց ծառայությունն անվանվել է 1960-ականների The Rocky and Bullwinkle Show անիմացիոն շարքի ժամանակի մեքենայի պատվին: Այն ապահովում է ավելի քան 550 միլիարդ վեբ էջերի թվային հավաքածուի հասանելիություն[4][10][11]: Wayback Machine նախագիծը ստեղծվել է որպես 404 սխալի խնդրի լուծում, ինչը նշանակում է, որ սերվերը չի կարող գտնել տվյալները պահանջվող հասցեում: Դա պայմանավորված է, այսպես կոչված, հղումների ոչնչացմամբ՝ երբեմնի հրապարակված տվյալների աճող անհասանելիությամբ։ Օրինակ՝ 1997 թվականին վեբ էջի կյանքի միջին տեւողությունը 44 օր էր։ 2003 թվականին այս ցուցանիշը 100 օր էր։ 2008-ին 2700 թվային ռեսուրսների հղումների վերլուծությունը, որոնց մեծ մասը տպագիր նմանատիպեր չունեին, ցույց տվեց, որ հղումների մոտ 8 տոկոսը մեկ տարի անց դադարել է աշխատել: Մինչեւ 2011 թվականը, երեք տարի անց, հավաքածուի հղումների 30 տոկոսը կոտրվել էր[12]: Alexa-ի հետ ինտեգրման շնորհիվ սխալի հաղորդագրություն հանդիպած օգտատերը կարող էր մուտք գործել էջի արխիվացված տարբերակը բրաուզերում ներկառուցված գործիքագոտու միջոցով: Եթե անհասանելի էջի պատճենը առկա է Wayback Machine տվյալների բազայում, ապա հատուկ կոճակը կլուսավորվի: Միևնույն ժամանակ, օգտատերերը կարող էին զննարկիչին թույլտվություն տալ դիտելու և գրանցելու գործունեությունը. այս դեպքում բոլոր այցելած կայքերը արխիվացվել են պորտալում[13]:
Wayback Machine-ը գործարկվել է 1996 թվականի մայիսին, բայց հանրությանը հասանելի է դարձել միայն 2001 թվականին, մինչ այդ թվային մագնիսական ժապավենների վրա գրանցված ողջ տեղեկատվությունը բաց էր միայն սահմանափակ թվով գիտնականների և հետազոտողների համար [14]: «Բացման» պահին արխիվը պարունակում էր ավելի քան 10 միլիարդ արխիվացված էջ[4]։ 2014 թվականի դեկտեմբեր ամսին Wayback Machine-ը հայտնեց, որ ամբողջ աշխարհում փրկել է 435 միլիարդ վեբ էջ[2]: Տեխնիկապես Wayback Machine ծրագրաշարը արխիվ չէ, այլ ավելի շուտ հանրային ինտերֆեյս բոլոր պահեստների սահմանափակ ենթաբազմության համար[15]: Այսպիսով, Wayback Machine-ը չի կարող համարվել կազմակերպության հավաքածուի որոնման համակարգ, քանի որ այն չի որոնում մեկ այլ մեծ վիրտուալ գրադարանի՝ Open Library-ի տվյալների բազան, որը թույլ է տալիս օգտվողներին մուտք գործել գրքերի անվճար թվային պատճեններ, որոնք ներբեռնվում և արխիվացվում են որպես մաս: նախագիծը[16][17]:
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
| |||