«Հյուսիսային Կովկաս»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Հյուսիսային Կովկաս,''' ընդգրկում է Նախակովկասը և [[Մեծ Կովկաս]]ի հյուսիսային լանջը։ Հյուսիսային Կովկասում են [[Ռոստովի մարզ]]ի հարավային մասը, [[Կրասնոդար]]ի, [[Ստավրոպոլի երկրամաս]]երը, [[Կաբարդա-Բալկարիա|Կաբարդինո-Բալկարական]], [[Հյուսիսային Օսիա|Հյուսիս-Օսեթական]], [[Չեչենա-Ինգուշական հանրապետություն|Չեչենա-Ինգուշական]], [[Դաղստան]]ի ինքնավար հանրապետությունները, որոնք կազմում էին նախկին [[ԽՍՀՄ]]-ի Հյուսիս-Կովկասյան տնտեսական շրջանը։

 

Մշտապես խիտ բնակեցված Կովկասի լեռնային և մասամբ նախալեռնային շրջանները վաղ միջնադարում իրենցից ներկայացնում էին բազմաթիվ ցեղերի կուտակումներ։ Դեռ հնուց Լեռնային Կովկասը շատ ժողովուրդների համար ապաստարան է եղել։

 

 

Հյուսիսային Կովկասը, ըստ էթնիկական կազմի, իրենից ներկայացնում է անմիատարր տարածք` բնակեցված բազմաթիվ ազգերով։ Դրանց մի մասը բազմաքանակ է, իսկ մյուսներն էլ մի քանի հազար են։ Շատ ժողովուրդներ ունեն իրենց լեզուն, որոշներն էլ կամ կորցրել են լեզուն կամ էլ ձուլվել են ավելի մեծ լեզվաընտանիքների։ Որոշները համարվում են Կովկասի բնիկ ժողովուրդներ, իսկ մյուսները այս տարածքում վերաբնակվել են բոլորովին վերջերս։

 

Հյուսիսային Կովկասի բնիկ ժողովուրդներն են ադիգները, ավարները, լակցիները, դարգինները, ինգուշները, կաբարդինո-բալկարները, չերկեսները, օսերը և չեչենները։

 

Հյուսիսային Կովկասը հնուց բնակեցված էր ադիգների նախնիներով, ովքեր հայտնի են նաև որպես ղաշաղներ կամ զիքեր։ Ադիգեական ցեղերը վաղ միջնադարում համարվում էին Կովկասի ամենաբազմաքանակ ժողովուրդներից մեկը` զիջելով միայն ալաններին։ Նրանք միշտ մասնատված էին և թշնամացած էին ոչ միայն իրենց հարևանների, այլև միմյանց հետ։ Ադիգները` որպես Հյուսիսային Կովկասի բնիկ ժողովուրդներ, ունեն “ադիգե” էթնոնիմը։

Ժամանակակից կաբարդինների նախնիները, ովքեր նույնպես հայտնի են ադիգե անունով, մ. թ. ա. 1-ին հազարամյակի կեսերին Թամանի թերակղզում ունեին իրենց պետական միավորումը, որը հետագայում մտավ Բոսպորի թագավորության կազմի մեջ։ 4-րդ դարում հոների արշավանքը ստիպեց ադիգեյցիներին վերաբնակվել Կովկասի լեռների մոտ։ Մոտավորապես այդ նույն ժամանակ հյուսիսկովկասյան ցեղերի և Պրիազովյայի բուլղարների միախառնման արդյունքում ձևավորվեց բալկարիական ազգը։ 13-րդ դարում մոնղոլ-թաթարների ներխուժման հետ կապված բալկարների նախնիները վերաբնակվեցին լեռներում։ 14-րդ դարում ադիգների մի մասը ստացավ կաբարդիններ անվանումը և զբաղեցրեց բնակչության ժամանակակից տարածքը։

 

 

Օսերը համարվում են ալանների սերունդները, ովքեր Կովկասում հիշատակվում են մեր թվարկության 1-ին հազարամյակի սկզբներից, թեև, անկասկած, նրանք այստեղ են եկել ավելի վաղ։ Այս ժողովրդի պատմությունը համարվում է բարդ ուսումնասիրության համար։ Բազմաթիվ գիտնականների մի քանի սերունդների ուսումնասիրությունները հաստատել են, որ օսերի էթնոգենեզը նախևառաջ Հյուսիսային Կովկասի սկյութա-սարմատա-ալանական ցեղերի երկարատև ներքին զարգացման արդյունք է։

Հատկանշական է, որ իսլամի երկրպագուներ էին դառնում նախ և առաջ տեղական ֆեոդալները։ Ամբողջ մուսուլմանական կրոնը համակված էր հնազանդության գաղափարով, որը համապատասխանում էր իրենց դասակարգային հետաքրքրություններին։ Այն օգնում էր աշխատող լեռնականներին պահել հնազանդության մեջ և նրանց շեղել դասակարգային պայքարից ու հեղափոխական գործողություններից։ Ֆեոդալները ստիպում էին իրենց գյուղացիներին ընդունել նոր կրոնը։ Կարելի է ասել, որ այն ծնվել է ֆեոդալիզմի պայմաններում և ամենից լավ ծառայում էր ֆեոդալական դասակարգին։

 

 

Մուսուլմանական  միսիոներները սկսեցին ակտիվորեն  Դաղստանից Չեչնիա թափանցել 16-րդ դարից։ Շատ ժողովրդական լեգենդներում պատմվում է, թե ինչպես ավարական և կումիկական մուլաները չեչենական գյուղերում վարձվում էին որպես հովիվներ և այնտեղ տարածում իսլամը։ Քանի որ 15-17-րդ հարյուրամյակներում չեչենական և ինգուշական լեռնական հասարակությունը գտնվում էր զարգացման ավելի վաղ փուլում, քան իրենց հարևանները` դաղստանցիներն ու կաբարդինները, որտեղ տեղի էր ունենում ֆեոդալական հարաբերությունների  զարգացում, ապա բնական է, որ նրանք ձգտում էին իրենց ազդեցությունը հաստաատել չեչենների և ինգուշների վրա։ Բացի դրանից նրանց հետաքրքրում էր Չեչենա-Ինգուշետիայի դիրքը, որի նկատմամբ  հատուկ հետաքրքրություն էին ցուցաբերում որոշ դաղստանցի ֆեոդալներ։

 

 

Չեչենական բնակավայրերից իսլամը սկսեց տարածվել Ինգուշետիայի լեռնային աուլները։

Քաղաքական իրավիճակով պայմանավորված` ադիգեական ցեղերից որոշների մոտ իսլամը ավելի վաղ հաստատվեց, մյուսների մոտ` ավելի ուշ։ Տարածման կենտրոնը Անապան էր, որը մինչև 1829 թ. գտնվում էր Թուրքիայի տիրապետության տակ։ Այդ պատճառով էլ ծովափին մոտ գտնվող ադիգեական հասարակությունները ավելի շուտ ենթարկվեցին իսլամի և թուրքական հոգևորականության ազդեցությանը, քան նրանք, ովքեր ապրում էին լեռների խորքում։ Այսպես, ճանապարհորդների վկայությամբ, ովքեր այդ ժամանակ այցելել են Հյուսիս-արևմտյան Կովկաս, 16-րդ դարի կեսերին իսլամն արդեն ամրապնդվել էր միայն ադիգեական ցեղերի շրջանում, իսկ նրանցից արևելք` Կաբարդիայում ապրող չերկեսական և աբազինական ցեղերը հեթանոսներ էին։ 1641թ. թուրք ճանապարհորդ Էվլիան, լինելով այդ վայրերում, գրում է, որ իսլամը դանդաղ ներթափանցում է Վերին Կուբանում և Ղում գետի մոտ ապրող աբազինների, չերկեսների և կաբարդինցիների շրջանում։ Արտասահմանցի ճանապարհորդներ Ասկոլին, Վիթթսենը և Շարդենը նշում են, որ դեռևս 17-րդ դարում մի քանի աբազինական ցեղեր քրիստոնյա են եղել։ Իսկ Գագրում և Պսհու գետի ափերում բնակվող աբազինների շրջանում կային անձեռնամխելի հեթանոսական սրբավայրեր:[[:Պատկեր:///D:/arkhiv personal/Islam@ Kovkasum/New Microsoft Word Document.docx#%20ftn7|[7]]]

 

 

Օսերի ճնշող մեծամասնությունը նախքան հեղափոխությունը քրիստոնեություն էր դավանում, միայն մի փոքր մասն էր մուսուլման։ Իսլամը օսերի մոտ ներթափանցեց Կաբարդիայից 17-18-րդ դարերում և տարածվեց առավելապես Հյուսիսային Օսեթիայի բարձր դասի շրջանում։

----

 

 

== Տես նաև ==