Վիքիպեդիա

«Ամենհոտեպ I»–ի խմբագրումների տարբերություն

Հաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Նոր էջ «'''Ամենհոտեպ I''' ({{lang-en|Amenhotep I}}, {{IPAc-en|ˌ|æ|m|ɛ|n|ˈ|h|əʊ|t|ɛ|p}}<ref name="Collins">{{cite web|url=http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/amenhotep-iii?showCookiePolicy=true|title=Amenhotep III or Amenhotpe III|date=n.d.|publisher=Collins Dictionary|access-date=24 September 2014}}</ref>) ({{lang-egy|jmn-ḥtp(w)}} /jaˌmanuwˈħatpaw/ «<nowiki/>Ամոնը գոհ է», Էլ–Ամառնա|Ամառ...»:
(Տարբերություն չկա)

10:51, 21 հունվարի 2022-ի տարբերակ

Ամենհոտեպ I (անգլ.՝ Amenhotep I, /ˌæmɛnˈhoʊtɛp/[1]) (եգիպ.՝ jmn-ḥtp(w) /jaˌmanuwˈħatpaw/ «Ամոնը գոհ է», Ամառնա սեպագրում՝ a-ma-an-ha-at-pe or -at-pa), Ամենոթես I[2] կամ Ամենոֆիս I (/əˈmɛnoʊfɪs/,[3]) հին հունարեն Ἀμένωφις [4], երբեմն նաև՝ թագավոր Ջեսերկերե (գրադարձություն՝ Ḏsr-k3-R`)[5], եգիպտական տասնութերորդ արքայատոհմի երկրորդ փարավոն։ Նրա գահակալությունը սովորաբար թվագրվում է մ․թ․ա․ 1526 -1506 թվականներով։ Եղել է Ահմոս I փարավոնի և Ահմոս-Նեֆերտարի թագուհու որդին, ունեցել է իրենից մեծ երկու ավագ եղբայրներ՝ Ահմոս-Անխը և Ահմոս Սապաիրը, և չի ակնկալվել, որ կժառանգի գահը։ Սակայն Ահմոս I-ի գահակալության 17-րդ տարվա և մահվան միջև ընկած ժամանակահատվածի 8-րդ տարում վերջինիս ժառանգորդը մահացել է և Ամենհոտեպը դարձել է թագաժառանգ[4], որից հետո նա գահ է բարձրացել ու իշխել 21 տարի[6]։ Թեև նրա թագավորությունը վատ է վավերագրված, հնարավոր է հիմնական պատմությունը հավաքել առկա ապացույցներից։ Նա ժառանգել է հոր ռազմական նվաճումներով ձևավորված թագավորություն և պահպանել է գերիշխանությունը Նուբիայի և Նեղոսի դելտայի նկատմամբ, սակայն հավանաբար չի փորձել պահպանել Եգիպտոսի իշխանությունը Լևանտում: Նա շարունակել է Վերին Եգիպտոսում տաճարների վերակառուցումը և նորարարություն է մտցրել մահվան համալիրի նախագծման մեջ՝ առանձնացնելով իր դամբարանը մահվան տաճարից, որով արքայական թաղման տաճարների նախագծման մեջ միտում է ձևավորել, որը պահպանվել է ողջ Նոր Թագավորության ընթացքում։ Մահից հետո աստվածացվել է՝ որպես Դեյր էլ-Մեդինայի հովանավոր աստված[7]։

Ընտանիք

Ամենհոտեպ I-ը փարավոն Ահմոս I-ի ու թագուհի Ահմոս-Նեֆերտարիի որդին էր։ Նրա ավագ եղբայրները՝ գահաժառանգ Ահմոս-Սապաիրն ու Ահմոս-Անխը մահացել են նրանից առաջ՝ այսպիսով նրա համար ճանապարհ հարթելով դեպի գահը[8]։ Ամենհոտեպը գահ է բարձրացել հավանաբար դեռևս մանուկ հասակում, և նրա մայրը՝ Ահմոս-Նեֆերտարին, ըստ երևույթին, որոշ ժամանակով եղել է նրա ռեգենտը[9]։ Այս ռեգենտության ապացույցն այն է, որ և՛ նրան, և՛ նրա մորն է վերագրվում Դեյր էլ-Մեդինայի թեբեյան նեկրոպոլիսում աշխատողների համար բնակավայրի հիմնումը[9]։ Ամենհոտեպն ամուսնացել է իր քրոջ՝ Ահմոս-Մերիտամոնի հետ ու նրան դարձրել իր մեծ թագուհին [10]։ Նրա մեկ այլ կնոջ՝ Սիտկամոսի անունն արձանագրված է տասնիններորդ արքայատոհմի մի ստելայի վրա[11]։

Այսքանից բացի Ամենհոտեպի և ընտանիքի այլ անդամների միջև հարաբերությունների մասին հայտնի չէ։ Ահհոտեպ II-ը սովորաբար համարվում է նրա կինն ու քույրը[10], թեև կա այն տեսակետը, որ վերջինս եղել է նրա տատիկը[11]։ Ենթադրվում է, որ Ահհոտեպ II-ից Ամենեմհատ անունով որդի է ունեցել, որը մահացել է մանուկ հասակում[10]։ Այս մասին միակարծություն կա, թեև այդ հարաբերությունների դեմ փաստարկներ նույնպես կան[11]։ Կենդանի ժառանգներ չունենալու պատճառով Ամենհոտեպին հաջորդել է Թութմոս I-ը, որին նա ամուսնացրել է իր քույր Ահմոսի հետ[10], սակայն քանի որ որևէ արձանագրության մեջ վերջինս երբևէ չի հիշատակվում որպես «արքայադուստր», որոշ գիտնականներ կասկածում են, որ նա եղել է Ամենհոտեպ I-ի քույրը[11]։

Տարեթվեր ու գահակալության տևողություն

 
Ամենհոտեպ I-ի արձանը, որը ներկայումս գտնվում է Բրիտանական թանգարանում

Ամենհոտեպ I-ի գահակալության իններորդ տարում ամռան երրորդ ամսի իններորդ օրը դիտարկվել է Սիրիուսի ծագումն արևից առաջ[12]։ Ժամանակակից աստղագետները հաշվարկել են, որ եթե դիտարկումն արված լիներ Մեմֆիսից կամ Հելիոպոլիսից, ապա այն կարող էր տեղի ունենալ միայն մ․թ․ա․ 1537 թվականի այդ օրը։ Սակայն եթե դիտարկումն արվել է Թեբեում, ապա այն կարող էր տեղի ունեցած լինել միայն մ․թ․ա․ 1517 թվականին[13]։ Վերջին տարբերակն է սովորաբար ընդունվում որպես ճիշտ, քանի որ Թեբեն է եղել մայրաքաղաքը 18-րդ արքայատոհմի գահակալության սկզբնահատվածում, այսպիսով՝ Ամենհոտեպ I-ի գահակալության սկիզբը համարվում է մ․թ․ա․ 1526 թվականը[12], թեև ամբողջովին չի բացառվում նաև մ․թ․ա․ 1546 թվականը։

Մանեթոնի «Epitome» գրքում նշված է, որ Ամենհոտեպ I-ը Եգիպտոսը ղեկավարել է քսան տարի ու յոթ ամիս, իսկ այլ աղբյուրներում՝ քսանմեկ տարի[14]։ Մանեթոնի պնդումը հաստատվում է Ամենեմհեթ անունով մի հրաշագործի դամբարանի ինքնակենսագրականի մի հատվածով, որտեղ վերջինս պնդում է, որ ինքն Ամենհոտեպ I-ին ծառայել է քսանմեկ տարի[15]։ Այսպիսով՝ բարձր ժամանակագրության մեջ Ամենհոտեպ I-ին վերագրվում է մ․թ․ա․ մոտավորապես 1546 - 1526 թվականներն ընկած գահակալություն, իսկ ցածր ժամանակագրության մեջ՝ մ․թ․ա․ մոտավորապես 1526 - 1506 կամ 1525 - 1504 թվականներն ընկած գահակալություն[16], թեև առանձին գիտնականներ նրան կարող են վերոնշյալներից մի քանի տարով տարբերվող գահակալություն վերագրել։

Արտաքին քաղաքականություն

 
Ամենհոտեպ I-ի հարթաքանդակ Կառնակից

Ամենհոտեպ I-ի արքայական տիտղոսները՝ «Հողեր նվաճող ցուլ» և «Մեծ սարսափ ներշնչող», ընդհանուր առմամբ մեկնաբանվում են այնպես, որ Ամենհոտեպ I-ը մտադիր էր տիրել շրջակա ազգերին[12]։ Դամբարանային երկու տեքստում գրված է, որ նա արշավանքներ է ղեկավարել դեպի Նուբիա։ Էբանայի որդի Ահմոսի դամբարանագրերի համաձայն՝ ավելի ուշ Ամենհոտեպը ձգտել է ընդլայնել Եգիպտոսի սահմանը դեպի հարավ՝ դեպի Նուբիա, և բանակ է գլխավորել, որը ջախջախել է նուբիական բանակը[17]։ Մեկ այլ արձանագրության մեջ նշված է, որ նա նաև կռվել է Քուշում[18], սակայն հնարավոր է, որ դա Էբանայի որդի Ահմոսի նշած նույն արշավը եղած լինի[12]։ Սաի կղզում տաճար է կառուցել, որով ցույց է տվել, որ նա եգիպտական բնակավայրեր է հիմնել գրեթե մինչև Նեղոսի երրորդ կատարակտը[9]։

Դամբարանային արձանագրություններից մեկում կա միայն մեկ հիշատակություն Կեհեկ երկրի վրա հարձակման մասին[19]։ Դժբախտաբար Կեհեկի գտնվելու վայրն անհայտ է։ Երկար ժամանակ համարվում էր, որ Կեհեկը լիբիական քեհեք ցեղի անվանումն է, այսպիսով, ենթադրվում էր, որ Լիբիայից եկած զավթիչները օգտվել են Ահմոսի մահից և շարժվել դեպի արևմտյան Նեղոսի դելտա[20]։ Սակայն ի հակադրություն այս տեսակետի՝ քեհեք ցեղը պատմության մեջ հայտնվել է ավելի ուշ ժամանակահատվածում, ու Կեհեկի ինքնությունը մնում է չպարզված։ Հնարավոր է, որ դա Նուբիան եղած լինի, քանի որ Ամենհոտեպն արշավել է այնտեղ, հավանական են նաև արևմտյան անապատն ու օազիսները, քանի որ դրանք նույնպես եղել են եգիպտական տիրապետության տակ[19]։

Եգիպտոսը կորցրել էր արևմտյան անապատը և օազիսները երկրորդ միջանկյալ ժամանակաշրջանում, իսկ հիքսոսների դեմ ապստամբության ժամանակ Կամոսն անհրաժեշտ է համարել այնտեղ կայազոր կարգել[21]։ Հստակ չէ, թե երբ են դրանք ամբողջությամբ վերցվել, սակայն մեկ ստելայի վրա օգտագործվել է «Օազիսների իշխան-կառավարիչ» տիտղոսը[22], որը նշանակում է, որ Ամենհոտեպի գահակալությունը ձևավորել է եգիպտական իշխանության վերադարձի վերջնակետը[21]։

Ամենհոտեպ I-ի գահակալության ընթացքում Սիրո-Պաղեստինի վրա արձանագրված արշավներ չկան։ Սակայն ինչպես նշել է նրա հաջորդ փարավոն Թութմոս I-ն իր թոմբոսյան արձանագրություններում, երբ վերջինս արշավել է դեպի Ասիա մինչև Եփրատ, նրա դեմ ոչ ոք չի կռվել[23]։ Եթե Թութմոսը դեպի Ասիա արշավ չի ղեկավարել մինչև այս արձանագրվածը, ապա դա նշանակում է, որ նախորդ փարավոնն է ստիպված եղել խաղաղեցնել Սիրիան[24], որն էլ իր հերթին ենթադրում է, որ Ամենհոտեպ I-ն ասիական արշավանք է կազմակերպել։ Հավանաբար նրա գահակալության օրոք գրված երկու արձանագրություն հնարավոր է այդ արշավի մասին վկայեն։ Ամենհոտեպի դամբարանի արձանագրություններից մեկը հիշատակում է Քեդմիին, որը գտնվում է ինչ-որ տեղ Քանանում կամ Անդրհորդանանում, իսկ Ամենեմհեթի դամբարանը պարունակում է թշնամական հիշատակում Միտաննիի մասին[25]։ Այնուամենայնիվ, այս հիշատակումներից ոչ մեկը պարտադիր կերպով չի վերաբերվում արշավանքին, ոչ էլ պարտադիր թվագրվում է Ամենհոտեփի թագավորության ժամանակաշրջանով: Ամենհոտեպի դամբարանի գտնվելու վայրը հստակ չէ, իսկ Ամենեմհեթն ապրել է մի քանի փարավոնների օրոք, որոնք, ինչպես հայտնի է, հարձակվել են Միտաննիի վրա[25]։ Ամենհոտեպի կառավարման ժամանակաշրջանի գրառումները պարզապես չափազանց սուղ են և չափազանց անորոշ՝ սիրիական որևէ արշավանքի մասին եզրակացության գալու համար:

Մշակութային և ինտելեկտուալ զարգացումներ

 
Ամենհոտեպ I-ին իր մոր՝ Ահմոս-Նեֆերտարիի հետ պատկերող ստելա

Հայտնաբերվել են Ամենհոտեպի մեծ թվով արձաններ, բայց դրանք հիմնականում Եգիպտոսի նոր թագավորության ժամանակաշրջանից են և վերաբերում են նրա շարունակվող պաշտամունքին[11] ու պատրաստվել են նրա հետմահու պաշտամունքի համար[22]։ Սա դժվարացնում է նրա թագավորության ժամանկահատվածի արվեստի ուսումնասիրությունը[22]։ Հիմնվելով նրա մի քանի իսկական արձանների վրա՝ թվում է, որ Ամենհոտեպը շարունակել է Միջին Թագավորության ոճերը կրկնօրինակելու պրակտիկան[26]։ 18-րդ արքայատոհմի սկզբի արվեստը հատկապես նման էր վաղ Միջին Թագավորության արվեստին[27] և Ամենհոտեպ I-ի ստեղծած արձանները հստակորեն կրկնօրինակել են Մենթուհոտեպ II-ի և Սենուսրեթ I-ի արձանները[28]։ Երկու տեսակի արձաններն այնքան նման են, որ ժամանակակից եգիպտագետները դժվարանում են տարբերել դրանք[26]։

Հավանաբար Ամենհոտեպ I-ն է հիմնադրել արհեստավորների ավանը Դեյր էլ-Մեդինայում, որի բնակիչների շնորհիվ են Նոր Թագավորության հաջորդ սերունդների տիրակալների և ազնվականների մեծ մասի թեբեական նեկրոպոլիսի դամբարանները զարդարված արվեստով[11]։ Այնտեղ հայտնաբերված առաջին անունը Թութմոս I-ն է, սակայն Ամենհոտեպն ակնհայտորեն կարևոր կերպար է եղել ավանի աշխատողների համար, քանի որ նա և իր մայրը երկուսն էլ այնտեղի հովանավոր աստվածներն էին[29]։

Ամենհոտեպի օրոք գրական զարգացումներ են գրանցվել։ Ենթադրվում է, որ Նոր թագավորությունում օգտագործված «Մեռյալների գիրքն» իր ավարտուն տեսքին է հասել Ամենհոտեպի գահկալության տարիներին, քանի որ այն առաջին անգամ հանդիպում է նրա հաջորդ Թութմոս I-ի դամբարանում[30]։ Հին եգիպտական բժշկության մասին տեղեկությունների գլխավոր աղբյուր Էբերսի պապիրուսը նույնպես թվագրվում է այս ժամանակահատվածով[30]։

Ամենհոտեպ I-ի գահակալության ժամանակ է ստեղծվել առաջին ջրի ժամացույցը[31]։ Ամենհոտեպի պալատական աստղագետ Ամենեմհեբը իր դամբարանի կենսագրության մեջ այս սարքի ստեղծումն իրեն է վերագրել, չնայած ամենահին պահպանված մեխանիզմը թվագրվում է Ամենհոտեպ III-ի թագավորության ժամանակահատվածով[32]։ Այս գյուտը մեծ օգուտ էր տալիս ժամանակի հաշվառման համար, քանի որ եգիպտական ժամը ֆիքսված ժամանակ չէր, այլ չափվում էր որպես գիշերվա 1/12 մաս[32]։ Երբ ամռանը գիշերներն ավելի կարճ էին, այս ջրային ժամացույցները կարող էին ճշգրտվել՝ ավելի կարճ ժամերը ճշգրիտ չափելու համար[32]։

Շինարարական նախագծեր

 
Ամենհոտեպ I-ի վերակառուցված ալաբաստե մատուռը Կառնակում

Ամենհոտեպը սկսել կամ շարունակել է մի շարք շինարարական ծրագրեր Վերին Եգիպտոսի տաճարների տեղանքներում, բայց նրա կառուցած շինությունների մեծ մասը հետագայում ապամոնտաժվել կամ վերացվել նրա հաջորդների կողմից։ Գրավոր աղբյուրներից հայտնի է դառնում, որ նա ճարտարապետ Ինենիին հանձնարարել է ընդարձակել Կառնակի տաճարը[33]։ Ինենիի դամբարանային կենսագրությունը ցույց է տալիս, որ նա Կառնակի հարավային կողմում կառուցել է 20 կանգուն կրաքարից դարպաս[34]։ Նա կառուցել է Ամունի սրբազան բարկի մատուռը ալաբաստրից և Սենուսրեթ III-ի Սպիտակ մատուռի պատճենը: Ամենհոտեպը նաև կառույցներ է հիմնել Կառնակում իր «Սեդ» փառատոնի համար․ փառատոն, որով փարավոնի ուժն ու եռանդը վերականգնվում էր 30 տարի թագավորելուց հետո, բայց հավանական է, որ նա մահացել է նախքան դրանք օգտագործելը[փա՞ստ]։ Նուբիայի Սաի կղզում նույնպես տաճար է կառուցել[9], որից հետո տաճարներ է կառուցել նաև Վերին Եգիպտոսի Էլեֆանտին, Կոմո Օմբո, Աբիդոս քաղաքներում, ինչպես նաև կառուցել է Նեխբեթի տաճարը։ Որքան հայտնի է, Ամենհոտեպը Ստորին Եգիպտոսում որևէ նշանակալի բան չի կառուցել, ինչպես իր հայրը[30]։

Մահվան տաճարային համալիր

Ամենհոտեպ I-ը Եգիպտոսի առաջին փարավոնն էր, որն առանձնացրել է իր մահվան տաճարն իր դամբարանից՝ հավանաբար փորձելով դամբարանն ապահովագրել թալանից։ Այս տաճարը գտնվում էր Դեյր էլ-Բահարիի հյուսիսային ծայրում[35]։ Դեյր էլ-Բահարին, ըստ երևույթին, ինչ-որ նշանակություն է ունեցել Ամենհոտեպի համար, քանի որ մոտակայքում հայտնաբերվել է նաև Թեբեի 358 դամբարանը, որը նրա թագուհի Ահմոս-Մերիտամոնի գերեզմանն էր[36]։ Ամենհոտեպի մահվան տաճարը հիմնականում քանդվել է, որպեսզի ճանապարհ բացվի մոտավորապես 50 տարի անց Հաթշեփսութ թագուհու կողմից իր տաճարային համալիրի ստորին սանդղափուլի կառուցման համար[37] ու պահպանվել են միայն մի քանի աղյուսներ՝ Ամենհոտեպի անունով[35]։ Տաճարի ներսում գտնվող արքայական արձանները տեղափոխվել են մոտակայքում գտնվող Մենտուհոտեպ II-ի տաճար[36]։

Դամբարան և հուղարկավորություն

Ամենհոտեպի դամբարանի սկզբնական տեղն ապահով կերպով չի հայտնաբերվել: Ռամզես IX-ի օրոք պատվիրված թեբեյան նեկրոպոլիսի թագավորական դամբարանների անվտանգության մասին զեկույցում նշվում է, որ այն այդ ժամանակ դեռ անեղծ էր, սակայն գտնվելու վայրը չի նշվում[9]։ Երկու տեղ է առաջարկվել Ամենհոտեպ I-ի դամբարանի համար. մեկն արքաների հովտում՝ KV39, իսկ մյուսը՝ Դրա Աբու Էլ-Նագայում[12]։ KV 39-ի պեղումները ցույց են տալիս, որ այն օգտագործվել կամ վերօգտագործվել է Դեյր էլ-Բահրի դամբարանի մումիաները պահելու համար, որոնց թվում էր այս փարավոնի լավ պահպանված մումիան՝ մինչև վերջինիս վերաթաղումը[փա՞ստ]։ Սակայն Էլ-Նագայի դամբարանն ավելի հավանական է համարվում[9][30], քանի որ այնտեղ հայտնաբերվել են փարավոնի ու իր ընտանիքի անդամների անունները կրող առարկաներ[38]։

Մումիա

 
Ամենհոտեպ I-ի մումիան

20-րդ կամ 21-րդ արքայատոհմի օրոք ինչ-որ ժամանակ Ամենհոտեպի սկզբնական գերեզմանը կա՛մ կողոպտվել է, կա՛մ համարվել է անապահով և դատարկվել, իսկ նրա մարմինն անվտանգության նկատառումներով տեղափոխվել է՝ հավանաբար ավելի քան մեկ անգամ։ Այն հայտնաբերվել է Դեյր էլ-Բահարիի դամբարանում, Հատշեպսուտ թագուհու տաճարային համալիրից վերև՝ Նոր Թագավորության թագավորների և ազնվականների բազմաթիվ մումիաների հետ թաքցված[9]․ այժմ գտնվում է Կահիրեի եգիպտական թանգարանում։ Մինչև 21-րդ արքայատոհմը նրա մումիան հավանաբար չի պղծվել, իսկ նրա մումիայի մասին հոգ տարած քահանաները փորձել են քարտոնաժն անաղարտ պահել։ Այդ նրբագեղ դիմակի շնորհիվ Ամենհոտեպը միակ թագավորական մումիան է, որը չի բացվել և չի հետազոտվել ժամանակակից եգիպտագետների կողմից[9]։ 1932 թվականին նրա մարմինն ուսումնասիրվել է ռենտգենյան ճառագայթներով․ մահվան պահին փարավոնը եղել է 40-50 տարեկան։ 1967 թվականին նրան նորից ենթարկել են ռենտգեն ուսումնասիրության, որի արդյունքում լավ պահպանված ատամների վրա հիմնվելով հաստատվել է, որ փարավոնը մահացել է 25 տարեկան հասակում։

2021 թվականի ապրիլին մումիան 17 այլ թագավորների և 4 թագուհիների հետ տեղափոխվել է Եգիպտոսի քաղաքակրթության ազգային թանգարան՝ փարավոնների ոսկե շքերթ կոչվող միջոցառման ժամանակ[39]։

 
Համակարգչային շերտագրությամբ ստացված Ամենհոտեպ I-ի դեմքի ու ձախ կիսադեմի եռաչափ պատկերը

Թվային փաթաթանազերծում

2019 թվականի մայիսի 4-ին մումիան ուսումնասիրվել է համակարգչային շերտագրության միջոցով ու թվային եղանակով փաթաթանազերծվել՝ արտաքին տեսքի, առողջության, մահվան պատճառի և մումիֆիկացման ոճի մասին պատկերացումներ ձեռք բերելու համար: Դիմակի, փաթաթանների և մումիայի երկչափ և եռաչափ պատկերներ են ստեղծվել այս տեխնիկայի միջոցով ու պարզվել է, որ մահվան պահին Ամենհոտեպը եղել է 35 տարեկան։ Ներքին օրգանները հեռացվել են ուղղահայաց զմռսման կտրվածքով, իսկ մարմնի խոռոչը լցոնվել է քաթանով։ Կրծքավանդակում սիրտն առկա է։ Ուղեղը հեռացնելու փորձ չի արվել։ Աչքի խոռոչներում կտորներ չեն դրվել, մարմնի վրա ոչ մի ենթամաշկային լիցք չի երևում: Յուրաքանչյուր քթանցք խցանված էր խեժով մշակված սպիտակեղենի գլանափաթեթներով: Փաթաթանների տակ առկա են համայիլներ և ոսկյա զարդեր, կոնքերից վերև հավանաբար ոսկուց պատրաստված ուլունքավոր գոտի է կապած։ Դին հետմահու վնասվել է ավազակների ձեռքով․ նրա գլուխը, ձախ ձեռքը, աջ ձեռքը և աջ ոտքը կտրված են, կա նաև մեծ անցք նրա իրանի առջևում։ Նրա վերափաթաթման և պահման ընթացքում դիակի վերականգնման համար ջանքեր են գործադրվել: Նրա գլուխն ու վերջույթները նորից ամրացվել են, իսկ ոտքի տակ տախտակ է դրվել[40]։

Հաջորդություն և ժառանգություն

Ենթադրվում է, որ Ամենհոտեպ I-ն ունեցել է միայն մեկ որդի, որը մահացել է մանկության տարիներին, թեև որոշ աղբյուրներ ցույց են տալիս, որ նա երեխաներ չի ունեցել[41]։ Նրան հաջորդել է Թութմոս I-ը, որն ըստ երեւույթին բարձրաստիճան զինվորական գործիչ է եղել։ Հստակ չէ, արդյոք այս երկուսի միջև արյունակացական կապ եղել է, թե ոչ, թեև տեսակետ կա, որ Թութմոսն Ամենհոտեպի ավագ եղբոր՝ Ահմոս-Սապաիրի որդին է եղել[42]։ Հնարավոր է, որ Ամենհոտեպը Թութմոս I-ին իր մահից առաջ համառեգենտ է նշանակել, քանի որ հնագետների կողմից Կառնակում հայտնաբերված երրորդ սյան վրա վերջինիս անունը նշված է Ամենհոտեպի անվան կողքին[22]։ Այնուամենայնիվ, գիտնականների մեծամասնությունը կարծում է, որ սա միայն վկայում է այն մասին, որ Թութմոսն իրեն կապել է իր արքայական նախնու հետ[11]։ Արձանագրություններից մեկում նշված է, որ Ամենհոտեպն իր մանկահասակ որդուն է նշանակել համառեգենտ, բայց որդին իրենից շուտ է մահացել[43]։ Գիտնականներն այն համոզմունքին են, որ չափազանց քիչ վկայություն կա այդ համառեգենտությունների վերաբերյալ։

Պաշտամունք

Ամենհոտեպն աստվածացվել է իր մահից հետո ու դարձել Դեյր էլ-Մեդինայում իր հիմնած ավանի հովանավոր աստվածը[11]։ Նրա մայրը, ով ապրել է որդուց առնվազն մեկ տարի ավելի երկար, նույնպես աստվածացվել է իր մահից հետո[8]։ Ինչպես վերևում է նշվել, Ամենհոտեպի արձանների ճնշող մեծամասնությունը հետագա ժամանակաշրջանի այս պաշտամունքի կուռքի տեսքն ունի։ Նրան երկրպագել են որպես «Քաղաքի Ամենհոտեպ», «Ամունի սիրելի Ամենհոտեպ» և «Նախագավթի Ամենհոտեպ» և հայտնի էր որպես աստված, որը պատգամներ էր ստեղծում[11]։ Նրան տրված որոշ հարցեր պահպանվել են Դեյր էլ-Մեդինայի գրառումներում և, ըստ երևույթին, ձևակերպված են այնպես, որ թագավորի կուռքը կարող էր գլխով անել (կամ գլխով անել տալ) պատասխանը[44]։ Նա նաև ունեցել է իրեն նվիրված մի շարք տոնակատարություններ, որոնք անցկացվել են ամբողջ տարվա ընթացքում[11]։ Առաջին ամսվա ընթացքում ի պատիվ Ամենհոտեպի՝ նեկրոպոլիսի բանվորներին հայտնվելու, անցկացվել է տոնախմբություն, ինչը հավանաբար նշանակում է, որ նրա կուռքը տարվել է Դեյր էլ-Մեդինա[45]։ Չորրորդ ամսի երեսունին կազմակերպվում էր մեկ այլ տոնախմբություն, իսկ յոթերորդ ամսին՝ ևս երկուսը[45]։ Մեկ այլ տոնախմբություն կազմակերպվում էր իններորդ ամսի 27-ին, իսկ վերջին հայտնի տոնախմբությունն անցկացվում էր մի քանի օրվա ընթացքում՝ առնվազն տասնմեկերորդ ամսվա տասնմեկերորդից տասներեքերորդ օրերի միջև, որը, ամենայն հավանականությամբ, նշում էր Ամենհոտեպի գահ բարձրանալու ամսաթիվը[45]։

Ամենհոտեփի պաշտամունքի վրա բազմաթիվ փաստաթղթերով լրացուցիչ լույս է սփռվել, որոնք, ըստ երևույթին, մանրամասնում են Ամենհոտեպին նվիրված ծեսերը[46]։ Ռամզես II-ի ժամանակներից երեք պապիրուսներ արձանագրում են քահանաների կողմից օգտագործվող պատարագը, իսկ Կառնակի և Մեդինեթ Հաբուի հարթաքանդակներում պատկերված են ընտրված ծեսեր և կախարդանքներ[46]։ Ծեսերի մեծ մասը վերաբերել է կուռքի համար ամենօրյա ընծաների պատրաստմանը և անցկացմանը, ներառյալ Հին եգիպտական նվիրաբերման դասակարգման արտասանությունը և օրվա վերջում սրբավայրի մաքրումն ու կնքումը[47]։ Ծեսերի մնացած մասը վերաբերում է տարվա ընթացքում տարբեր տոնակատարություններ անցկացնելու ձևերին[48]։ Այս դեպքերում Ամենհոտեպի կուռքը իրականում խորհրդանշել է Ամոնի պաշտամունքը, այլ ոչ թե փարավոնի, ինչը տիպիկ պաշտամունքային պրակտիկա չի եղել Հին Եգիպտոսում[49]։

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ «Amenhotep III or Amenhotpe III». Collins Dictionary. n.d. Վերցված է 24 September 2014-ին.
  2. ↑ Maspero, Gaston (2017). Egypt: Ancient Sites and Modern Scenes (անգլերեն). Jazzybee Verlag. էջ 8. ISBN 978-3-8496-5019-3.
  3. ↑ «Amenophis III». Collins Dictionary. n.d. Վերցված է 24 September 2014-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Dodson & Hilton (2004) p.126
  5. ↑ Ahmose, son of Ebana, James Henry Breasted (2001), - Biography of Ahmose, son of Ebana (Ancient Records of Egypt: The eighteenth dynasty), University of Illinois Press, 0252069749. Retrieved 2017-02-14
  6. ↑ Manetho - translated by W.G. Waddell, Loeb Classical Library, 1940, p.109
  7. ↑ «Amenhotep I». British Museum. Վերցված է 2007-05-20-ին.(չաշխատող հղում)
  8. ↑ 8,0 8,1 Grimal, p. 201.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Shaw and Nicholson, p. 28.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Grimal, p. 190.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 Bleiberg, p.71.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Grimal, p.202.
  13. ↑ Helk, Otto, Drenkhahn, p.969.
  14. ↑ Fingerson, Manetho's King List.
  15. ↑ Redford, p.114.
  16. ↑ von Beckerath, p.189.
  17. ↑ Breasted, p. 17-18.
  18. ↑ Breasted, p. 18.
  19. ↑ 19,0 19,1 James, p. 310.
  20. ↑ Steindorff, Seele, p.33.
  21. ↑ 21,0 21,1 James, p. 311.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Grimal, p.203.
  23. ↑ Breasted, p. 30.
  24. ↑ Breasted, p. 28.
  25. ↑ 25,0 25,1 James, p. 309.
  26. ↑ 26,0 26,1 Freed, p.133.
  27. ↑ Aldred, p.146.
  28. ↑ Ashton, Spanel, p.58.
  29. ↑ Bryan, p.224.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 Grimal, p. 206.
  31. ↑ Helk, pp. 111-112.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 West, p.63.
  33. ↑ Breasted, p. 19.
  34. ↑ Breasted, p. 20.
  35. ↑ 35,0 35,1 Bryan, p.226.
  36. ↑ 36,0 36,1 Dodson, p.42.
  37. ↑ Dodson, p.43.
  38. ↑ Shaw, p. 136.
  39. ↑ Parisse, Emmanuel (5 April 2021). «22 Ancient Pharaohs Have Been Carried Across Cairo in an Epic 'Golden Parade'». ScienceAlert. Վերցված է 5 April 2021-ին.
  40. ↑ Saleem, Sahar N.; Hawass, Zahi (2021). «Digital Unwrapping of the Mummy of King Amenhotep I (1525–1504 BC) Using CT». Frontiers in Medicine. 8: 2292. doi:10.3389/fmed.2021.778498. ISSN 2296-858X. Վերցված է 29 December 2021-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  41. ↑ Dodson p 127
  42. ↑ Dodson p 129
  43. ↑ Wente, p. 271
  44. ↑ Kruchten, p.610.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Redford, p.115.
  46. ↑ 46,0 46,1 Nelson, Certain Reliefs. p.204.
  47. ↑ Nelson, Certain Reliefs. p.230.
  48. ↑ Nelson, Certain Reliefs. p.232.
  49. ↑ Nelson, Certain Reliefs (Concluded). p.344.

Հղումներ

Տպագիր աղբյուրներ

  • Aldred, Cyril. Egyptian Art. Thames and Hudson Ltd., London. 1980.
  • Ashton, Sally; and Spanel, Donald. "Portraiture," The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. Ed. Donald Redford. Vol. 3, pp. 55–59. Oxford University Press, 2001.
  • v. Beckerath, Jürgen. Chronologie des Pharaonischen Ägypten. Verlag Philipp von Zabern, 1997.
  • Bleiberg, Edward. "Amenhotep I," The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. Ed. Donald Redford. Vol. 1, p. 71. Oxford University Press, 2001.
  • Borchardt, Ludwig. Altägyptische Zeitmessung (Die Geschichte der Zeitmessung und der Uhren) I. Berlin and Leipzig, 1920.
  • Breasted, James Henry. Ancient Records of Egypt, Vol. II University of Chicago Press, Chicago, 1906. 90-04-12989-8.

  • Bryan, Betsy M. "The 18th Dynasty Before the Amarna Period." The Oxford History of Ancient Egypt. Ed. Ian Shaw. pp. 218–271. Oxford University Press, 2000.
  • Clayton, Peter. Chronicle of the Pharaohs. Thames and Hudson Ltd, 2006.
  • Dodson, Aidan. Amenhotep I and Deir el-Bahri. Journal of the Ancient Chronology Forum, vol.3, 1989/90
  • Dodson, Aidan and Hilton, Dyan. The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson, London, 2004
  • Freed, Rita E. "Art," The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. Ed. Donald Redford. Vol. 1, pp. 127–136. Oxford University Press, 2001.
  • Grimal, Nicolas. A History of Ancient Egypt. Librairie Arthéme Fayard, 1988. 90-04-12989-8.
  • Helck, Wolfgang. Historisch-biographische Texte der 2. Zwischenzeit und neue Texte der 18. Dynastie. Wiesbaden, 1975.
  • Helck, Wolfgang; Otto, Eberhard; Drenkhahn, Rosmarie. Lexikon der Ägyptologie I. Wiesbaden.
  • James, T.G.H. Egypt: From the Expulsion of the Hyksos to Amenophis I. in The Cambridge Ancient History, vol. 2, part 1, ed. Edwards, I.E.S, et al. Cambridge University Press, 1965.
  • Kruchten, Jean Marie. "Oracles," The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. Ed. Donald Redford. Vol. 2, pp. 609–612. Oxford University Press, 2001.
  • Lilyquist, Christine. Egyptian Art, Notable Acquisitions, The Metropolitan Museum of Art, 1980.
  • Nelson, Harold H. Certain Reliefs at Karnak and Medinet Habu and the Ritual of Amenophis I. Journal of Near Eastern Studies, Vol. 8, No. 3 (Jul., 1949)
  • Nelson, Harold H. Certain Reliefs at Karnak and Medinet Habu and the Ritual of Amenophis I-(Concluded). Journal of Near Eastern Studies, Vol. 8, No. 4 (Oct., 1949)
  • Redford, Donald The Chronology of the Eighteenth Dynasty, Journal of Near Eastern Studies, vol. 25 (1966).
  • Shaw, Ian. Exploring Ancient Egypt. Oxford University Press, 2003.
  • Shaw, Ian; and Nicholson, Paul. The Dictionary of Ancient Egypt. The British Museum Press, 1995.
  • Steindorff, George; and Seele, Keith. When Egypt Ruled the East. University of Chicago, 1942.
  • Wente, Edward F. Thutmose III's Accession and the Beginning of the New Kingdom. Journal of Near Eastern Studies, University of Chicago Press, 1975.
  • West, Stephanie. Cultural Interchange over a Water-Clock. The Classical Quarterly, New Series, Vol. 23, No. 1, May, 1973.

Արտաքին հղումներ

 
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամենհոտեպ I» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ամենհոտեպ_I&oldid=8230158» էջից