«Մալթայի միաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

| հայերեն անվանում = Սուրբ Հովհաննեսի, Երուսաղեմի, Հռոդոսի ու Մալթայի ինքնիշխան ռազմական հյուրընկալ օրդենմիաբանություն

| բնօրինակ անվանում = {{lang-la|Supremus Militaris Ordo Hospitalarius Sancti Ioannis Hierosolymitani Rhodiensis et Melitensis}}<br/>{{lang-it|Sovrano Militare Ordine Ospedaliero di San Giovanni di Gerusalemme di Rodi e di Malta}}

| կարգախոս = ''Tuitio fidei et obsequium pauperum'' ([[Լատիներեն|լատ.]])<br/>{{small|«Պաշտպան հավատքին և օգնություն աղքատներին»}}

'''Մալթայի օրդենմիաբանություն''', ''Մալթայի Ուխտ'', պաշտոնական անվանումը՝ '''Սուրբ Հովհաննեսի, Երուսաղեմի, Հռոդոսի ու Մալթայի ինքնիշխան ռազմական հյուրընկալ օրդենմիաբանություն''' ({{lang-it|Sovrano Militare Ordine Ospedaliero di San Giovanni di Gerusalemme di Rodi e di Malta}}, {{lang-lat|Supremus Militaris Ordo Hospitalarius Sancti Ioannis Hierosolymitani Rhodiensis et Melitensis}})<ref>{{cite web|url=http://www.orderofmalta.int/?lang=ru|title=Мальтийский орден|publisher=// Официальный сайт Мальтийского ордена|lang=|accessdate=2013-08-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IvHgqLHq?url=http://www.orderofmalta.int/?lang=ru|archivedate=2013-08-16|deadlink=no}}</ref>, [[Կաթոլիկ եկեղեցի|հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու]] [[Ասպետական միաբանություն|ասպետական]] և [[կրոնական միաբանություն]]։ Աշխարհում ամենահին ասպետական միաբանությունն է<ref>''{{iw|Գայ Սթեյր Սեյինթի|||Guy Stair Sainty}} (ed.)'' World Orders of Knighthood and Merit. — {{iw|Burke's Peerage|Burke’s|en|Burke's Peerage}}, 2006. — ISBN 0971196672</ref>։

Մալթայի օրդենըմիաբանությունը դիտորդ կազմակերպության դեր է կատարում [[ՄԱԿ]]-ում ու [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդում]]<ref>[https://www.un.org/ru/sections/member-states/intergovernmental-organizations/index.html Суверенный Военный Мальтийский орден] // ООН</ref><ref name="2015_10_02_RG_MO">''Михаил Гусман.'' [https://rg.ru/2015/10/02/orden.html Дивизий у Мальтийского ордена нет] // [[Российская газета]], № 222 (6793), 02 октября 2015.</ref>։ Դիվանագիտական հարաբերություններ ունի աշխարհի 107 պետությունների հետ, որոնք հիմնականում պաշտպանվում են մեծ թվով դեսպանների միջոցով<ref name="dr">{{cite web|title=The Sovereign Order of Malta has diplomatic relations with 107 countries|url=https://www.orderofmalta.int/diplomatic-activities/bilateral-relations/|publisher =// Официальный сайт|accessdate=2017-12-17|lang = en}}</ref>։

Միջազգային իրավունքով Մալթայի օրդենըմիաբանությունը համարվում է պետության նման կազմավորում, ընդ որում, օրդեննմիաբանությունն ինքը պետության դիրքերից է հանդես գալիս<ref name=malt>[http://www.orderofmalta.org/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/42423/dhznedhdhudh-dhoedhdhnoenn/?lang=ru Суверенный Орден Мальты] // Официальный сайт, 03.08.2010.</ref>։ Մալթայի օրդենիմիաբանության ինքնիշխանությունը դիտարկվում է դիվանագիտական առաքելությունների ժամանակ, բայց ոչ որպես պետության ինքնիշխանություն<ref name=catholic/>։ Երբեմն դիտարկվում է որպես [[գաճաճ պետություն]]<ref name=catholic>{{книга|заглавие=Католическая энциклопедия|часть=Мальтийский орден|год=2011|автор=EdwART|язык=ru}} // Католическая энциклопедия</ref>։

ՕրդենըՄիաբանությունը տրամադրում է սեփական անձնագրեր, տպում է սեփական [[թղթադրամ]] և նամականիշ։ Փոստային համաձայնություններ ունի մոտ 70-80 երկրների հետ<ref name="2015_10_02_RG_MO"/>։ ՕրդենիՄիաբանության մեծ մագիստրոսը ծառայում է որպես պապական փոխարքա՝ [[Վատիկան]]ի դիվանագետներին տրամադրելով դատավարական աջակցություն միջնորդությունների ժամանակ, միջազգային դիվանագիտության մեջ որոշումներ կայացնելու անհրաժեշտության ժամանակ<ref>{{cite web|url=http://www.orderofmalta.org/nelmondo.asp?idlingua=5|title=Суверенный Военный Мальтийский орден|lang=en|publisher=// Официальный сайт|date=|accessdate=2008-10-12|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060506125224/http://www.orderofmalta.org/nelmondo.asp?idlingua=5|archivedate=2006-05-06}}</ref>։ Որոշ գիտնականներ վիճարկում են օրդենի՝միաբանության՝ ինքնիշխանության հավակնությունները<ref>{{cite web|author=Hendrik Johannes Hoegen Dijkhof|url=https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/1887/4576/4/Thesis.pdf |title=The Legitimacy Of Orders Of St. John|date= |format= |accessdate=2008-10-12}}</ref>։

ՕրդենիՄիաբանության նախակարապետը հիմնադրվել է 1800 թվականին Երուսաղեմում [[Ամալֆի]]ի խնամակալների կողմից, որը քրիստոնեական կազմակերպություն էր և հետապնդում էր Սուրբ հող ուխտագնացություն կատարած անտուններին, հիվանդներին կամ վիրավորներին օգնելու նպատակ։ 1099 թվականին, երբ [[Խաչակրաց առաջին արշավանք]]ի արդյունքում [[Երուսաղեմ]]ը գրավվել է քրիստոնյաների կողմից, կազմակերպությունը վերածվել է կրոնական-ռազմական օրդենի՝միաբանության՝ իր սեփական կանոնադրությամբ։ ՕրդենիՄիաբանության վրա պարտավորություն էր դրված պահպանելու սուրբ հողը։

1113 թվականի փետրվարի 15-ին Հռոմի Պասկալ II պապը իր կոնդակով ճանաչել է խնամակալների եկեղեցական օրդենիմիաբանության ինքնիշխանությունը՝ նրան իրավունք տրամադրելով ազատ ընտրել իր ղեկավարությանը՝ առանց աշխարհիկ ու եկեղեցական իշխանությունների միջամտության<ref name="2015_10_02_RG_MO"/><ref>[http://www.procatholic.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=3520:--900--&catid=39:2008-02-13-07-26-06&Itemid=94 Мальтийский орден: 900-летие суверенитета] // www.procatholic.ru, 09 февраля 2013</ref>։

Երբ մուսուլմանները գրավել են Սուրբ հողը, օրդենն իր գործունեությունը շարունակել է [[Հռոդոս]]ում, որի գերիշխանն էր համարվում։ 1522 թվականին, երբ Հռոդոսն ընկել է, օրդենը տեղափոխվել է [[Մալթա (կղզի)|Մալթա կղզի]], որը Սիցիլիայի իսպանական փոխարքայի վասալի կարգավիճակում էր։ [[16-րդ դար]]ում օրդենն ակտիվ պայքար է մղել օսմանյան, ինչպես նաև արաբական ու բերբերների զավթումների դեմ, որոնք գործում էին [[Միջերկրական ծով]]ում և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] ակտիվ դաշնակիցներն էին։ Ֆիլիպ դե Պոինսին, որը 1639 թվականին Սենտ Քիթս կղզում (Ֆրանսիայի գաղութ) նահանգապետ էր նշանակվել, իր համազգեստը զարդարել է օրդենիմիաբանության խորհդանշաններով, քանի որ այդ ժամանակ նա օրդենիմիաբանության երևելի ասպետ էր։ 1651 թվականին խնամակալները «Ամերիկյան կղզիների ընկերությունից» ձեռք են բերել Սենտ Քիթս, Սեն Մարտեն և [[Սուրբ Բարդուղիմեոսի կղզի|Սուրբ Բարդուղիմեոսի]] կղզիները<ref>{{книга

}}</ref>։ ՕրդենիՄիաբանության ներկայությունը [[Կարիբյան ծով]]ում 1660 թվականին մթագնվել է Պոինսիի մահվամբ, որը որպես անձնական սեփականություն ձեռք էր բերել Սանտ Կրուզ կղզին և այն նվիրել սուրբ Հովհաննեսի օրդենիմիաբանության ասպետներին։ 1665 թվականին օրդենը Կարիբյան ծովի իր տարածքները վաճառել է «Ֆրանսիական արևմտահնդկական կազմակերպությանը»՝ դրանով վերջ դնելով իր ներկայությանը տարածքում։ Երբ [[Նապոլեոն]]ը 1798 թվականին գրավել է Մալթան, ռուս կայսր [[Պավել I]]-ը օրդենիմիաբանության ասպետներին ապաստան է տրամադրել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում։

1834 թվականին օրդենը հաստատվել է [[Հռոմ]]ի նոր շտաբ-բնակարանում։ Երկար ժամանակ օրդենիմիաբանության տիրապետության տակ են եղել Հռոմում մի շարք առանձնատներ։ 1998 թվականին [[Մալթա]]յի կառավարությունը Ֆորտ Սանտ Անջելոն 99 տարի վարձակալության բացառիկ իրավունքով տրամադրել է օրդենինմիաբանությանն, ընդ որում կառույցին տրվել է էքստարածքի կարգավիճակ, և նշանակվել է նահանգապետ։

Ներկայումս [[Իտալիա]]ն ճանաչում է Մալթայի օրդենի՝միաբանության՝ որպես ինքնիշխան պետության գոյությունը, ինչպես նաև նրա արտերկրյա տարածքները [[Հռոմ]]ում ([[Մալթայական ամրոց]]ը Հռոմի Վիա դեի Կոնդոտի փողոցում, Մագիստրոսական վիլլան Հռոմի [[Ավենտին (բլուր)|Ավենտին]] բլրի վրա)<ref name=Hist />։ 1998 թվականից օրդենը տիրում է Սանտ Անջելո ամրոցին․ [[Մալթայի Հանրապետություն|Մալթայի Հանրապետության]] հետ պայմանագիր է կնքվել 99 տարով՝ սկսած պայմանագրի կնքման պահից, որ այն օրդենիմիաբանության արտերկրյա տարածք է<ref name=Hist>{{cite web |url=http://www.sobiratel.net/zasluga/Orders/Maltese/HMO/00.htm |title=Андреев А. Р., Захаров В. А., Настенко И. А. История Мальтийского ордена. XI—XX века. — М.: SPSL — «Русская панорама», 1999. — 464 с. |accessdate=2011-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171229155817/http://www.sobiratel.net/zasluga/Orders/Maltese/HMO/00.htm |archivedate=2017-12-29 |deadlink=yes }}</ref>։ Այսպիսով, օրդենն ունի պաշտոնական տարածք, որտեղ իրականացնում է սեփական վարչարարությունը, սակայն այս տարածքների փաստացի կարգավիճակը իրավաբանական աբստրակտ բանավեճերի տեղիք է տալիս (օրդենիմիաբանության սեփական տարածք, դիվանագիտական ներկայացուցչության տարածք՝ ժամանակավորապես հանձնված օրդենինմիաբանությանն)։

Ավենտինի նստավայրում, որը կառուցվել է [[Ջովաննի Բատիստա Պիրանեզի]]ի նախագծով, հատուկ ճեղքվածք է բացվել։ Կարծիք կա, որ այնտեղից երևում են երեք պետություններ՝ [[Վատիկան]]ը ([[Սուրբ Պետրոսի տաճար]]), [[Իտալիա]]ն և Մալթայի օրդենըմիաբանությունը (նրան է պատկանում նստավայրը)։ Ճեղքվածքը հեշտ է տարբերակել ամրոցային պարզ կառույցում․ նրա մոտ միշտ հերթապահում են կարաբիներները<ref>[http://www.rimturizm.ru/aventino.htm Путеводитель по Риму. Семь холмов — Авентинский холм]</ref>։

ՕրդենիՄիաբանության տվյալներով նրա անդամ են հանդիսանում 13,500 մարդ, օրդենիմիաբանության կառուցվածքում առկա են նաև 20,000 կամավորներ և ավելի քան 20,000 բուժաշխատող<ref name=malt/>։ ՕրդենիՄիաբանության գլխավոր աստիճանավորներն ու դիվանագետներն ունեն օրդենիմիաբանության անձնագրեր։ Ընդհանուր առմամբ տրվել է 400 անձնագիր<ref name="2015_10_02_RG_MO"/>։ Մալթայի օրդենիմիաբանության անձնագիրը ճանաչվում է շատ երկրների կողմից․ այդ անձնագիրն ունեցողը առանց վիազային ռեժիմի կարող է այցելել աշխարհի 32 երկիր<ref>[http://www.citizenship.ru/index.php?art=160&no=7 Журнал «Второй паспорт» — Нестандартные паспорта]</ref>։

ՕրդենիՄիաբանության Սահմանադրության համաձայն՝ օրդենիմիաբանության անդամները բաժանվում են երեք կարգի։ ՕրդենիՄիաբանության բոլոր անդամները պետք է վարեն օրինակելի կենսակերպ՝ եկեղեցու պատվիրանների համապատասխան, և նվիրվեն օրդենի՝միաբանության՝ հումանիտար օգնություն տրամադրելու աշխատանքներին։

Երկրորդ կարգի անդամները հնազանդության ասպետներն ու արդարության դոնատներն են, որոնք երդվել են լինել հնազանդ, պետք է ապրեն քրիստոնեության բարոյականության և օրդենիմիաբանության սկզբունքներով։ Արդարության դոնատները պետք է պահպանեն ասպետների համար նախատեսված սկզբունքները և օրդենիմիաբանության ու նրա անդամների նկատմամբ ունեցած պարտականությունները։ Նրանք բաժանվում են երեք ենթակարգի։

Երրորդ կարգի անդամները օրդենիմիաբանության անդամներ են, որոնք որևէ երդում, խոստում չեն ընդունում։ Նրանք պարտավորվում են քրիստոնեական օրինակելի կենսակերպ վարել և ակտիվ մասնակցություն ունենալ հիվանդներին խնամելու ու օրդենիմիաբանության սոցիալական օգնության ծրագրերին աջակցելու հարցում։ Նրանք բաժանվում են վեց ենթակարգերի։

ՕրդենիՄիաբանության միջին բյուջեն տարեկան 200 միլիոն եվրո է։ ՕրդենիՄիաբանության կենտրոնական վարչական անդամների վարձատրությունը հոգում է օրդենն իր սեփական միջոցների հաշվին։ Ամբողջ աշխարհում վճարումներ առաջանում են նաև այլ աղբյուրներից՝ դոնոր կառավարություններից, որոնք ճանաչում են կազմակերպության աշխատանքի արդյունքները, [[Եվրամիություն]]ից, [[ՆԱՏՕ]]-ից։ Եթե ստեղծվում է ծայրահեղ իրավիճակ՝ պայմանավորված բնական արհավիրքներով (ցունամի, երկրաշարժ), օրդենը կազմակերպում է մարդկանց փրկելու սեփական ծրագրեր, որի համար նույնպես գումար է հանգանակվում<ref name="2015_10_02_RG_MO"/>։

Մալթայի օրդենիմիաբանության գործադիր մարմինը Ինքնիշխան խորհուրդն է, որը ներկացնում են խորհուրդը գլխավորող [[ՕրդենիՄիաբանության մեծ մագիստրոս|Մեծ մագիստրոսը]], չորս անձինք, որոնք բարձր պաշտոններ են զբաղեցնում (մեծ կանցլեր, մեծ խնամակալ, մեծ կոմանդոր և ընդհանուր գանձարանի պահապան) և վեց այլ անձինք։ Բացի Մեծ մագիստրոսից՝ մնացած բոլորն ընտրվում են հինգ տարի ժամանակով։ Ինքնիշխան խորհուրդ հրավիրում է Մեծ մագիստրոսը։ Խորհրդակցությունները տեղի են ունենում Մալթայի օրդենիմիաբանության նստավայրում տարվա մեջ վեց անգամ, սակայն անհրաժեշտության դեպքում կարող են լրացուցիչ հրավիրվել։

Համաձայն Մալթայի օրդենիմիաբանության Սահմանադրության 5-րդ կետի՝ իրավական հիմնական փաստաթղթերն են.

* սահմանադրություն, ՕրդենիՄիաբանության օրենսգիրք՝ որպես կանոնիկ իրավունքի օրենսգիրք

* օրդենիմիաբանության ավանդույթներ

* օրդենիմիաբանության օրենսգիրք այն դեպքերում, երբ նրա կարգավիճակը հակասում է գործող նորմերին<ref>http://www.orderofmalta.org/site/pdf/Constitution.pdf</ref>։

ՕրդենիՄիաբանության կանոնները հռչակող ամենահին մատյանը թվագրվում է 1253 թվականին<ref>[http://blessed-gerard.org/bgt_2a_1.htm#JR17 Blessed Gérard Tonque & the early history of the Order of Malta — Spirituality — Sources]</ref>։

Պատմության ընթացքում երեք հիմնական փաստաթղթեր են զարգացել։ Հարկ է նշել, որ փաստաթղթերն իրենց գոյության ողջ ընթացքում հենվել են [[Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի|Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու]] կանոնիկ օերնքների վրա։ Այդ սկզբունքներն ընկած են օրդենիմիաբանության բոլոր իրավական ակտերի հիմքում։ Այսպիսով, եկեղեցու գլխավոր փաստաթղթի փոփոխությունն իր հետևից ենթադրում է օրդենիմիաբանության փաստաթղթի փոփոխություն։ Որպես օրինակ կարելի է բերել 1917 և 1983 թվականների կանոնիկ իրավունքի օրենսգրքի փոփոխությունը։ 1969 թվականին ևս օրդենիմիաբանության մարմիններն արձագանքել են Վատիկանի երկրորդ հավաքի հռչակագրի ստորագրմանը։ Բացի վերոհիշյալ փաստաթղթերից՝ գործում են նաև օրդենիմիաբանության սովորույթները, որոնք ճանաչվել են պապերի կողմից։ Հատկապես հարկ է առանձնացնել Բենեդիկտոս XIV պապի սահմանադրությունը („Inter illustria“, 1753): «Իրավունքները, սովորույթներն ուժի մեջ են, քանի դեռ նրանք համապատասխանում են կանոնիկ իրավունքի, օրդենիմիաբանության Սահմանադրության ու օրենսգրքերի նորմերին»<ref name="ReferenceA">''Захаров В. А.'' Мальтийский Орден: История и современность. Книга 2. — {{М.}}, 2003.</ref>։

1919 թվականի սեպտեմբերի 17-ին մեծ մագիստրոսը օրդենիմիաբանության խորհրդի հետ հաստատել է Մալթայի ինքնիշխան ասպետական օրդենիմիաբանության օրգանիկ նորմերը (Norme organiche del sovrano Ordine militare di Malta): Այնուհետև դրանց փոխարինել է ժամանակավոր կանոնակարգը, որը 1921 թվականից ուժի մեջ է մտել։ Վատիկանի պնդմամբ 1936 թվականի մայիսի 5-ին ընդունվել է Մալթայի օրդենիմիաբանության նոր կանոնակարգը, որով շեշտվում է օրդենական իրավունքի ենթակվելը համաեկեղեցական իրավունքին։ Պապական իշխանությանն անհրաժեշտ էր դա, որպեսզի զսպի Մալթայի օրդենի՝միաբանության՝ աշխարհիկ կառույցի վերածման միտումը։ Այսպիսով, հենց այդ պահից միանշանակ կարելի է ընդունել Մալթայի օրդենիմիաբանության վերածումը պապական կառույցի, որն ամրագրվել է Վատիկանի վերջնական գերիշխանությունն օրդենիմիաբանության նկատմամբ<ref name="ReferenceA"/>։ 1961 թվականին Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին հաստատել է օրդենիմիաբանության Սահմանադրությունը, իսկ 1966 թվականին՝ օրդենիմիաբանության կանոնակարգն ու օրենսգիրքը<ref>{{cite web |url = http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2001/documents/hf_jp-ii_spe_20010112_ambassador-ordine-malta_en.html |deadlink = yes |title = To H.E. Alberto Leoncini Bartoli, Ambassador of the Sovereign Military Order of Malta |accessdate = 2009-03-17 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070819232306/http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2001/documents/hf_jp-ii_spe_20010112_ambassador-ordine-malta_en.html |archivedate = 2007-08-19 }}</ref>։

[[Պատկեր:Embassy of Sovereign Military Order of Malta in Prague.jpg|thumb|200px|ՕրդենիՄիաբանության դեսպանատունը [[Չեխիայի Հանրապետություն]]ում]]

Օրդենը պաշտոնական հարաբերություններ է հաստատել 107 երկրների հետ<ref name="dr"/>։ Այն դիտորդի կարգավիճակ ունի [[ՆԱՏՕ]]-ում և [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդում]]<ref>{{cite web |url = https://www.un.org/ru/members/intergovorg.shtml |deadlink = yes |title = Межправительственные организации, имеющие статус наблюдателя — Государства — члены ООН |accessdate = 2019-11-29 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20150916044623/http://www.un.org/ru/members/intergovorg.shtml |archivedate = 2015-09-16 }}</ref>։ ՕրդենիՄիաբանության ինքնիշխան կարգավիճակը ճանաչվել է միջազգային բազմաթիվ կազմակերպությունների կողմից, որոնց անդամ է օրդենը<ref>{{cite web|url=http://lib-unique.un.org/lib/unique.nsf/Link/R02020|title=Organisations granted Observer Status in the General Assembly|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Jun0k9j?url=http://lib-unique.un.org/lib/unique.nsf/Link/R02020|archivedate=2012-02-09|accessdate=2012-02-09|deadlink=yes}}</ref>։ Բացի [[ՄԱԿ]]-ից՝ այն ճանաչվել է այլ կազմակերպությունների կողմից ևս։

Մի քանի պետություններ չեն ճանաչում Մալթայի օրդենիմիաբանության անձնագիրը և դիվանագիտական հարաբերություններ չունեն նրա հետ։ Դրանցից են [[Նիդերլանդներ]]ը, [[Ֆինլանդիա]]ն, [[Շվեդիա]]ն, [[Իսլանդիա]]ն և [[Հունաստան]]ը<ref>{{cite web |url=http://www.orderofmalta.org/catalogue/stamps/35675/associate-countries/?lang=en |title=Sovereign Order of Malta — Official site |accessdate=2011-01-19 |archiveurl=https://www.webcitation.org/68xYC08Tt?url=http://www.orderofmalta.int//catalogue/stamps/35675/associate-countries/?lang=en |archivedate=2012-07-06 |deadlink=yes }}</ref><ref>https://web.archive.org/web/20110510112534/http://www.udiregelverk.no/~/media/Images/Rettskilder/Visa%20Code/Visa%20Code%20vedlegg%2010%20a.ashx</ref>։

== ՕրդենիՄիաբանության անդամներ ==

* [http://www.nevski.ru/osn.php?page=polezn.php&razdel=1000037 ՕրդենիՄիաբանության պատմությունը մինչև Մալթայում հաստատվելը]