«Հայկական լեգեոն (Ֆրանսիա)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 43.
* լեգեոնի ծախսերը հոգալու էր ֆրանսիական կառավարությունը և այլն։
== Հայկական կամ Արևելյան լեգեոն ==
Տող 162 ⟶ 58՝
=== Ֆրանսիական բանակի Արևելյան կամ Հայկական լեգեոնի ստեղծման նախապատմություն ===
[[Պատկեր:Armenian_volunteers_in_french_army.png|մինի|450px|Ֆրանսիական բանակի հայ կամավորականները: Ֆրանսիայի հայ բնակիչներից շատերը հերթագրվում էին՝ մտնելու Ֆրանսիական բանակի շարքերը:]]
==== Վարանդյանի առաջարկը ====
1915 թվականի սկզբներին Միքայել Վարանդեանը, որն առաջատար մտավորական էր 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի առաջին տասնամյակների հայ մտավորականությքն շարքերում, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն կուսակցութեան Արևմտյան Բյուրոյի անունից Ռուսական, Բրիտանական և Ֆրանսիական դեսպաններին առաջարկություն արեց կազմավորելու 20.000-անոց Հայկական կամավորական զորամաս:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Այդ առաջարկի համաձայն՝ Կամավորական զորամասը պետք է ռազմական պատրաստություն անցներ Կիպրոսում, ապա այմտեղի մեկներ դեպի Կիլիկիա՝ մասնակցելու Օսմանյան Թուրքիայի դեմ պատերազմին: Ռուսական և Բրիտանական դեսպանները հավանություն տվեռցին առաջարկին, սակայն Ֆրանսիականը մերժեց, քանի անիրականանալի էր համարում այն:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
==== Գալիպոլիում թուրք-գերմանական հաղթանակը և ԱՆՏԱՆՏ-ի երկրների նոր դիրքորոշումը Հայկական Լեգիոնի հարցում ====
Գալիպոլիում ԱՆՏԱՆՏ-ի պետությունների, մասնավորապես, անգլո-ֆրանսիական զորքերի աղետալի պարտությունից հետո 1915-1916թթ., ԱՆՏԱՆՏ-ի երկրները սկսեցին նոր ռազմաճակատ որոնել, որպեսզի շրջապատեն և շրջափակեն Օսմանյան կայսրությունը և պարտության մատնելով՝ դուրս մղեն նրան պատերազմից: Ֆրանսիական ռազմական իշխանությունները ըմբռնեցին, որ նոր պատերազմող զորամասերի ստեղծումն անհրաժեշտ է, և նրանց առաջին ընտրությունը եղավ հայ գաղթականությունը, Արևմտյան Հայաստանից և մասնավորապես Կիլիկիայից տեղահանվածները՝ կոնկրետ Մուսա Լեռան հերոսները:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Հաշվի առնելով այդ զարգացումները, Զորավար Քլեյթոնը (General Clayton), որը Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Հետախուզության գրասենյակի տնօրենն էր Կհիրեում, Եգիպտոս, առաջարկեց Լոնդոնում Ֆրանսիական դեսպանին՝ Ֆրանսիայի դրոշի ներքո կազմավորել Հայկական զորամասեր, որոնք սակայն տեղակայված կլինեն Կիպրոսում, որը պատկանում էր Մեծ Բրիտանիային:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
==== Հայկական կողմի նախապայմանը ====
Այս առաջարկին հավանություն տվեց Հայոց Ազգային պատվիրակությունը, որի նախագահն էր նշանավոր գործարար, բարեգործ և, փաստորեն քաղաքական գործիչ [[Պողոս Նուբար]] փաշան: Սակայն Հայկական կողմը մի նախապայման առաջադրեց՝ կազմավորվելիք այդ Հայկական զորամասը կմարտնչի բացառապես Կիլիկիայում:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
==== Ռոմիոյի խումբը ====
Դրանից հետո՝ 1916 թ. սեպտեմբերի 21-ին Ֆրանսիայի Ռազմական նախարար Զորավար Պիեռ Ռոգը (General Pierre Rogues) հետազոտող խումբ ուղարկեց Զորավար Ֆորդինանդ Ռոմիոյի (General Ferdinand Romieu) գլխավորությամբ, որպեսզի պարզեն, արդյոք հնարավոր է Հայկական Ռազմական Ճամբար հաստատել [[Կիպրոս]] կղզում: Հետազոտական խումբը նաև պատասծանատու էր ցուցակագրելու առաջին 500 հայ կամավորականներին: Մույն Զորավար Ռոմիոն էլ նշանակվեց Լեգիոնի հրամանատար:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Անգլիան, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը 1916 թվականին գաղտնի համաձայնագիր էին կնքել, որի համաձայն պատերազմի հաղթական ավարտից հետո Կիլիկիան մտնելու էր Ֆրանսիայի ազդեցության գոտու մեջ և ոչ մի խոսք չկար հայերի ինքնավարության մասին։ Սակայն իր այդ քաղաքականությունը քողարկելու նպատակով Ֆրանսիան սիրաշահում էր կիլիկիահայերին՝ ինքնավարություն շնորհելու կեղծ խոստումներով, որպեսզի նրանց ներգրավի Մերձավոր Արևելքում գործող իր բանակի մեջ, քանի որ այն շատ թույլ էր և Ֆրանսիայից որևէ համալրում չէր սպասում<ref>Տե՛ս Ռ. Գ. Սահակյան. Թուրք֊ֆրանսիական հարաբերությունները և Կիլիկիան 1919—1921 թթ., Երևան, 1970։</ref><ref name="hpj.asj-oa.am">Տե՛ս Պատմական գիտությունների դոկտոր Կլիմենտ Հարությունյան, ՖՐԱՆՍԻԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԼԵԳԵՈՆԸ 1916 — 1920 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ։ «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1992թ., թիվ 2-3 (101)։ [http://hpj.asj-oa.am/4792/1/1999-2-3(101).pdf]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։
Տող 176 ⟶ 90՝
Այսպիսով, Արևելյան լեգեոնի անձնակազմի մեջ արդեն կար 1.136 հայ զինվորական, որոնցից կեսից մի փոքր ավելին [[Մուսա-լեռան հերոսամարտ]]երի մասնակիցներ էին, իսկ մնացածը՝ [[եգիպտահայություն|եգիպտահայեր]] և օսմանյան բանակի նախկին հայ զինծառայողներ։
== Հայկական լեգիոնի կազմավորման նպատակները ==
Հայկական Լեգիոնի կազմավորման նպատակները հետևյալներն էին.<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
- Մասնակցել և աջակցել Կիլիկիայի ազատագրմանը,
- խրախուսել ազգային ձգտումների ամրապնդմանը՝ ի նպաստ Կիլիկիայի պատմական հողում հայկական պետականության վերականգնմանը,
- դառնալ ապագա Հայկական Բանակի միջուկը:
== Ֆրանսիական բանակի Արևելյան կամ Հայկական լեգեոնի պատմության երեք գլխավոր փուլեր ==
Տող 207 ⟶ 131՝
* Ֆրանսիայի Ռազմածովային նավատորմի բյուջեում պետք է 10.000 (տասը հազար) ֆրանկ հատկացվեր՝ Լեգեոնի ճամբարների ստեղծման համար։
* Լեգեոնի կամավորականները պետք է կազմակերպվեին տեղական հայկական կոմիտեների կողմից և ուղարկվեին Ֆրանսիայի [[Բորդո]] ([[:fr:Bordeaux]]) և [[Մարսել]] ([[:fr:Marseille]]) ծովային նավահանգստային քաղաքները։ Կոմիտեները կստանային Լեգեոնում կամավորագրված հայերի ուղևորության ծախսերի համար դրամական փոխհատուցում կստանային Ֆրանսիայի կառավարությունից։
== Հայկական լեգիոնի վերջնական կազմավորումը և լեգիոնականների իրավական կարգավիճակը ==
Հայկական լեգիոնի վերջնական կազմավորումը տեղի ունեցավ 1916 թ. նոյեմբերի 15-ին, սակայն ի հակառակ Հայկական Ազգային Պատվիրակության պահանջների, այն սկզբնապես կոչվում էթր Արևելյան լեգիոն (Legion d’Orient): Թեպետ Լեգիոնը կազմավորվել էր Ֆրանսիայի իշխանությունների կողմից, սակայն նրա հայ զինվորականների իրավական կացությունը պարզ և հստակ չէր, քանզի նրանք համարվում էին օժանդակ զորքի անդամներ, որոնք լիովին չէին ներգրավված Ֆրանսիական Բանակի մեջ:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
== Հայկական Լեգիոնի Ճամբարի հաստատումը Կիպրոսում և անձնակազմի հավաքագրումը ==
Բոլոր կողմերի միջև տեղի ունեցած երկար ու ձիգ բանակցություններից հետո Բրիտանական իշխանությունները հավանություն տվեցին Կիպրոսում Հայկական Ռազմական Ճամբարի ստեղծմանը: Լեգիոնի հրամանատարը՝ Զորավար Ռոմիոն վճռեց Ճամբարը կառուցել Մոնագրայում (Monagra)՝ Թուրքական և Հունական զորքերից շատ մեծ հեռավորության վրա: Հայ կամավորականները հիմնականում հավաքագրվում էին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներից, Եգիպտոսից, Ֆրանսիայից, Արևմտյան Հայաստանից, իսկ 8 հոգի էլ Եթովպիայից էին:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Կամավորագրությունը սկսվեց նոյեմբերի կեսերից [[Եգիպտոս]]ում։ Առաջին գումարտակը զինավարժությունների համար փոխադրվեց [[Կիպրոս]] կղզու Մոնարկա վայրը, որտեղ հետագայում ստեղծվեցին 2-րդ և 3-րդ գումարտակները՝ հիմնականում ամերիկահայերից։<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
=== Լեգիոնի անձնակազմի նախատեսված թվաքանակը և պլանավորված կառուցվածքը ===
Հայկական Լեգիոնը սկզբնապես կազմված էր 6 գումարտակներից, որոնցից յուրաքանչյուրն իր կազմում ուներ 800 կամավորական: Բացի այդ նախատեսվում էր հետագայում կազմավորել ևս 6 գումարտակ: Այդ քանակությունները ապահովելու համար հայկական կոմիտեները կազմակերպեցին կամավորական զինվորագրում Ֆրանսիայում և Ամերիկայում՝ մինչև 1918 թ. հուլիսը: Մասնավորապես Ֆրանսին գրանցեց 4.3600 հայ զինվոր և 58 սպա:<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Այն կամավորականները, որոնք ԱՄՆ-ից էին, պետք է ունենային պաշտոնապես գրանցված փաստաթղթեր ԱՄՆ-ում Հայ Ազգային Պատվիրակության ներկայացուցի կողմից (պարոն Միհրան Սևալսկի): Արևելքի երկրներից կանավորագրվածները պետք է ունենային փաստաթղթեր Պորտ Սայիդի Ֆրանսիական Դեսպանությունից և Կիպրոսում Լեգիոնի հրամանատարության գրասենյակից:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
=== Ֆրանսիական կողմի պայմանները ===
Երբ Ֆրանսիայի Ռազմական նախարար Զորավար Պիեռ Ռոգը (General Peirre Roques) և Ֆրանսիայի Ռազմածովային Նախարար Զորավար Մարի Ժան Լյուսիեն Լակազը (General Marie-Jean -Lucien Lacaze) ստորագրում էին Հայկական լեգիոնի ստեղծման հրամանը՝ նրանք դրա մեջ ընդգրկեցին հետևյալ պայմանները՝<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
- Լեգիոնը պետք է տեղակայվի Կիպրոսում և նրա հրամանատարները պետք է լինեն Ֆրանսիայի սպաները,
- Լեգիոնի կամավորականները պետք է ունենանն այն նույն կարգավիճակն, ինչն ունեն Ֆրանսիացի զինվորականները և կգտնվեն Ֆրանսիայի Ռազմական Նախարարության պատասխանատվության ներքո,
- Լեգիոնը պետք է ծավալվի, բացազատվի, մարտի նետվի Կիլիկիայում և կամավորականները պետք է հավաքագրվեն տեղական հայկական կոմիտեների կողմից և ուղարկվեն դեպի Ֆրանսիայի Բորդո և Մարսել ծովափնյա քաղաքները (ընդ որում՝ կոմիտեները դրամական փոխհատուցում կստանան Ֆրանսիական Կառավարության կողմից՝ իրականացված ճանապարհածախսերի համար):
== Լեգեոնը Կիպրոս կղզում ==
Տող 304 ⟶ 253՝
1918 թվականի օգոստոսի 30-ին լեգեոնը հասավ Պաղեստինի Ուադի Պալութի Ռաֆաթ կոչվող շրջանը։ Հենց այդ ժամանակ էլ զորամասը համալրվեց անգլիական «Սթոք» տիպի տվյալ ժամանակի համար կատարելագործված հրանոթներով, որոնք փոխարինեցին նախկին ֆրանսիական 37-մմ հին համակարգի հրանոթները։ Չնայած նոր զենքին վարժվելու համար համեմատաբար քիչ ժամանակ էր մնացել, այնուամենայնիվ հայ հրետանավորները կարողացան աիրապետել նրան և մեծ արդյունավետությամբ օգտագործել շուտով տեղի ունեցած մարտական գործողությունների րնթացքում։ 1918 թվականի սեպտեմբերի 14֊ի գիշերը լեգեոնը առաջ շարժվեց և հարձակման համար ելման դիրքեր գրավեց Ռաֆաթ գյուղի մոտ գտնվող [[Արարա]] բլրաշղթայի ձախ մասում՝ գեներալ Ալենբիի բանակի կենտրոնի առաջապահում։ Արարայի բարձունքները գտնվում էին հակառակորդի ձեռքում։ Անգլո֊ֆրանսիական դաշնակից զորքերը հարձակման համար դիրքեր էին գրավել Միջերկրական ծովի ափերից մինչև Հորդանան գետն ընկած տարածքում։ Անգլո-ֆրանսիական զորքերը՝ ներառյալ հայերին, ունեին ավելի քան 76 հազար զինվոր և 500 հրանոթ։ Հակառակորդը՝ գերմանա֊թուրքական բանակը, որի գլխավոր հրամանատարը գեներալ [[Լիման ֆոն Սանդերս]]ն էր, ուներ 50 հազար զինվոր և 300 հրանոթ<ref name="hpj.asj-oa.am"/><ref name="ReferenceD"/>։
== Լեգիոնի մարտական մկրտությունը ==
Արևելյան լեգեոնը մարտական առաջին մկրտությունը ստացավ [[1918]] թ-ի սեպտեմբերի 18-ին [[Պաղեստին]]ում ([[Արարայի ճակատամարտ]]):<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
Նախնական բանակցությունների համաձայն՝ Լեգիոնը պետք է մարտնչեր Կիլիկիայի տարածքում: Սակայն հաշվի առնելով Ֆրանսիական Բանակի այն ժամանակվա մեծ թուլությունը և անձնակազմի ու նոր մարտական զորամասերի խիստ կարիքը՝ Հայ զինվորականներից կազմված այս զորամասը փոխադրեցին Պաղեստին:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref><ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
1917 թ. հունիսին Պաղեստինում Բրիտանա-Ֆրանսիական համատեղ զորքերի ընդհանուր հրամանատար նշանակվեց բրիտանացի Զորավար Էդմունդ Աելնբին (General Edmund Allenby): Բրիտանա-Ֆրանսիական այդ համատեղ զորքերի կազմի մեջ մտնում էր նաև Հայկական Լեգիոնը: Հայկական այդ զորամասին մարտական առաջադրանք տրվեց՝ մարտնելու Թուրք-գերմանական այն զորամասի դեմ, որն իր կազմում ուներ 8.000 հետևակային և 130 հրետանային միավոր:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
1918թ. Սեպտեմբերի 18-ին բոլոր զորքերին հրաման եկավ, որ հաջորդ օրը՝ սեպտեմբերի 19-ին՝ առավոտյան ժամը 4-ին կսկվի հարձակումը: Հայկական Լեգիոնի կամավորականները ցնծում էին: Վերջապես նրանք հնարավորւթյուն կունենային մարտնելու իրենց բազմադարյան թշնամու՝ թուրքի դեմ, որը եղեռնի էր ենթարկել լեգիոնականների մեկ ու կես միլիոն հայ եղբայրներին ու քույրերին, ոչնչացրել հայոց եկեղեցիներն ու դպրոցները: Հայ լեգիոնականները սպասում էին հարմար առիթի, որպեսզի ազատագրեին իրենց կորուսյալ երկրի գոնե մի մասը:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Ճիշտ նշանակված ժամանակին և լիովին վստահ, որ Հայ կամավորականները կմարտնեն չտեսնված ոգևորությամբ, 1918թ. սեպտեմբերի 19-ին, առավոտյան ժամը 4-ին Զորավար Ալենբին հարձակում սկսեց՝ նպատակ ունենալով գրավելու Արարայի բարձունքում տեղակայված հանգուցային դիրքը՝ ինչպես նախատեսված էր նախապես:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Հայ կամավորականները առաջ էին շարժվում դանդաղ, սակայն անսասան կերպով, ընդդեմ իրենց քանակապես մեծապես գերազանցող Թուրքական 7-րդ բանակի: Այդ բանակի հրամանատարն էր Զորավար Մուստաֆա Քեմալը (General Mustafa Kemal): Թուրքական բանակը կատաղի հրետանային կրակ բացեց իրենց ամրացված բարձունքների դիրքերից: Չնայած դրան, Հայկական Լեգիոնը կռվում էր փայլուն կերպով՝ լիակատար խիզախությամբ, լիակատար հավատով, վստահ՝ որ կազատագրեն Կիլիկիան:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Թուրքական 7-րդ բանակը ամբողջությամբ մահանջի դիմեց ճակատամարտի հենց առաջին իսկ օրը և լքեց իր դիրքերը՝ լրիվ թողնելով իրենց 100-ավոր դիակներն ու վիրավորներին:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Հայկական լեգիոնը զոհ տվեց 23 կամավորականների, որոնք թաղվեցին Արարայում: 1925 թ. այդ 23 հերոսների աճյունները փոխադրվեցին Երուսաղեմի Հայոց Գերեզմանատուն, որտեղ նրանց պատվին հուշարձան կանգնեցվեց:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Բրիտանական հրամանատարութւոյւնը շատ բարձր կարծիքի էր Հայկական լեգիոնի մասին:<ref>After the victory of the Battle of Arara, Legionnaire Manoog “Khan” Baghdasarian described the battle as follows: “According to the English, by their own confession, they had made three attempts to capture Arara, but had failed. Finally, it was destined for the Armenian Legion to capture that position and achieve a successful conclusion for the battle of Palestine.” In his official dispatch to the Allied High Command, General Edmund Allenby commended Armenian forces stating, “On the right flank, on the coastal hills, the units of the Armenian Legion d’Orient fought with great valour. Despite the difficulty of the terrain and the strength of the enemy defensive lines, at an early hour, they took the hill of Dir el Kassis. I am proud to have had an Armenian contingent under my command. They have fought very brilliantly and have played a great part in the victory.” September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Արարայի ճակատամարտում թուրքերի պարտությունից 40 օր անց Օսմանյան կայսրությունը 1918թ. հոկտեմբերի 29-ին ստորագրեց Մուդրոսի զինադադարը, փաստացի ընդունելով իր պարտությունը և դուրս գալով պատերազմից:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
=== Արարայի ճակատամարտ ===
Տող 337 ⟶ 307՝
== Հայկական լեգիոնը և Կիլիկիայի ազատագրումը ==
== Հայկական լեգիոնի հետագա մարտական ուղին ==
Այնուհետև, անգլո-ֆրանսիական զորքերի կազմում, Լեգիոնը մասնակցեց [[Սիրիա]]յի և [[Լիբանան]]ի համար մղված մարտերին։<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
Արարայում տարված հաղթանակից հետո՝ Հայկական լեգիոնը, Ֆրանսիական և Բրիտանական բանակների հետ միասին Պաղեստինից արշավեց դեպի հյուսիս և հասավ [[Դամասկոս]] ու [[Հալեպ]]՝ [[Սիրիա|Սիրիայի]] երկու մեծ քաղաքները:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Այնտեղից էլ Բրիտանական զորքերի մի մասն արշավեց դեպի [[Լիբանան]], որը ազատագրեց թուրքերից: Միևնույն ժամանակ բրիտանա-ֆրանսիական զորքերի մնացած մասնը՝ այդ թվում Հայկական լեգիոնը, արշավեց դեպի Կիլիկիա: Այստեղ թուրքերից ազատագրվեցին [[Ադանա]], [[Այնթապ]], [[Ուրֆա]], [[Հաճն]] քաղաքները: Ազատագրվեցին հենց այն նույն պատմական քաղաքները, որոնք մի քանի տարի առաջ Հայոց Ցեղասպանության հետևանքով թուրք գազանները հայաթափել էին և խլել հայ ժողովրդից:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
Հայ լեգիոնականները պարում ու երգում էին՝ ցնծալով այն երկու մեծ հաղթանակների համար, որ տարել էր հայ ժողովուրդը: Իրենցից 4 ամիս առաջ՝ 1918 մայիսի վերջին Հայկական զորքերը Արարատյան դաշտում, Ապարանում ջարդել էին թուրքական ընտիր զորամասերին և Սարդարապատյան հաղթությամբ հիմնադրել Անկախ Առաջին Հայկական Ժողովրդավարական Հանրապետությունը:<ref>September 19 Marks Defeat of Ottomans by Armenian Legion in Battle of Arara. 2020-09-18. BY MICHAEL SOSIKIAN. Ասպարէզ</ref>
== Լեգիոնի հետագա ընդլայնումը ==
[[1918]] թվականի հոկտեմբերի կեսերին [[Բեյրութ]]ում ստեղծվեց 4-րդ գումարտակը, լեգեոնի [[հայ]] զինվորների թիվը հասավ 5000-ի։<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
== Արևելյան լեգիոնի պաշտոնական վերանվանումը՝ Հայկական լեգիոնի և մասնակցությունը Կիլիկիայի գրավմանը ==
1918 թ.-ի նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին լեգեոնը (որը 1919 թ.-ի փետրվարի 1-ից արդեն պաշտոնապես Հայկական անվանումը ստացավ), մտավ [[Կիլիկիա]], գրավեց կարևոր ռազմավարական կետեր և մասնակցեց նրա պաշտպանությանը։<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
[[Պատկեր:French_troopers_under_General_Gouraud%2C_with_their_machine_guns_amongst_the_ruins_of_a_cathedral_near_the_Marne..._-_NARA_-_533679.tif|450px|մինի|Ֆրանսիական գնդացրային ստորաբաժանումներից մեկը Առաջին համաշխարհային պատերազմում: Նույնպիսին էր նաև Հայկական լեգեոնի գնդացրային ստորաբաժանումը:]]
Տող 351 ⟶ 339՝
[[Պատկեր:Médaille_commémorative_de_Syrie-Cilicie.jpg|մինի|250px|Ֆրանսիական հուշամեդալ՝ Կիլիկյան պատերազմաշրջանի համար:]]
Կիլիկիան ազատագրող բանակը մինչև 1919 թվականի մայիսի 28-ը կազմված էր միայն Հայկական լեգեոնից, իսկ հետո ժամանեցին նաև ալժիրցի զինվորները։ Ֆրանսիացիներն ասես լեգեոնը հնարավորինս թուլացնելու գործելակերպ էին որդեգրել։ Իսկ մայիսին մասնակի զորացրում կատարվեց, թեև այդ ամիսներին հնարավոր էր կամավորների թիվը հասցնել 20.000-ի։ Ապա լեգեոնը հեռացվեց հայաշատ քաղաքներից՝ իրականացնելու Ադանա-Հալեպ երկաթգծի պաշտպանությունը։ Բայց 1919 թվականի աշնանը, երբ անգլիական զորքերը լրիվ հեռացան Կիլիկիայից, լեգեոնի երկու ստորաբաժանումներ տեղակայվեցին Մարաշում, մեկը՝ Այնթապում<ref name="hayzinvor.am">ՏԻԳՐԱՆ ԴԵՎՐԻԿՅԱՆ, փոխգնդապետ, ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԼԵԳԵՈՆԸ ԵՎ ԿԻԼԻԿԻԱՅԻ ԱԶԱՏԱԳՐՈՒՄԸ։ «Հայ զինվոր», #35 (900) 08.09.2011 - 14.09.2011: [http://www.hayzinvor.am/5806.html]</ref>։
1919 թվականի վերջին Կիլիկիայում հայ կյանքը բավական կանոնավորվել էր, բայց ապագան առավել քան անորոշ էր… Այն որոշակիացավ 1920 թվականի հունվարի 21-ին, երբ սկսվեց Մարաշի աղետը։ Մարաշահայությունը լեգեոնականների մոտ փրկություն որոնեց, ու ստորաբաժանումների պաշտպանության շրջանները վերածվեցին ժողովրդի կուտակման վայրերի՝ դառնալով թուրքական հարձակման հիմնական թիրախները։ Լեգեոնը Մարաշի կռիվներում ու մինչև Իսլահիե նահանջում կորցրեց 50 մարտիկների, 100-ը վիրավորվեցին ու ցրտահարվեցին<ref name="hayzinvor.am"/>։
Տող 357 ⟶ 346՝
Սակայն Ֆրանսիան արդեն մեծ առևտուր էր սկսել` Սիրիան պահպանելու և Թուրքիայում ունեցած տնտեսական խոշոր առանձնաշնորհումների վերականգնման դիմաց Կիլիկիան հանձնելու համար։ Ուստի Մարաշում, Այնթապում, Սիսում, Իսլահիեում, Դյորթ Յոլում, Օսմանիեում, Հարունիեում, Միսիսում, Բաղչեում, Բոզանթիում, Ամանոսի և Տավրոսի լեռնաշղթաների երկայնքով Արարայի խելահեղ ճակատամարտից ավելի ծանր ու արյունալի մաքառումներ ունեցած Հայկական լեգեոնը, որն ապահովում էր Ֆրանսիայի ներկայությունը Կիլիկիայում, 1920 թվականի օգոստոսի 19-ին հայտարարվեց լուծարված։ Այլ տվյալներով՝ Հայկական լեգեոնի լուծարումը վերջնականապես ավարտվեց միայն սեպտեմբերի 14-ին<ref name="hayzinvor.am"/>։
=== Կիլիկիայի գրավումը քեմալականների կողմից՝ Ռուսաստանի օգնությամբ և Լեգիոնի լուծարումը ===
1920-1921 թթ. տեղի ունեցավ Կիլիկիայի գրավումը քեմալականների կողմից՝ Ռուսաստանի օգնությամբ: Դրանից հետո՝ Ֆրանսիայի արևելյան քաղաքականության մեջ տեղի ունեցած շրջադարձից հետո լեգեոնը ենթարկվեց մասնակի, իսկ [[1920]] թվականի օգոստոսին՝ վերջնական լուծարման։<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 2, էջ 33: Արևելյան Լեգիոն:</ref>
1920 թվականի վերջին և 1921 թվականի սկզբին լեգեոնականները հեռացան Կիլիկիայից։ Մի մասն էլ մնաց և տարեվերջին կիլիկիահայության հետ բռնեց վերջին տարագրության դժվարին ճանապարհը։
| |||