«Տրամաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

 

== Պատմություն ==

Եվրոպայում տրամաբանությունը առաջին անգամ զարգացրեց [[Արիստոտել]]ը<ref>E.g., Kline (1972, p. 53) wrote "A major achievement of Aristotle was the founding of the science of logic".</ref>։ [[Արիստոտելյան տրամաբանություն]]ը դարձավ տարածված գիտություններում, մաթեմատիկայում և լայն օգտագործում ստացավ արևմուտքում մինչև 19-րդ դարի սկիզբ<ref>"Aristotle", MTU Department of Chemistry.</ref>։ Արիստոտելի համակարգը պատասխանատու էր [[Ենթադրային իմաստաբանություն|ենթադրային իմաստաբանության]]<ref>Jonathan Lear (1986). "Aristotle and Logical Theory". Cambridge University Press. p. 34. ISBN 0-521-31178-0</ref>, տեմպորալ [[Մոդալ տրամաբանություն|մոդալ տրամաբանության]]<ref>Simo Knuuttila (1981). "Reforging the great chain of being: studies of the history of modal theories". Springer Science & Business. p. 71. ISBN 90-277-1125-9</ref><ref>Michael Fisher, Dov M. Gabbay, Lluís Vila (2005). "Handbook of temporal reasoning in artificial intelligence". Elsevier. p. 119. ISBN 0-444-51493-7</ref> և [[Մակածություն|մակածության]]<ref>Harold Joseph Berman (1983). "Law and revolution: the formation of the Western legal tradition". Harvard University Press. p. 133. ISBN 0-674-51776-8</ref> ներկայացման համար, ինչպես նաև ազդեցիկ տերմինների՝ [[տերմինաբանություն]], [[Ստորոգելի (տրամաբանություն)|ստորոգելի]], [[սիլլոգիստիկա]] և [[դատողություն]]։ [[Եվրոպա]]յում ուշ միջնադարյան ժամանակաշրջանում շատ ջանքեր պահանջվեցին, որպեսզի Արիստոտելի գաղափարները համձայնեցվեն [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեական]] հավատի հետ։ [[Բարձր միջնադար]]ի ընթացքում տրամաբանությունը դարձավ փիլիսոփաների գլխավոր թեման և կիզակետը, որոնք զբաղվում էին փիլիսոփայական փաստերի քննադատական տրամաբանական վերլուծություններով՝ հաճախ օգտագործելով [[սխոլաստիկա]]յի փոփոխությունների մեթոդաբանությունը։ 1323 թվականին [[Ուիլյամ Օկկամ]]ի ազդեցիկ «[[Summa Logica]]»-ն հրատարակվեց։ 18-րդ դարում փաստերի կառուցվածքային մոտեցումը այլալվեց և դուրս մղվեց, որը նկարագրված է [[Լյուդվիգ Հոլբերգ|Հոլբերգի]] «Erasmus Montanus» երգիծական թատերգությունում։

 

 

Հնդկաստանում Անվիկսիկի տրամաբանության դպրոցը հիմնել է Մեդհաթիթի Գաութաման մ․թ․ 6-րդ դարում<ref>S. C. Vidyabhusana (1971). A History of Indian Logic: Ancient, Mediaeval, and Modern Schools, pp. 17–21.</ref>։ [[Նյայա]] սխոլաստիկ փիլիսոփայական դպրոցի զարգացումը [[Նավյա-Նյա]] դպրոցի հետ միասին շարունակվեց մինչև 18-րդ դարի սկիզբ։ Արդեն 16-րդ դարում այն առաջադրել էր այնպիսի տեսություններ, որոնք նման են ժամանակակից տրամաբանության տեսություններին, օրինակ՝ [[Գոտլոբ Ֆրեգե]]ի «Հատուկ անուների իմաստի և վերագրության տարբերությունը» և «Քանակի սահմանումը», ինչպես նաև «Ընդհանուր ամբողջությունների սահմանափակող պայմաներ» ժխտելով [[Բազմությունների տեսություն|բազմությունների տեսության]] որոշ ժամանակակից զարգացումներ<ref>Kisor Kumar Chakrabarti (June 1976). "Some Comparisons Between Frege's Logic and Navya-Nyaya Logic". Philosophy and Phenomenological Research. International Phenomenological Society. 36 (4): 554–563. doi:10.2307/2106873. JSTOR 2106873. This paper consists of three parts. The first part deals with Frege's distinction between sense and reference of proper names and a similar distinction in Navya-Nyaya logic. In the second part we have compared Frege's definition of number to the Navya-Nyaya definition of number. In the third part we have shown how the study of the so-called 'restrictive conditions for universals' in Navya-Nyaya logic anticipated some of the developments of modern set theory.''</ref>։ 1824 թվականից սկսած հնդկական տրամաբնությունը շատ արևմտյան գիտնականների ուշադրությունը գրավեց և ազդեցություն ունեցավ 19-րդ դարի նշանավոր տրամաբանների վրա՝ [[Չարլզ Բեբիջ]], [[Օգաստես դե Մորգան]] և [[Ջորջ Բուլ]]<ref>Jonardon Ganeri (2001). Indian logic: a reader. Routledge. pp. vii, 5, 7. ISBN 0-7007-1306-9.</ref>։ 20-րդ դարում արևմուտքի փիլիսոփաներ Ստանիսլավ Շայեռը և Կլաուս Գլասհոֆը ավելի ընդարձակ էին ուսումնասիրում հնդկական տրամբանութունը։