|
'''Թայշան''' ({{Lang-zh|泰山|泰山|Tài shān}}, այսինքն՝ Արևելյան լեռ), լեռ [[Չինաստան|Չինաստանի]] [[Շանդուն (նահանգ)|Շանտոն]] նահանգում, որի բարձրությունը 1545 մ․ է։
Թայշան լեռը ունի մշակութային և պատմական մեծ նշանակություն և [[Դաոսականություն|դաոսիզմի]] հինգ սուրբ լեռներից մեկն է։ Ըստ ավանդույթի, լեռը համարվում է դաոսական սրբերի և անմահների բնակավայրը:բնակավայրը։ Թայշան լեռան ոգին, ըստ ասույթի, մահացածների թագավորության տիրակալներից մեկն է<ref>М. В. Крюков и др. Этническая история китайцев на рубеже Средневековья и Нового времени. М., 1987. С. 154.</ref>։ Լեռը գտնվում է Թայան քաղաքի շրջակայքում։ 1545 մ բարձրության վրա գտնվող ամենաբարձր գագաթը կոչվում է Նեֆրիտե Կայսեր գագաթ:գագաթ։ Չինաստանում Թայշան լեռը ասոցացվում է արևածագի, ծննդյան, թարմացման հետ:հետ։ Լեռան գագաթին գտնվող տաճարը 3000 տարի շարունակ եղել է բազմաթիվ ուխտավորների նպատակը:նպատակը։ Այժմ լեռը կարելի բարձրանալ վերելակով։
[[2019|2019 թվականի]] [[Փետրվարի 4|փետրվարի 4-]]ին, ի պատիվ Թայշան լեռան, [[Միջազգային աստղագիտական միություն|Միջազգային աստղագիտական միությունը]] ''Mons Tai'' անունը վերագրեց Ֆոն Կարման խառնարանի կենտրոնական գագաթին<ref>{{cite web|title=IAU Names Landing Site of Chinese Chang’e-4 Probe on Far Side of the Moon|url=https://www.iau.org/news/pressreleases/detail/iau1901/?lang|publisher=[[Международный астрономический союз|IAU]]|date=15 февраля 2019}}</ref>։
== Պատմություն ==
[[Պատկեր:TaiShan.jpg|մինի|Թայշան լեռ]]
Մարդկության գոյության հետքեր կան պալեոլիթյան դարաշրջանից ի վեր:Այս վայրերում հնագետները գրանցել են նեոլիթյան ժամանակաշրջանի բնակավայրեր:բնակավայրեր։ Այդ ժամանակ լեռան մերձակայքում զարգացել են երկու մշակույթներ՝ սկզբում Բեյսինը (մ․թ․ա․ 4700-3400 թվականներ) և Դավէնկոուն (մ․թ․ա․ 3700—3100 թվականներ), այնուհետև Լունշանը (մ․թ․ա․ 2100—1600 թվականներ)։ Չժոու դարաշրջանի (771-453) Գարունների և Աշունների ժամանակաշրջանում լեռան երկայնքով անցել է հյուսիսում [[Ցի]] կայսրության սահմանը և հարավում՝ Լու կայսրության սահմանը:սահմանը։ Հաջորդող՝ Պայքարող կայսրությունների ժամանակաշրջանում (453—221), Ցի կայսրությունը հարձակումներից պաշտպանվելու համար կառուցեց 500 կմ երկարությամբ պատ, որի ավերակները մինչ օրս պահպանվել են։
Չինական մշակույթում Թայշան լեռը ամրագրված է որպես կայունության սիմվոլ։ Սա արտացոլվել է չենյուում՝ «անսասան, ինչպես Թայշան լեռը»<ref>См. словарную статью ''［稳如泰山］ wěn rú tài shān'' в источнике: {{книга|заглавие=新华成语词典 ：缩印本 (Синьхуа чэнъюй цыдянь: соиньбэнь)|издательство=Шану иньшугуань|место=Пекин|язык=zh|год=2019|издание=2-е изд. (2015)|isbn=978-7-100-12250-4|страницы=839}}</ref>, որը հաճախ էր օգտագործում [[Մաո Ցզե Դուն|Մաո Ցզե Դունը]]։
Անհիշելի ժամանակներից, համենայն դեպս՝ Շանի ժամանակաշրջանից, Թայշանը եղել է հաղորդությունների, սրբագործությունների վայր:վայր։ Ինչ-որր ժամանակ Թայշան լեռան արարողությունը դարձել է պաշտոնական, լեռը դարձել է այն հիմնական վայրը, որտեղ կայսրը դիմել է Երկրին ու Երկնքին (ֆենշան արարողություն 封禪)։ ''Ֆեն'' (封) արարողության ժամանակ, որն արվում էր լեռան գագաթին, կայսրը Երկնքին հայտնել է իր երախտագիտությունը իրեն տրված իշխանության մանդատի համար։ Իսկ ''շան'' (禪) արարողության ժամանակ, որը արվել է լեռան ստորոտում, կայսրը Երկրին է երատագիտություն հայտնել ընծայած բերքի համար։ Մ․թ․ա․ 219 թվականին Ցին Շիխուանը Թայշան լեռան գագաթին կատարել է արարողություն և հռչակել ամբողջ Կայսրության միավորումը։ Նրանից հետո շատ չինացի կայսրեր հանդիսավոր արարողություններ են կատարել լեռան գագաթին՝ հատկապես կարևոր իրադարձությունների կապակցությամբ:կապակցությամբ։
Հան կայսր Ու-դին բազմիցս բարձրացել է Թայշան լեռը և կանոնավոր զոհաբերություններ կատարել:Դրա համար նա կառուցել է հենց լեռան վրա և նրա ստորոտին պալատներ և աշտարակներ:աշտարակներ։
1987 թվականից Թայշան լեռը գրանցվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության վտանգված օբյեկտների ցանկ|ՅՈւՆԵՍԿՕ -ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում]]:։ В 2003 թվականին Թայշան այցելել են 6 միլիոն ուխտագնացներ և զբոսաշրջիկներ։ Նոր նախագծի համաձայն՝ 2005 թվականից կրոնական շենքերը վերականգնվել են, իսկ լանդշաֆտը վնասող ժամանակակից շենքերը հեռացվել են:են։
== Բնություն ==
=== Երկրաբանություն ===
[[Պատկեր:Immortal_Bridge_-_Mt_Tai.JPG|մինի|Անմահների կամուրջ, բնական լանդշաֆտ]]
Թայշան լեռը ապարների թափոնների թեքված զանգված է, որի բարձրությունը հյուսիսից հարավ աճում Չինաստանի արևելքում Կամբրիայի ժամանակաշրջանի պալեո-մետամորֆ ձևավորման հնագույն օրինակն է:է։ Թայշանի համալիրը կազմված է մագնիսացված, մետամորֆ ապարներից՝ շերտատված [[Արխեյան դարաշրջան|Արխեյան դարաշրջանին]] պատկանող այլ ծագման նստվածքային ապարներով:ապարներով։ Այս տարածաշրջանում ռելիեֆի վերելքը սկսվել է [[Պրոտերոզոյան դարաշրջան|Պրոտերոզոյան դարաշրջանում]], իսկ [[Պրոտերոզոյան դարաշրջան|Պրոտերոզոյան դարաշրջանի]] վերջում Թայշանի ներկայիս շրջակայքը դարձել է մայր ցամաքի մաս:մաս։
Բացի Նեֆրիտե Կայսեր Գագաթից, հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև այլ գոյացումներ, ինչպիսիք են Երկնային Մոմի Գագաթը, Հովհարի ժայռը, Հետին Լեռան Ավազանը կամ Անմահների Կամուրջը:Կամուրջը։
=== Բուսականություն ===
Լեռնային համակարգի 80% -ը ծածկված է սաղարթախիտ անտառներով, որոնք պետական հսկողության տակ են գտնվում:գտնվում։ Լեռան բուսական աշխարհը շատ հարուստ է, կան ավելի քան 1000 բուսատեսակներ:բուսատեսակներ։ Որոշ ծառեր հայտնի են դեռ հնուց և ունեն մշակութային մեծ նշանակություն:նշանակություն։ Մասնավորապես, [[Հան դինաստիա|Հան դինաստիայի]] [[կիպարիս]]ը, որը տնկել է կայսր Ու-դին, [[Թան (դինաստիա)|Թանի]] գիտնականների ծառը (որն ավելի քան 1300 տարեկան է), հյուրերին ընդունող Սոճին (500 տարեկան) և հինգերորդ աստիճանի Սոճին, որն ասպես է կոչվել կայսր [[Ցին Շի Հուանդի]] կողմից։
== Մշակութային հուշարձաններ ==
[[Պատկեր:Гора_тайшань.jpg|մինի|Գրություններ ժայռերի վրա]]
Լեռան տարածքում կան 22 տաճարներ, 97 ավերակներ, 819 քարե սալեր, 1018 գծանկար և արձանագրություններ ժայռերի վրա:վրա։ Լեռան վրա ստորոտից մինչև գագաթը փորագրված և կառուցված է եղել 7200 աստիճան, կան 11 դարպասներ, 14 պատկերասրահ, 14 կրպակ և 4 տաղավար:տաղավար։ Թայ լեռան Աստվածության տաճարը (Dai Miao) լեռան ամենամեծ և ամենահին համալիրն է, այն զբաղեցնում է 96 հազար քառակուսի մետր տարածք:տարածք։ Տաճարը կառուցվել է [[Ցին դինաստիա|Ցին դինաստիայի]] օրոք:օրոք։ [[Հան դինաստիա|Հան դինաստիայի]] օրոք (մ.թ.ա. 206 - մ.թ. 220), տաճարը սկսել է կրկնել կայսերական պալատի և Ցույֆուի Կոնֆուցիուսի տաճարի ճարտարապետությունը:ճարտարապետությունը։ Տաճարն ունի հինգ հիմնական սրահ և բազմաթիվ լրացուցիչ սենյակներ:Կենտրոնում գտնվում է Երկնային Օրհնությունների Պալատը (Tian Zhu), որը կառուցվել է 1008 թվականին Հյուսիսային Սունի ժամանակներում:ժամանակներում։ Պալատում կա «Թայ լեռան աստվածության ճանապարհորդությունը» որմնանկարը, որը թվագրվում է 1009 թվականին:թվականին։ Որմնանկարը ծածկում է դահլիճի արևելյան, հյուսիսային և արևմտյան պատերը և ունի 3,3 մետր բարձրություն և 62 մետր երկարություն:.Պատկերի թեման Լեռան ստուգումն է Երկնային աստվածության կողմից:կողմից։ Տաճարը շրջապատված է [[նոճի]] ծառերով, որոնք տնկվել են [[Հան դինաստիա|Հան դինաստիայի]] օրոք՝ մոտ 2100 տարի առաջ:առաջ։
Կարևոր տաճարներ են նաև Կապույտ Ամպի Տաճարը՝ նվիրված Լաոմու լեռան աստվածուհուն և Սուրբ Ժայռի Տաճարը, որտեղ գտնվում է Հազար Բուդդաների դահլիճը:դահլիճը։
== Ենթակառուցվածք ==
[[Պատկեր:TaiShanPorters.jpg|մինի|Բեռնակիրներ Թայշան լեռան վրա]]
Այցելուները կարող են ավտոբուսով հասնել լեռ, իսկ Երկնքի Միջին Դարպասի կանգառից վերելակով կարող են բարձրանալ մինչև գագաթ:գագաթ։ Ոտքով բարձրանալու համար կպահանջվի երկու ժամ։ Ամբողջ ճանապարհի երկայնքով կան կրպակներ, ինչպես նաև կարելի է բեռնակիրներ վարձել:վարձել։
Վերելքը սկսվում է Թայշան Կամարից:Կամարից։ 7200 քարե աստիճանների արահետով ուխտավորը նախ անցնում է Տասը Հազար Անմահների աշտարակը (Wanxianlou), քայլում է Արհաթսի (Luohanya) լեռնաշղթայով և գալիս է Դոումու աստվածության պալատ (Doumugong):
Այնուամենայնիվ, քաղաքից հաշված, լեռան ստորոտից մինչև գագաթ բարձրանալը տևում է յոթ ժամ:ժամ։ Դոումու պալատից հյուսիս-արևելք գտնվում է Սուտրա Ժայռի Հովիտները, որտեղ ժայռի մեջ 50 սմ նիշերով փորագրված է Ալմաստե Սուտրան, ենթադրվում է Հյուսիսային Վեյ դինաստիայի ժամանակաշրջանում:ժամանակաշրջանում։ Ըստ հնագույն սնահավատության՝ Թայշան լեռան գագաթից ցած նետվելով կարելի է «Երկինք գտնել»:։ Ուստի, պարբերաբար շատ մահապարտ ուխտագնացներ են հայտնվել, որոնք փորձել են իրենց ցած նետել լեռան գագաթից:գագաթից։ Այժմ միջոցներ են ձեռնարկվում՝ գագաթից նման արարքի հնարավորությունները բացառելու ուղղությամբ:ուղղությամբ։
== Ծանոթագրություններ ==
| 