«Երկկենցաղներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{անաղբյուր}}
{{Տաքսոտուփ
|name=Երկկենցաղներ
|image file=Lissamphibia.jpg
|image title=Երկկենցաղներ
|regnum=Կենդանիներ
|parent=Tetrapoda
|rang=Դաս
|latin='''Amphibia'''
|wikispecies=Amphibia
|commons=Category:Amphibia
|itis=173420
|ncbi=8292
|eol=1552
}}
'''Երկկենաղներ''' ({{lang-la|Amphibia}}), չորքոտանի [[ողնաշարավորներ|ողնաշարավոր]] [[կենդանիներ]]ի դաս, որն իր մեջ ներառում է [[սալամանդրեր]]ին, [[տրիտոններ]]ին, [[գորտեր]]ին, [[դոդոշներ]]ին և այլն:
== Ընդհանուր բնութագիր ==
Երկկենցաղներն առաջին ողնաշարավորներն են, որ ջրային կյանքից անցել են ջրացամաքայինի: Հայտնի է երկկենցաղների 3 կարգի 29 ընտանիքի 2600 տեսակ: Լինում են անոտ, պոչավոր և անպոչ տեսակախմբեր:
Բրածո երկկենցաղներն ավելի բազմաթիվ են և բազմազան, քան ժամանակակից տեսակները: Եղել են նաև հսկա տեսակներ, որոնց գանգի երկարությունը հասել է մոտ 1 մ-ի:
Բացի թոքային շնչառությունից երկկենցաղների կյանքում մեծ դեր ունի նաև մաշկային շնչառությունը, որն իրականանում է նրանց խոնավ մաշկի միջոցով:
Անպոչ երկկենցաղները, որոնցից են [[գորտեր]]ն ու [[դոդոշներ]]ը, ծառագորտերն ու հրադոդոշները (արջնագորտերը), անհամեմատ ավելի շատ են, քան պոչավորները:
Լճագորտերը և ծառագորտերը վառ կանաչ են, խոտի և սրադունչ գորտերը՝ գորշ: Սրանք գորտնկիթը դնելուց հետո հեռանում են դեպի անտառներ, մարգագետիններ, բանջարանոցներ ու այգիներ:
== Սննդառություն ==
Բոլոր հասուն երկկենցաղները գիշատիչ են: Նրանք սնվում են միջատներով, որդերով և փափկամարմիններով: Շերեփուկները սնվում են ստորջրյա բույսերով, որ կրծոտում են սուր, եղջրային ատամիկներով:
== Բազմացում ==
Բազմացման շրջանում անպոչ երկկենցաղները (արուները) գարնանային «համերգներ» են տալիս, իսկ պոչավորներին բնորոշ են հարսանեկան խաղերը:
== Զարգացում ==
Գարնանը ջրամբարներում հայտնըվում են գորտնկիթի՝ գորտաձուղպի հատիկավոր կնձիկներ: Գարնանային արևից տաքացած գորտնկիթում զարգանում են սաղմերը, որոնցից շուտով դուրս են գալիս ձկների մատղաշներին շատ նման փոքրիկ շերեփուկներ: Վերջիններս ունեն երկար պոչ, իսկ ոտքերը դեռևս չեն երևում: Բայց երբ շերեփուկը մեծանում է, սկզբում երևան են գալիս նրա հետևի, ապա՝ առջևի ոտքերը: Խռիկներն անհետանում են, և տեսակների մեծամասնությունը սկսում է շնչել թոքերով, քիչ ավելի ուշ վերանում է նաև պոչը, և մեր առջև արդեն փոքրիկ մի գորտ է:
=== [[Տրիտոններ]] ===
Տրիտոնների կերպարանափոխությունը կատարվում է այլ կերպ. նրանց պոչը չի անհետանում: Այդ պատճառով տրիտոններին և նրանց ցեղակիցներին անվանում են պոչավոր երկկենցաղներ: Տրիտոններին ջրում կարելի է հանդիպել միայն գարնանը և ամռանը: Աշնան սկզբին նրանք դուրս են գալիս ցամաք և բնակություն հաստատում խոնավ տեղերում, ցերեկը թաքնվում են քարի տակ, չոր ոստերի մեջ, իսկ որսի դուրս են գալիս գիշերը, երբ այնքան էլ շոգ չէ, և փոքր-ինչ խոնավ է:
== Նշանակություն ==
Երկկենցաղները շատ օգտակար են. ոչնչացնում են բազմաթիվ գյուղատնտեսական վնասատուներ: Որոշ երկկենցաղներ կեր են ուրիշ կենդանիների համար: Իսկ [[Ֆրանսիա]]յում, [[Իտալիա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում և մի շարք այլ երկրներում գորտերի միսն օգտագործում են սննդի մեջ:
Որոշ երկկենցաղներ, հատկապես գորտերն ու աքսոլոտլները, վաղուց արդեն որպես լաբորատոր կենդանիներ օգտագործվում են գիտական հետազոտություններում: [[Փարիզ]]ում նույնիսկ գորտի արձան է կանգնեցված:
== [[Հայաստան]]ում ==
[[ՀՀ]]-ում տարածված են պոչավոր երկկենցաղների 2 տեսակ՝ փոքրասիական տրիտոնը, սովորական տրիտոնը, և անպոչ երկկենցաղների 6 տեսակ՝ սիրիական սխտորագորտը, կանաչ դոդոշը, սովորական ծառագորտը, փոքրասիական ծառագորտը, փոքրասիական գորտը, լճագորտը:
[[Կատեգորիա:Երկկենցաղներ]]
{{Link FA|ca}}
{{Link FA|fi}}
{{Link FA|frr}}
{{Link GA|es}}
{{Link FA|ast}}
[[af:Amfibie]]
[[als:Amphibien]]
[[an:Amphibia]]
[[ar:برمائيات]]
[[ast:Amphibia]]
[[az:Suda-quruda yaşayanlar]]
[[be:Земнаводныя]]
[[be-x-old:Земнаводныя]]
[[bg:Земноводни]]
[[bn:উভচর প্রাণী]]
[[br:Divelfenneg]]
[[bs:Vodozemci]]
[[ca:Amfibi]]
[[cs:Obojživelníci]]
[[cy:Amffibiad]]
[[da:Padde]]
[[de:Amphibien]]
[[el:Αμφίβια]]
[[en:Amphibian]]
[[eo:Amfibioj]]
[[es:Amphibia]]
[[et:Kahepaiksed]]
[[eu:Anfibio]]
[[fa:دوزیستان]]
[[fi:Sammakkoeläimet]]
[[fr:Amphibia]]
[[frr:Amfiibie]]
[[ga:Amfaibiach]]
[[gd:Dà-bheathach]]
[[gl:Anfibios]]
[[gn:Ypegua]]
[[gv:Daa-veaghagh]]
[[he:דו-חיים]]
[[hi:उभयचर]]
[[hif:Amphibian]]
[[hr:Vodozemci]]
[[hu:Kétéltűek]]
[[id:Amfibia]]
[[io:Amfibio]]
[[is:Froskdýr]]
[[it:Amphibia]]
[[ja:両生類]]
[[jbo:banfi]]
[[jv:Amfibi]]
[[ka:ამფიბიები]]
[[kbd:Амфибиэхэр]]
[[kk:Қосмекенділер]]
[[kn:ಉಭಯಚರಗಳು]]
[[ko:양서류]]
[[ku:Bejavî]]
[[la:Amphibia]]
[[lb:Lurchen]]
[[li:Amfibieë]]
[[lij:Amphibia]]
[[lt:Varliagyviai]]
[[lv:Abinieki]]
[[mk:Водоземци]]
[[ml:ഉഭയജീവി]]
[[mr:उभयचर प्राणी]]
[[ms:Amfibia]]
[[my:ကုန်းနေရေနေ သတ္တဝါ]]
[[nds:Amphibien]]
[[nl:Amfibieën]]
[[nn:Amfibium]]
[[no:Amfibier]]
[[nv:Biyáázh Tsʼǫʼasánígíí (Tayiʼ dóó Niʼkáágóó Ndaakaaígíí)]]
[[oc:Amphibia]]
[[pam:Amphibian]]
[[pl:Płazy]]
[[pnb:دو پاسی جندڑی]]
[[ps:دوه ژوندوي]]
[[pt:Anfíbios]]
[[qu:Allpa yaku kawsaq]]
[[rm:Amphibia]]
[[ro:Amfibieni]]
[[roa-rup:Amphibia]]
[[rue:Земноводны]]
[[sah:Амфибия]]
[[scn:Anfibbiu]]
[[sh:Vodozemac]]
[[simple:Amphibian]]
[[sk:Obojživelníky]]
[[sl:Dvoživke]]
[[sn:Dzehugaro huviri]]
[[sq:Amfibet]]
[[sr:Водоземци]]
[[stq:Amphibien]]
[[su:Ampibi]]
[[sv:Groddjur]]
[[sw:Amfibia]]
[[ta:நீர்நில வாழ்வன]]
[[te:ఉభయచరము]]
[[th:สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก]]
[[tl:Amphibia]]
[[to:Monumanu nofo ʻuta mo vai]]
[[tr:İki yaşamlılar]]
[[tt:Җир-су хайваннары]]
[[uk:Земноводні]]
[[ur:جل تھلیل]]
[[vi:Động vật lưỡng cư]]
[[wa:Batracyin]]
[[war:Ampibyan]]
[[yi:אמפיביע]]
[[zea:Amfibieën]]
[[zh:两栖动物]]
[[zh-min-nan:Lióng-chhe-lūi]]
[[zh-yue:兩棲動物]]
| |||