«Խոսրով Ա Պարթև»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Մետաղադրամ|նկարագրում=Պարթևական Կայսրության արքա` 109-129 թթ.}}
 
'''Խոսրով Առաջին''' (նաև` Օսրոս I կամ Խոսրոս I, {{lang-xpr|Husrōw}}), [[Պարթևստան|Պարթևստանի]] արքա, ով ղեկավարել է Պարթևական Կայսրության արևմտյան հատվածը 109-129 թվականներին` մեկ տարվա ընդմիջումով: Իր կառավարման ողջ ընթացքում նա պայքարել է իր մրցակից թագավորի` Վաղարշ Գ Պարթևի (110-147) հետ, ով հիմնված էր կայսրության արևելյան հատվածում: 116 թվականին [[Տիզբոն|Տիզբոնում]] Խոսրով Ա-ն կարճ ժամանակով հեռացվեց գահից` հռոմեական կայսր [[Տրայանոս|Տրայանոսի]] ներխուժման ժամանակ, որը գահին նշանակեց Խոսրովի որդուն`որդուն՝ [[Պարթամասպատես|Պարթամասպատեսին]] (116-117): 117 թվականին, Տրայանոսի մահից հետո, Խոսրով Ա-ի իշխանությունը վերականգնվեց Պարթևական ազնվականության կողմից: 129 թվականին նա հեռացվեց իշխանությունից Վաղարշ Գ-ի կողմից:
 
== Պատմություն ==
109 թվականին Խոսրով Ա-ն ապստամբում է իր եղբոր` Պարթևստանի արքա [[Բակուր Բ Պարթև|Բակուր Բ-ի]] դեմ, որպեսզի պահանջի գահն իր համար{{sfn|Dąbrowa|2012|pp=176, 391}}: Բակուր Բ-ի որդի Վաղարշ Գ-ի (110-147) օրոք Խոսրով Ա-ին հաջողվեցհաջողվում է գրավել կայսրության արևմտյան հատվածը, ներառյալ`ներառյալ՝ [[Միջագետք|Միջագետքը]], մինչդեռ Վաղարշ Գ-ն իշխում էր արևելքում{{sfn|Dąbrowa|2012|p=176}}{{sfn|Gregoratti|2017|p=133}}:
 
110 թվականին, [[Սանատրուկ|Սանատրուկի]] մահից հետո, [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքում]] գահ է բարձրանում պարթևաց Բակուր Բ-ի որդի [[Աշխադար|Աշխադարը]]` [[Պարթև Արշակունիներ|Պարթև Արշակունիների]] առաջարկությամբ և Հռոմեական կայսրության համաձայնությամբ: 113 թվականին Խոսրով Ա-ն, խախտելով [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեացիների]] հետ կնքված [[Հռանդեայի պայմանագիր|Հռանդեայի պայմանագիրը]], իր պետության շահերի տեսակետից անհամապատասխան համարելով [[Աշխադար|Աշխադարին]], նրան հեռացնում է գահից և նրա փոխարեն [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի]] թագավոր է նշանակում Բակուր Բ-ի մյուս որդուն` [[Պարթամասիր|Պարթամասիրին]] (117-144)` առանց Հռոմեական կայսրության համաձայնության{{sfn|Dąbrowa|2012|p=176}}{{sfn|Chaumont|1986|pp=418–438}}: Դա պատճառ հանդիսացավէ հանդիսանում, որպեսզի հռոմեական կայսր Տրայանոսը խոշոր արշավանք կատարի դեպի Արևելք` օգտվելով Վաղարշ Գ-ի և Խոսրով Ա-ի միջև տեղի ունեցող քաղաքացիական պատերազմից{{sfn|Dąbrowa|2012|p=176}}{{sfn|Gregoratti|2017|p=133}}: Այս արշավանքի անմիջական շարժառիթը թեև Մեծ Հայքում կատարված փոփոխությունն էր, սակայն իրականում այս արշավանքով Տրայանոսը ձգտում էր Արևելքում վերականգնել Հռոմի խախտված դիրքերը:
 
114 թվականի գարնանը Տրայանոսը իր զորքերով մտնում է Մեծ Հայք և, [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] մայրաքաղաք [[Արշամշատ|Արշամաշատը]] գրավելուց հետո, գալիս բանակ է դնում [[Եկեղյաց|Եկեղյաց գավառում]]: Այստեղ Տրայանոսին է ներկայանում Հայոց թագավոր Պարթամասիրը և իր թագը դնում է նրա ոտքերի մոտ, այն հույսով, որ այդ թագը կրկին հետ կստանա կայսեր ձեռքից: Սակայն Տրայանոսը մերժում է հայկական գահը վերադարձնել Պարթամասիրին և հայտարարում է, որ ինքը որոշել է Մեծ Հայքը դարձնել հռոմեական պրովինցիա:
Տող 12.
Տրայանոսը Պարթամասիրին և նրան ուղեկցող պարթևներին թույլ է տալիս հեծյալ մի պահակախմբի հսկողությամբ հեռանալ հռոմեական բանակից: Սակայն ճանապարհին ուղեկցող պարթևների և հռոմեական պահակախմբի միջև տեղի է ունենում ընդհարում, որտեղ և սպանվում է Պարթամասիրը:
 
Շուտով Տրայանոսը նվաճում է Մեծ Հայքը և այն վերածում հռոմեական պրովինցիայի{{sfn|Chaumont|1986|pp=418–438}}: Տրայանոս կայսրը իր հետագա արշավանքի ընթացքում` 114-116 թվականներին, գրավում է նաև [[Մծբին|Մծբինը]], [[Եդեսիա|Եդեսիան]], պարթևների մայրաքաղաք [[Տիզբոն|Տիզբոնը]], [[Սելևկյան տերություն|Սելևկիան]] և հասնում մինչև [[Պարսից ծոց]]{{sfn|Kettenhofen|2004}}{{sfn|Hansman|1998|pp=363–365}}: Վախենալով պարթևների ապստամբությունից` Տրայանոսը Տիզբոնում գահին է նշանակում Խոսրով Ա-ի որդուն` Պարթամասպատեսին (116-117){{sfn|Kettenhofen|2004}}{{sfn|Bivar|1983|p=91}}: Իր արշավանքի ընթացքում Տրայանոսը գերեվարում է Խոսրով Ա-ի դստերը, որը հռոմեացիներին գերի մնացէ մնում մինչև 129 թվականը` երկու գերտերությունների միջև հաշտության պայմանագրի կնքումը{{sfn|Madreiter|Hartmann|2020|p=9}}:
 
Տրայանոսի ձեռքբերումները կարճ տևեցին: 116 թվականին [[Մեծ Հայք|ՀայստանումՀայաստանում]], [[Միջագետք|Միջագետքում]] և [[Ադիաբենե|Ադիաբենեում]] ապստամբություններ են սկսվում հռոմեացիների դեմ: Այս ապստամբությունները ոգևորում են նաև [[Պարթև Արշակունիներ|պարթև Արշակունիներին]], որոնք, մի կողմ թողնելով ներքին տարաձայնությունները, ամբողջ ուժերը համախմբում են արտաքին թշնամու դեմ: Ապստամբներն ու պարթևական զորքերը շատ տեղերում ջարդում և դուրս են մղում հռոմեական զորքերին<ref>{{harvnb|Gregoratti|2017|p=133}}; {{harvnb|Chaumont|1986|pp=418–438}}; {{harvnb|Dąbrowa|2012|p=176}}</ref>: Տրայանոսը, իր թիկունքը վտանգված տեսնելով, շտապ վերադառնում է Միջագետք և դաժան կերպով ճնշում այնտեղ առաջացող ապստամբությունները: Սակայն դրանից հետո Տրայանոս կայսրը երկար չի ապրում: Նա մահանում է 117 թվականին` [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկիայում]]:
 
Տրայանոսի մահից հետո պարթևները գահընկեց արեցինեն անում Պարթամասպատեսին և նորից գահին վերականգնեցինվերականգնում Խոսրով Ա-ին{{sfn|Kettenhofen|2004}}: Միևնույն ժամանակ [[Ասորիք|Ասորիքում]] գտնվող հռոմեական զորքերը կայսր են հռչակում նրա ազգական [[Ադրիանոս|Ադրիանոսին]] (117-138): Նա հրաժարվում է Տրայանոսի բոլոր նվաճումներից և նոր նվաճված երկրամասերը վերադարձնում է պարթևական թագավորությանը: Ադրիանոսը ճանաչում է նաև Հռանդեայի հաշտության պայմանագիրը:
 
117 թվականին կրկին վերականգնվում է [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի]] ներքին ինքնուրույնությունն ու թագավորությունը, և պարթևաց Խոսրով Ա-ի աջակցությամբ գահ է բարձրանում Սանատրուկ թագավորի որդին` [[Վաղարշ Ա|Վաղարշ Ա-ն]] (117-140)<ref>{{harvnb|Badian|2002|p=458}}; {{harvnb|Chaumont|1986|pp=418–438}}; {{harvnb|Dąbrowa|2012|p=176}}</ref>: Պարթևական կայսրության արևմտյան մասի թուլացած վիճակը հնարավորություն տվեցէ տալիս պարթևաց Վաղարշ Գ-ին, ում արևելյան տիրույթները անփոփոխ էին, հետ բերելուբերել կորցրած տարածքները, որոնք գրավվել էին Խոսրով Ա-ի կողմից{{sfn|Gregoratti|2017|p=133}}: 129 թվականին Վաղարշ Գ-ին վերջապես հաջողվում է իշխանությունից հեռացնել Խոսրով Ա-ին{{sfn|Dąbrowa|2012|pp=176, 391}}{{sfn|Kia|2016|p=203}}:
 
== Դրամահատում ==