Վիքիպեդիա

«Քարանձավային նկարչություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
 
[[File:SantaCruz-CuevaManos-P2210651b.jpg|thumb|upright=1.5|[[Կուևա դե լաս Մանոս]]`<<Ձեռքերի քարանձավ>>, [[Պերիտո Մորենո, Սանտա Կռուզ|Պերիտո Մորենո]], [[Արգենտինա]]։ Քարանձավի արվեստը մոտավորապես 13,000 տարեկան է, հիմնականում ներկայացված են ձախ ձեռքեր։]]
'''Քարանձավային նկարչություն ''', պարիետալ արվեստի տեսակ (որը ընդգրկում է [[Ժայռապատկեր|ժայռապատկերներ]], կամ փորագրանկարներ), հայտնաբերված [[Քարանձավ|քարանձավների]] պատերին ու առաստաղներին։ Տերմինը ենթադրում է նախապատմական ծագում, և հայտնի ամենահին աշխատանքը ավելի քան 44,000 տարեկան է ([[Վաղ պալեոլիթ|վաղ պալեոլիթի]] արվեստ), որը հայտնաբերվել է ինչպես Ֆրանկո-Կանտաբրյան տարածաշրջանում՝ Արևմտյան Եվրոպայում, այնպես էլ Մարոսի շրջանի քարանձավներում ([[Սուլավեսի]], [[Ինդոնեզիա]])։ Ամենահները հաճախ ստեղծվել են ձեռքի տրաֆարետներից և պարզ երկրաչափական ձևերից<ref name=Aubert2014>M. Aubert et al., "Pleistocene cave art from Sulawesi, Indonesia", ''Nature'' volume 514, pages 223–227 (09 October 2014).
"using uranium-series dating of coralloid speleothems directly associated with 12 human hand stencils and two figurative animal depictions from seven cave sites in the Maros karsts of Sulawesi, we show that rock art traditions on this Indonesian island are at least compatible in age with the oldest European art. The earliest dated image from Maros, with a minimum age of 39.9 kyr, is now the oldest known hand stencil in the world. In addition, a painting of a [[Babirusa|babirusa (‘pig-deer’)]] made at least 35.4 kyr ago is among the earliest dated figurative depictions worldwide, if not the earliest one. Among the implications, it can now be demonstrated that humans were producing rock art by ∼40 kyr ago at opposite ends of the Pleistocene Eurasian world."</ref>։ Վերջերս՝ 2021 թվականին, հաղորդվեց Ինդոնեզիայի կղզում հայտնաբերված խոզերի քարանձավի մասին, որը թվագրվում է ավելի քան 45,000 տարվա<ref>{{Cite journal|last1=Brumm|first1=Adam|last2=Oktaviana|first2=Adhi Agus|last3=Burhan|first3=Basran|last4=Hakim|first4=Budianto|last5=Lebe|first5=Rustan|last6=Zhao|first6=Jian-xin|last7=Sulistyarto|first7=Priyatno Hadi|last8=Ririmasse|first8=Marlon|last9=Adhityatama|first9=Shinatria|last10=Sumantri|first10=Iwan|last11=Aubert|first11=Maxime|date=2021-01-01|title=Oldest cave art found in Sulawesi|journal=Science Advances|language=en|volume=7|issue=3|pages=eabd4648|doi=10.1126/sciadv.abd4648|issn=2375-2548|pmid=33523879|pmc=7806210|doi-access=free}}</ref><ref name="NYT-20210113">{{cite news |last=Ferreira |first=Becky |title=Pig Painting May Be World's Oldest Cave Art Yet, Archaeologists Say - The depiction of the animal on an Indonesian island is at least 45,500 years old, the researchers say. |url=https://www.nytimes.com/2021/01/13/science/cave-painting-indonesia.html |date=January 13, 2021 |work=[[The New York Times]] |access-date=January 14, 2021 }}</ref>։
 
Տող 16.
Ֆրանսիայում և Իսպանիայում այժմ հայտնաբերված է գրեթե 350 քարանձավ, որոնք պարունակում են նախապատմական ժամանակների արվեստ։ Սկզբում նկարների տարիքը վիճելի հարց էր, քանի որ այնպիսի մեթոդներ, ինչպիսիք են ռադիոածխածնային թվագրումը, կարող են հանգեցնել սխալ արդյունքների, եթե դրանք աղտոտված են այլ նմուշներով<ref name=welsh>{{cite book|last=Welsh|first=Liz|title=Rock-art of the Southwest: a Visitor's Companion|year=2000|publisher=Wilderness Press|location=Berkeley, California|isbn=0-89997-258-6|edition=1st|author2=Welsh, Peter|page=62}}</ref>, իսկ քարանձավներն ու ժայռոտ ելուստները (որտեղ հայտնաբերվել է պարիետալ արվեստը), սովորաբար ծածկված են բազմաթիվ ժամանակաշրջանների բեկորներով։ Սակայն հետագա տեխնոլոգիանները թույլ են տվել նկարները թվագրել պիգմենտի նմուշառման միջոցով, պատերի վրա ջահերի հետքերով<ref name=valladas>{{cite journal|last=Valladas|first=Helene|title=Direct radiocarbon dating of prehistoric cave paintings by accelerator mass spectrometry|journal=Measurement Science and Technology|date=1 September 2003|volume=14|issue=9|pages=1487–1492|doi=10.1088/0957-0233/14/9/301}}</ref> կամ նկարների վերևում կարբոնատ նստվածքների ձևավորման միջոցով<ref name="Hoffmann, D.L. 2016. pp.104-119">{{cite journal | last1 = Hoffmann | first1 = D.L. | last2 = Pike | first2 = A.W. | last3 = García-Diez | first3 = M. | last4 = Pettitt | first4 = P.B. | last5 = Zilhão | first5 = J. | year = 2016 | title = Methods for U-series dating of CaCO3 crusts associated with Palaeolithic cave art and application to Iberian sites | url = https://eprints.soton.ac.uk/402243/1/Hoffmann%2520et%2520al_accepted.docx| journal = Quaternary Geochronology | volume = 36 | pages = 104–119 | doi = 10.1016/j.quageo.2016.07.004 }}</ref>։ Առարկան կարող է նաև ցույց տալ ժամանակագրությունը, օրինակ, Իսպանիայի Կուևա դե Լաս Մոնես քարանձավում պատկերված հյուսիսային եղջերուն բնորոշ է վերջին սառցադաշտային շրջանի նկարներին։
 
Հայտնի ամենահին քարանձավային նկարը Իսպանիայի Կասերես քաղաքում գտնվող Մալտրավիեսո քարանձավում է, որը պատկերում է կարմիր ձեռքեր։ Այն թվագրվել է ուրանի-թորիումի մեթոդի<ref name="Hoffmann, D.L. 2016. pp.104-119"/> օգտագործմամբ և ավելի քան 64,000 տարեկան է և պատրաստվել է [[Նեանդերթալյան մարդ|Նեանդերթալյան մարդու]] կողմից<ref name=Hoffmann2018/>։ Կենդանիների ժայռապատկերների վրա նշված ամենահին թվագրությունը վերագրվում է մի քանի մարդկային գործիչների պատկերի, որոնք խոզեր են որսում Ինդոնեզիայի Սուլավեսի շրջանի հարավում գտնվող Մարոս-Պանգկեպ քարանձավներում, որոնց տարիքը գերազանցում է 43,900 տարին<ref name="NYT-20191211"/>։ Մինչ այդ հայտնի ամենահին պատկերավոր ժայռապատկերները եղել են ցլի նկարներ, որոնք 40,000 տարեկան են և գտնվում են Լուբանգ Ջերիջի Սալե քարանձավում (Արևելյան Կալիմանտան, Բորնեո<ref>Aubert, M. et al [https://www.nature.com/articles/s41586-018-0679-9 Palaeolithic cave art in Borneo] // Nature (2018)</ref>) և նվազագույնը 35,400 տարեկան խոզի պատկեր, որը գտնվում է Սուլավեսիի Տիմպուսենգ քարանձավում<ref name=Aubert2014/>։
 
Եվրոպայի հայտնի ամենավաղ ժայռապատկերները Ֆրանսիայում [[Շովե քարանձավ|Շովե քարանձավի]] նկարներն են, որոնք թվագրվում են մ. թ. ա. ավելի քան 30 00030000 տարի (Վերին պալեոլիթ) ՝ ռադիոածխածնային թվագրության տվյալներով<ref>{{cite web |last=Clottes |first=Jean |url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/chav/hd_chav.htm |title=Chauvet Cave (ca. 30,000 B.C.) |work=Heilbrunn Timeline of Art History |publisher=The Metropolitan Museum of Art |location=New York |date=October 2002 |access-date=11 May 2013}}</ref>։ Որոշ հետազոտողներ կարծում են, որ նկարները չափազանց առաջադեմ են այդ դարաշրջանի համար և կասկածի տակ են դնում դրանց տարիքը<ref>{{cite journal|last=Pettitt|first=Paul|title=Art and the Middle-to-Upper Paleolithic transition in Europe: Comments on the archaeological arguments for an early Upper Paleolithic antiquity of the Grotte Chauvet art|journal=Journal of Human Evolution|date=1 November 2008 |volume=55 |issue=5 |pages=908–917 |doi=10.1016/j.jhevol.2008.04.003 |pmid=18678392}}</ref>։ Սակայն 2011 թվականին ստացվել է ավելի քան 80 ռադիոածխածնային թվագրություն, ընդ որում նմուշները վերցվել են ջահերի հետքերից և հենց նկարներից, ինչպես նաև քարանձավի հատակին հայտնաբերված կենդանիների ոսկորներից և փայտածուխից։ Այդ նմուշների ռադիոածխածնային թվագրությունները ցույց են տալիս, որ Շովում ստեղծագործական երկու շրջան է եղել ՝եղել՝ 35 000 տարի առաջ և 30 00030000 տարի առաջ։ Անակնկալներից մեկն այն էր, որ նկարներից շատերը բազմիցս փոփոխվել էին հազարամյակների ընթացքում<ref>{{cite journal |last=Zorich |first=Zach |title=A Chauvet Primer |journal=Archaeology |volume=64 |issue=2 |date=March–April 2011 |page=39 |url=http://archive.archaeology.org/1103/features/werner_herzog_chauvet_cave_primer.html}}</ref>։
[[File:Rhinos Chauvet Cave.jpg|thumb|left|Ռնգեղջյուրների խմբի գեղարվեստական պատկերն ավարտվել է Շովե քարանձավում ՝քարանձավում՝ 30 000-ից 32 000 տարի առաջ ։]]
2009 թվականին քարանձավագետները Ռումինիայում հայտնաբերել են Կոլիբոայի քարանձավում արված նկարներ, որոնք ոճականորեն համադրելի են Շովեի նկարների հետ<ref name=Coliboaia_Ghemis>{{cite journal |last=Ghemis |first=Calin|author2=Clottes, J. |author3=Gely, B. |author4= Prudhomme, F. |title=An Exceptional Archaeological Discovery – the "Art Gallery" in Coliboaia Cave |journal=Acta Archaeologica Carpathica |year=2011 |volume=XLVI |url=https://www.academia.edu/1488865 |access-date=7 March 2013 |issn=0001-5229}}</ref>։ Սկզբնական թվագրությունը պատկերի տարիքը դնում է այն նույն սահմանում, ինչ Շովեին ՝Շովեին՝ մոտ 32 000 տարի<ref name=Coliboaia_Zorich>{{cite journal|last=Zorich|first=Zach|title=From the Trenches – Drawing Paleolithic Romania|journal=Archaeology|date=January–February 2012|volume=65|issue=1|url=http://archive.archaeology.org/1201/trenches/coliboaia_cave_romania_charcoal_drawings.html|access-date=7 March 2013}}</ref>։
 
Ավստրալիայում [[Արնեմ-Լենդ]] սարահարթում հայտնաբերվել են քարանձավային նկարներ, որտեղ պատկերված է մեգաֆաունա, որը ենթադրաբար ոչնչացվել է ավելի քան 40,000 տարի, ինչը այս վայրը դարձնում է ամենահին հայտնի նկարչության մեկ այլ թեկնածու․ սակայն, ենթադրյալ տարիքը կախված է ոչնչացված տեսակների գնահատումից, որոնք, ըստ երևույթին, պատկերված են նկարներում<ref name=abc_megafauna>{{cite web|last=Masters|first=Emma|title=Megafauna cave painting could be 40,000 years old|url=http://www.abc.net.au/news/2010-05-31/megafauna-cave-painting-could-be-40000-years-old/847564|publisher=Australian Broadcasting Commission (ABC)|access-date=30 December 2012|date=May 31, 2010}}</ref>։ Ավստրալական մեկ այլ վայրում՝ Նավարլա-Գաբարնմանգում, կան ածուխով արված նկարներ, որոնք ռադիոածխածնային մեթոդով թվագրվում են 28,000 տարի առաջվա՝ այն դարձնելով Ավստրալիայի և աշխարհի ամենահին վայրը, որի թվագրության համար կան հուսալի ապացույցներ<ref name=CSM_rockart>{{cite news|last=McGuirk|first=Rod|title=Australian rock art among the world's oldest|url=http://www.csmonitor.com/Science/2012/0618/Australian-rock-art-among-world-s-oldest|access-date=30 December 2012|newspaper=Christian Science Monitor|date=June 18, 2012|agency=AP}}</ref>։
 
Այլ օրինակներ կարող են թվագրվել վաղ բրոնզի դարաշրջանին, բայց հայտնի մագդալենական ոճը, որը կարելի է տեսնել Ֆրանսիայի Լասկո քարանձավում (մ․թ․ա․ մոտ 15,000 տարի) և Իսպանիայի [[Ալտամիրա (քարանձավ)|Ալտամիրա քարանձավում]] անհետացել է մ․թ․ա․ մոտ 10,000 տարի առաջ, համընկնելով [[Նոր քարի դար|նոր քարի դարի]] սկզբին։ Որոշ քարանձավներ հավանաբար շարունակել են նկարվել հազարամյակների ընթացքում<ref name=telegraph_20000>{{cite news|last=Gray|first=Richard|title=Prehistoric cave paintings took up to 20,000 years to complete|url=https://www.telegraph.co.uk/earth/3352850/Prehistoric-cave-paintings-took-up-to-20000-years-to-complete.html|access-date=30 December 2012|newspaper=The Telegraph|date=5 October 2008}}</ref>։
Տող 33.
Քարանձավային նկարների ամենատարածված թեմաները խոշոր վայրի կենդանիներն են, ինչպիսիք են բիզոնները, [[Ձի|ձիերը]], [[Եղջերու|եղջերուները]] և վայրի ցլեր, մարդկային ձեռքերի նկարները, ինչպես նաև աբստրակտ նախշերը։ Հայտնաբերված կենդանիների տեսակները հարմար էին որսորդության համար։ Մարդկանց նկարներ հազվադեպ են լինում և սովորաբար սխեմատիկ են։ Երկրաբան Օ'Հարան իր «Քարանձավային արվեստը և կլիմայի փոփոխությունը» գրքում ենթադրում է , որ կլիման է կարգավորում պատկերվող թեմաները <ref>O'Hara, K. (2014). Cave Art and Climate Change, Archway Publishing.</ref>։ Օգտագործված գունանյութերը պարունակում են կարմիր և դեղին [[օքրա]], [[հեմատիտ]], մանգանի օքսիդ և ածուխ։
 
Խոշոր կենդանիները նույնպես ամենատարածված առարկաներն են, որոնք փորագրվել են ոսկորների կամ փղոսկրների վրա։ Բայց դրանց թվում կան նաև Վեներայի արձանիկներ, որոնք քարանձավային նկարներում համարժեք չունեն։ Ձեռքի նկարներում, որոնք ստեղծվում էին ձեռքերը պատին սեղմելու և պիգմենտով շրջապատող տարածքը պատելու միջոցով, հանգեցնում էին նրան, որ ձեռքի կենտրոնում առաջանում էր անգույն, կլոր հատված, որը կարող էր զարդարվել կետերով, գծիկներով և նախշերով։ Հաճախ դրանք հայտնաբերվում են նույն քարանձավում այլ նկարների հետ, կամ տվյալ քարանձավում հանդիպող միակ նկարներն են լինում։ Որոշ պատերի վրա լինում են բազմաթիվ ձեռքերի նկարներ։ Նմանատիպ ձեռքերը նույնպես նկարվել են սովորական եղանակով։ Մի քանի ձեռքերի առկայության դեպքում մի մատը ամբողջովին կամ մասամբ բացակայում է, որի համար տրվել են մի շարք բացատրություններ։ Ձեռքի նմանատիպ պատկերներ հանդիպում են Եվրոպայում, Արևելյան Ասիայում և Հարավային Ամերիկայում<ref>{{cite web|url=http://www.bradshawfoundation.com/hands/|title=Hand Paintings and Symbols in Rock Art|first=Bradshaw|last=Foundation|work=bradshawfoundation.com}}</ref>։
 
=== Տեսություններ և մեկնաբանություններ ===
Տող 51.
Հայտնի քարանձավային նկարներ կան հետևյալ քարանձավներում․
*[[Կապովի քարանձավ]], [[Բաշկորտոստան]], Ռուսաստան (~36,000 տարեկան)<ref>{{Cite web|url=http://u7a.ru/articles/society/11854|title=Башкирия: новые исследования "состарили" наскальные рисунки Каповой пещеры в два раза|website=u7a.ru|access-date=2019-10-11}}</ref>
* [[Շովե քարանձավ]], [[Վալոն Պոն դ'Արկ|Վալոն Պոն դ'Արկի]] մոտակայքում, Ֆրանսիա (~35,000 տարեկան)
* [[Լա Պասիեգա]], Իսպանիա (~30,000 տարեկան)
* [[Լասկո քարանձավ]], Ֆրանսիա (~17,000 տարեկան)
* [[Ֆոն դե Գոմ]], [[Դորդոն (դեպարտամենտ)]] հովտում, Ֆրանսիա (~17,000 տարեկան)
* [[Ալտամիրա (քարանձավ)]], Սանտիլանա դել Մարի մոտակայքում, [[Կանտաբրիա]], Իսպանիա (~15,500 տարեկան)
* [[Մագուրա]], Բուլղարիա (~10,000 տարեկան)
 
Տող 61.
 
Երբ Մարսելինե Սանց դե Սաուտուլան 1879 թվականին առաջին անգամ տեսավ Իսպանիայի Կանտաբրիա քաղաքում գտնվող [[Ալտամիրա (քարանձավ)|Ալթամիրա քարանձավի]] [[Մադլենյան մշակույթ|մագդալենական]] կտավները, ժամանակի ակադեմիկոսները դրանք համարեցին կեղծիքներ։Վերջին վերագնահատումները և բազմաթիվ այլ հայտնագործություններ ցույց տվեցին դրանց իսկությունը, միևնույն ժամանակ խթանելով հետաքրքրությունը վաղ պալեոլիթյան ժողովուրդների և սիմվոլիզմի<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hJnEQCMA5Sg Why are these 32 symbols found in caves all over Europe | Genevieve von Petzinger</ref> հանդեպ։
 
 
=== Արևելյան և հարավարևելյան Ասիա ===
[[File:Hands in Pettakere Cave DYK crop.jpg|alt=Cave of Pettakere, Bantimurung district (kecamatan), South Sulawesi, Indonesia. Hand stencils estimated between 35,000 and 40,000 years old<ref>{{cite journal | last1 = Aubert | first1 = M. | display-authors = etal | year = 2014| title = Pleistocene cave art from Sulawesi, Indonesia | journal = Nature | volume = 514 | issue = 7521| pages = 223–227 | quote = using uranium-series dating of coralloid speleothems directly associated with 12 human hand stencils and two figurative animal depictions from seven cave sites in the Maros karsts of Sulawesi, we show that rock art traditions on this Indonesian island are at least compatible in age with the oldest European art. The earliest dated image from Maros, with a minimum age of 39.9 kyr, is now the oldest known hand stencil in the world. | doi = 10.1038/nature13422 | pmid = 25297435| s2cid = 2725838 }}</ref>|thumb|upright=0.9|Քարանձավներ Մարոս-Պանգկեպ կարստում ([[Սուլավեսի]], Ինդոնեզիա)։ Ձեռքի նկարները գնահատվում են մ․թ․ա․ 35,000-40,000 տարվա սահմաններում և պատկերված են աջ ձեռքեր։]]
Տող 92 ⟶ 90՝
Ուիթսանդեյ կղզիների Հուկ կղզին համարվում է մի շարք քարանձավային նկարների տուն, որոնք ստեղծվել են ծովագնաց Նգարո մարդկանց կողմից<ref>{{cite web|title=Whitsunday national park islands - Nature, Culture and History|url=https://www.npsr.qld.gov.au/parks/parks-whitsundays/culture.html|website=Queensland Government|publisher=The State of Queensland (Department of National Parks, Sport and Racing)|access-date=16 October 2017}}</ref>։
 
==Հոլոցենի քարանձավային արվեստըարվեստ==
[[File:Dera rock art.jpg|thumb|Ժայռապատկերներ [[Էրիթրեա|Էրիթրեայում]]]]
 
Տող 102 ⟶ 100՝
=== Հյուսիսային Աֆրիկա ===
[[File:Tassili - catapulte?.jpg|thumb|right|[[Տասսիլին Աջջեր|Տասսիլին Աջջերի]] քարանձավային արվեստը ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։]]
[[Ալժիր|Ալժիրի]] հարավ-արևելքում գտնվող [[Տասսիլին Աջջեր|Տասսիլին Աջջերի]] լեռներում հայնաբերվել են քարանձավային շատ նկարներ։ [[Համաշխարհային ժառանգություն|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգություն]] հանդիսացող ժայռապատկերներն առաջին անգամ հայտնաբերվել են 1933 թվականին և իրենցից ներկայացնում են 15,000 փորագրություններ և գծանկարներ, որոնք պատկերում են տարաբնույթ կենդանիների միգրացիաներ, կլիմայական և մարդու բնակության օրինաչափությունների փոփոխություններ Սահարայի այդ հատվածում՝ մ․թ․ա․ 6,000 թվականից մինչև [[Անտիկ աշխարհ|ուշ անտիկ ժամանակաշրջան]]<ref name=tassili>{{cite web|title=Tassili n'Ajjer|url=https://whc.unesco.org/en/list/179|publisher=UNESCO World Heritage Center|access-date=31 December 2012}}</ref>։ Քարանձավային այլ նկարներ նույնպես հայտնաբերվել են [[Լիբիա|Լիբիայի]] Ակակուս, Մեսակ Սեթթաֆեթ և Թադրարտ շրջաններում և Սահարայի այլ շրջաններում, այդ թվում՝ Այր լեռներ, Նիգեր և Տիբեստի, Չադ։
 
Լողորդների քարանձավը և Կենդանիների քարանձավը գնտվում են [[Եգիպտոս|Եգիպտոսի]] հարավ-արևմուտքում, Լիբիայի հետ սահմանի մոտ, [[Սահարա անապատ|Սահարա անապատի]] լեռնային Գիլֆ Կեբիր շրջանում։ Լողորդների քարանձավը հայտնաբերվել է 1933 թվականի հոկտեմբերին հունգարացի հետազոտող Լասլո Ալմասիի կողմից։ Տեղանքը պարունակում է լողացող մարդկանց ժայռապատկերներ, որոնք, ըստ գնահատումների, ստեղծվել են 10,000 տարի առաջ՝ Սառցե դարաշրջանում։
 
2020 թվականին Զբոսաշրջության և Հնությունների նախարարության հնագիտական առաքելության ընթացքում Վադի Ալ-Սուլմա տարածքում հայտնաբերվեց կրաքարե քարանձավ, որը զարդարված էր կենդանիների պատկերներով` [[Ավանակ|ավանակներ]], [[Ուղտեր|ուղտեր]], [[Եղնիկ|եղնիկներ]], [[Ջորի|ջորիներ]] և [[Ձյունե այծ|լեռնային այծեր]]։ Քարանձավը ունի 15 մետր խորություն և 20 մետր բարձրություն<ref>{{Cite web|title=Ancient cave with distinguished engravings depicting scenes of animals discovered in Sinai - Ancient Egypt - Heritage|url=http://english.ahram.org.eg/NewsContent/9/40/368014/Heritage/Ancient-Egypt/Ancient-cave-with-distinguished-engravings-depicti.aspx|access-date=2020-09-09|website=Ahram Online|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-04-26|title=Photos: Archaeologists uncover ancient cave in North Sinai|url=https://egyptindependent.com/photos-archaeologists-uncover-ancient-cave-in-north-sinai/|access-date=2020-09-09|website=Egypt Independent|language=en-US}}</ref>։
Տող 110 ⟶ 108՝
=== Հարավային Աֆրիկա ===
[[File:Southafrica468bushman.jpg|thumb|right|Բուշմենական ժայռապատկերներ [[Հարավային Աֆրիկա|Հարավային Աֆրիկայի]] [[Արևմտյան Կապ|Արևմտյան Կապում]]։]]
Ուխախլամբա/Դրակենսբերգ պարկում, որն այժմ մոտ 3,000 տարեկան է, շուրջ 8,000 տարի առաջ այդտեղ բնակություն հաստատած [[Բուշմեններ|բուշմենները]] նկարներում պատկերել են կենդանիներ և մարդիկ, ենթադրվում է, որ դրանք կրոնական հավատալիքներ են։ Մարդկային կերպարները ավելի շատ տարածված են Աֆրիկայի ժայռապատկերներում քան Եվրոպայի<ref>{{cite news |first=Leon |last=Jaroff |title=Etched in Stone |url=http://www.time.com/time/printout/0,8816,986446,00.html |work=Time |date=1997-06-02 |access-date=2008-10-07 |quote=Wildlife and humans tend to get equal billing in African rock art. (In the caves of western Europe, by contrast, pictures of animals cover the walls and human figures are rare.) In southern Africa, home to the San, or Bushmen, many of the rock scenes depicting people interpret the rituals and hallucinations of the shamans who still dominate the San culture today. Among the most evocative images are those believed to represent shamans deep in trance: a reclining, antelope-headed man surrounded by imaginary beasts, for example, or an insect-like humanoid covered with wild decorations.}}</ref>։
 
=== Հյուսիսային Ամերիկա ===
Տող 126 ⟶ 124՝
Այն գտնվում է [[Պիաուի]] նահանգում։ Մակերեսը կազմում է 1291․4 քառակուսի կիլոմետր(319,000 ակր)։ Ամերիկյան մայրցամաքներում տարածքն ունի նախապատմական փոքր ֆերմերային տնտեսությունների ամենամեծ կենտրոնացնումը։ Գիտական ուսումնասիրությունները հաստատում են, որ Կապիվարա լեռնաշղթան նախապատմական ժամանակաշրջանում եղել է խիտ բնակեցված։
 
[[Կուևա դե լաս Մանոս|Կուևա դե լաս Մանոս]] քարանձավը գտնվում է [[Արգենտինա|Արգենտինայի]] [[Սանտա Կրուս]] գավառում, Պերիտո Մորենո քաղաքից 163 կմ (101 մղոն) հարավ՝ Ֆրանցիսկո Պ․ Մորենո ազգային պարկի սահմաններում, որն իր մեջ ներառում է հնագիտական և հնէաբանական նշանակության բազմաթիվ վայրեր։
 
Քարանձավում պատկերված են ձեռքի նկարներ։ Բացի դրանից կան նաև մարդկանց, գուանակոների, [[Նանդուներ|նանդուների]], [[Կատվազգիներ|կատվազգիների]] և այլ կենդանիների պատկերներ, ինչպես նաև երկրաչափական ձևեր, զիգզագ պատկերներ, արևի պատկերներ և որսորդական տեսարաններ։ Նմանատիպ նկարներ, չնայած ավելի փոքր թվով, կարելի է գտնել մոտակա քարանձավներում։ Նկարների գույները տարբերվում են կարմիրից մինչև սպիտակ, սև կամ դեղին։ Ձեռքերի մեծ մասը ձախ ձեռքեր են, ինչը խոսում է այն մասին, որ նկարիչները աջ ձեռքով պահում էին ցողող խողովակը։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Քարանձավային_նկարչություն» էջից