|
'''Գեղաշեն''' գյուղ [[Կոտայքի մարզ]]ում, մարզկենտրոն՝[[Հրազդան]]ից 50 կմ հարավ, [[Գեղամա լեռներ]]ի արևմտյան փեշերին։Երևանից հեռու է 20կմ,Աբովյանից 12կմ։Մակերես` 42.89կմ2,բարձրությունը ծովի մակերեւույթից` 1590 մ։
Գեղաշեն է վերանվանվել [[1967]] թվականի [[հոկտեմբերի 21]]-ին։
== Պատմական ակնարկ ==
Գեղաշենի ազգատոհմերի պատմության դիգիտալացման նախագծի հեղինակ Ա․Ս․Մկրտչյան
Հայրենիքց դուրս ապրող հայությունը միշտ ձգտել է առաջին իսկ հնարավորության դեպքում վերադառնալ և ապրել Հայստանում՝ հայրենիքում։ Գեղաշենցիների նախնիները նույնպես հասկացել են հայրենիքի արժեքը, հաստատակամորեն վերաբնակվել են և ստեղծել են իրենց նոր բնակավայրը։ Քչերն են գիտակցում, որ Գեղաշեն գյուղի պատմությունը ուղղակիորեն կապված է [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)]]ի և [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)]]ի հետևանքով կնքված պայմանգրերի հետ։
Խմբագիր Կ․Պ Հայրապետյան, պատմաբան Ս․Ա․Սարգսյան
խորհրդական Ս․Բ Սարգսյան,Ա․Գրիգորյան, Ա․Հակոբյան
Աշխատանքներին մասնակցում են տոհմերի ներկայացուցիչները
[[Պատկեր:Էրզրումի վիլայեթ ,Ալաշկերտի սանջակ.png|մինի|{{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}}
Էրզրումի վիլայեթ ,Ալաշկերտի սանջակ]]
[[Պատկեր:1828-1870թթ ներգաղթի ուղղությունները.png|մինի|
1828-1870թ․թ․
ներգաղթի ուղղությունները]]
== Պատմական ակնարկ և գյուղի հիմնադրման պատմությունը ==
Հայրենիքց դուրս ապրող հայությունը միշտ ձգտել է առաջին իսկ հնարավորության դեպքում վերադառնալ և ապրել Հայստանում՝ հայրենիքում։ Գեղաշենցիների նախնիները նույնպես հասկացել են հայրենիքի արժեքը, հաստատակամորեն վերաբնակվել են և ստեղծել են իրենց նոր բնակավայրը։ Քչերն են գիտակցում, որ Գեղաշեն գյուղի պատմությունը ուղղակիորեն կապված է [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)]]ի և [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)]]ի հետևանքով կնքված պայմանգրերի հետ։
1827թ․մարտի 28-ին (ապրիլի 9 ին) [[Կովկաս]]ի առանձնակի կորպուսի գերագույն հրամանատար նշանակվեց գեներալ, իշխան Պասկևիչը՝ [[Երմոլով]]ի փոխարեն։ Ապրիլին Պասկևիչի բանակը մտավ Երևանի խանության տարածք։ Ցանկանալով կասեցնել Պասկևիչի բանակի առաջընթացը, օգոստոս ամսին [[Աբբաս-Միրզա]]ն 25-հազարանոց բանակով մտավ Երևանի խանություն և միացավ Երևանի սարդար [[Հուսեին խան]]ին։ Աբասի և Հուսեինի միացյալ ուժերը շրջապատում են Էջմիածինը։ Էջմիածինը պաշտպանում էր 500 զինվորներից կազմված Սեվոստոպոլի միավորումը և հարյուր կամավորական կռվողներից կազմված հայկական այրուձին։ Օգոստոսի 16 ին (օգոստոս 28) հետևակի գեներալ Ա․Ի․ Կրոսովսկու հրամանատարությամբ 3000 մարտիկները 12 թնդանոթներով օգնության հասան շրջապատված էջմիածնին։
1828թ ապրիլից ռուսական բանակը անցավ հարձակման, օգօստոսի 10-ին օսմանական բանակը անձնատուր եղավ ու հանձնեց Բորժոմիի Կիրճի Աղցուրի ամրոցը՝ գեներալ-լեիտենանտ իշխան Վադաբոլսկուն։ Ացխուրի ամրոցի անկումից հետո օսմանական զորքերը շատ արագ նահանջեցին դեպի Էրզրում։ Գեներալ Պասկևիչը գրավեց Կարսը և Ադանան։ Գեներալ Ճավճավաձեի զորքերը հայկական միավորումնեի հետ գրավեցին Բայազետը,Դիադիոնը,Ալաշկերտը։ 1828թ հուլիսի 9 ին ռուսական զորքերը գրավեցին Էրզրումը, Բայբուտի ամրոցը և դուրս եկան Տրապիզոն։ Ռուսական բանակի հաջողությունները Եվրոպական և Կովկասյան ուղղություններում ինչպես նաև Բոսֆորի և Դարդանելի վերահսկողությունը ստիպեցին օսմանյան իշխանությանը 1929թ․ստորագրելու Ադրիանապոլի հաշտության պայմանագիրը։ Այս պայմանագրով Օսմանյան կառավարությունը ճանաչում էր ռուսական կայսրության իշխանությունը՝ Երևանի և Նախիջևանի խանությունների վրա։ 1828թ ապրիլին սկսված հերթական ռուս-օսմանական պատերազմի հետևանքով Արևմտյան Հայաստանի Ալաշկերտ, Մուշ բնակավայրերի և հարակից գյուղերի հայ ազգաբնակչության մի մասը տեղափոխվեց Երևանի գավառ։
[[Պատկեր:1828-1870թթ ներգաղթի ուղղությունները.png|մինի|
1828-1870թ․թ․
ներգաղթի ուղղությունները]]
Գեղաշենցիների նախնիների մի ճյուղը վերաբնակվել է Գեղաշենում [[Իրան]]ի [[Խոյ]] և [[Սպահան]] քաղաքներից՝ 1826-1828թթ Ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտից հետո, երբ Թուրքմենչայի պայմանագրով [[Երևան]]ի և [[Նախիջևան]]ի խանություները միացվեցին Ռուսական կայսրությանը։Գեղաշենցիների նախնիների մյուս ճյուղը վերաբնակվել է Գեղաշենում [[Արևմտյան Հայաստան]]ի Էրզրումի Վիլայեթի, Բայազեթի սանջակի,ք․[[Ալաշկերտ]]ից և ք․Դիադենի հարակից ՝ Ջուջան գյուղից և [[Մուշ]] քաղաքներից և հարակից հայկական գյուղերից, 1828-1829 թվականի ռուս-օսմանական պատերազմի ավարտից հետո։
Գեղաշենցիների նախնիների մի ճյուղը վերաբնակվել է Գեղաշենում [[Իրան]]ի [[Խոյ]] և [[Սպահան]] քաղաքներից 1826-1828թթ Ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտից հետո, երբ Թուրքմենչայի պայմանագրով [[Երևան]]ի և [[Նախիջևան]]ի խանություները միացվեցին Ռուսական կայսրությանը։Գեղաշենցիների նախնիների մյուս ճյուղը վերաբնակվել է Գեղաշենում [[Արևմտյան Հայաստան]]ի [[Ալաշկերտ]], [[Մուշ]] քաղաքներից և հարակից հայկական գյուղերից, 1828-1829 թվականի ռուս-օսմանական պատերազմի ավարտից հետո։
Գյուղի առաջին բնակիչները ըստ ավանդույթի Խոյից ներգաղթած Գրիգոր իշխանի Սայադ, Մարգար, Բաբկեն, Ասատուր, Ազիզ զավակներն են իրենց տոհմով թվով 69 շունչ, կամ 13 տուն։ Մոտ 10 տուն՝Թարվերդանց ազգատոհմը և Պողոսի ազգատոհմը ներգաղթել են Խոյից։ 1860-70թ․թ Խաչատրյան Հայրապետի Ազգատոհմը և Եղոյի ազգատոհմը նույնպես եկել են Խոյից։ Ալաշկերտից ներգաղթել է Մուղսոնց տոհմը որի մասն էր կազմում Քոչարենց և Կաթսերների(փլավներ)՝ Հարությունյանների և Ղազարյանների ազգատոհմերը և վերջինիս ճյուղն է Մարտիրոսյանների տունը։ Քոչարենց ազգատոհմի հիմնադիրը հուղարկավորված է Մուղսոնց՝ Սարգսյան -Մկրտչյան տոհմին պատկանող գերեզմանաշարքում։ <ref>Արամ Մկրտչյան, հոդված «Գեղաշենի պատմության շուրջ» 2008թ․ </ref> Տոնոյենց ազգատոհմը, Դավեենց ազգատոհմը, Խաչկանց տոհմը եկել է Սպահանից , Շահմուրադենց Ազգատոհմը Սպահանից, Գինոսենց Ազգատոհմը, Փանոսենց ազգատոհմը և այլ։ Այս բոլորը տոհմերը ներգաղթել են և բնակվել են ներկայիս Գեղաշեն գյուղում երկու հոսքով 1828-35թ․թ․ և 1860-70թ․թ․ և ըստ այդմ բնակիչների թիվը 1831-ին պետք է լիներ նվազագույնը 300 մարդ։ Հետևաբար 1831 թվականի տվյալները չի համապատասխանում ներգաղթի ֆիզիկական տվյալներին։
== Գյուղի հիմնադրման պատմությունը ==
Գեղաշենցիների նախնիները, 1828-1835 թվականներին այստեղ են գաղթել [[Ալաշկերտ]]ից, [[Մուշ]]ից, [[Խոյ]]ից, [[Սպահան]]ից և հարակից հայկական գյուղերից։
Գյուղի առաջին բնակիչները ըստ ավանդույթի Խոյից ներգաղթած Գրիգոր իշխանի Սայադ, Մարգար, Բաբկեն, Ասատուր, Ազիզ զավակներն են իրենց տոհմով թվով 69 շունչ, կամ 13 տուն։
Մոտ 10 տուն ներգաղթել են Խոյից, Ալաշկերտից ներգաղթել է Մուղսոնց տոհմը որի մասն էր կազմում Քոչարենց ազգատոհմը և Կաթսերների՝ Հարությունյանների և Ղազարյանների, Մարտիրոսյանների ազգատոհմը։ Քոչարենց ազգատոհմի հիմնադիրը հուղարկավորված է Մուղսոնց՝ Սարգսյան -Մկրտչյան տոհմին պատկանող գերեզմանաշարքում։ <ref>Արամ Մկրտչյան, հոդված «Գեղաշենի պատմության շուրջ» 2008թ․ </ref> Տոնոյենց ազգատոհմը, Դավեենց ազգատոհմը, Խաչկանց տոհմը եկել է Սպահանից , Թարվերդանց ազգատոհմը և Եղոյի ազգատոհմը, Պողոսի ազգատոհմը Խոյից։ Շահմուրադենց Ազգատոհմը Սպահանից, Գինոսենց Ազգատոհմը, Փանոսենց ազգատոհմը և այլ։ 1860-70թ․թ Խաչատրյան Հայրապետի Ազգատոհմը եկել է Խոյից։ Այս բոլորը տոհմերը ներգաղթել են և բնակվել են ներկայիս Գեղաշեն գյուղում երկու հոսքվ 1828-35թ․թ․ և 1860-70թ․թ․ և ըստ այդմ բնակիչների թիվը 1831-ին պետք է լիներ նվազագույնը 300 մարդ։ Հետևաբար 1831 թվականի տվյալները չի համապատասխանում ներգաղթի ֆիզիկական տվյալներին։
=== Բնակչություն ===
1931 թվական – 1748 հոգի, բոլորը՝ հայ<ref>Արամ Մկրտչյանի հոդվածի հիմքով,Աղբյուրը՝ Զավեն Կորկոտյան, “Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)” </ref>։
=== Գյուղի տոհմերը ===
=== Բադոի և Տոնոի ազգատոհմ===
Բանդո և Տոնո եղբայրների ազգատոհմի պատմույունը սկսվում է 1830 թվականներից ։Նրանք ներգաղթել են 1830-40 ականներին իրենց ընտանիքներով '''{{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}},Էրզրումի Վիլայեթի, Բայազեթի սանջակի, ք․Դիադենի հարակից՝ Ջուջան գյուղից '''։ Բանդո և Տոնո հայրը ,անունը անհայտ , ծնված պետք է լինի 1800թ․։ Բադոն և Տոնոն ծնված պետք էլին 1825/7 թ․թ․, Հարությունը ծնվել է 1850թ․, Հակոբը ծնվել է 1875թ Հրանտը ծնվել է 1901թ ,Հրանտի որդիներն են Նորիկը ծնված 1929թ․ և Վոլոդյան ,դուստրեր՝ Ռոզա, Ռիմա ,Սուսաննա ,Գրետա Հակոբյաններ։ Բադոների ազգատոհմից Հրանտ Հակոբի Հարությունյանը 1928թ հիմնադրել է Ճաթղռանի հողագործական և անասնապահական կոոպերատիվը որը ղեկավարեց մինչև 1938թ ։ Բադոների տոմը փոխում է ազգանունը և սկսում է ներկայանալ Հակոբյան ազգանունով։ Վոլոդյա Հրանտի Հակոբյան ծնված 1926թ,շինարարական տրեստի կառավարիչ։ Արա Նորիկի Հակոբյան ծնված 1965թ․շինարար ճարտարագետ,Մոսկվա։
Տոնոից են սերվում Գաբրիելյանների ( շոֆեր Արշո) ճյուղը<ref>տեղեկատվությունը տրամադրեց Արա Նորիկի Հակոբյանը</ref>։
=== Գինոսենց ազգատոհմ ===
Գինոսենց ազգատոհմը ''' Իրանի Սպահան քաղաքից է''' ,ներգաղթել են 1830-40 ականներին ,հիմնադիրը Գինոսն է ։Տոհմը ներկայանում է Գինոսյան ազգանունով։Անասնապահություն, գյուղատնտեսություն և ծառայությունների ոլորտ։Գյուղի առաջին վարորդը Գինոսենց Գրիշն էր։
=== Խաչկանց ազգատոհմ ===
=== Կաթսերների(փլավներ)ազգատոհմ ===
1828 թվականներին ներգաղթել են ''' {{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}} ,Էրզրումի Վիլայեթի, Բայազեթի սանջակի Ալաշկերտից կամ ք․Դիադենի հարակից՝ Ջուջան գյուղից '''
տոհմի հիմնադիրն է Հարությունը, տոհմի կից ճուղի հիմնադիրը Ղազարն է։Ազգատոհմը ունի երկու ճյուղ Հարությունյաններ և Ղազարյաններ։Հիմանակն ոլորտը,անասնապահություն, գյուղատնտեսություն։1980 ականներից պետական ծառայություն։
=== Հայրապետի ազգատոհմ ===
1877թվականներին ներգաղթել է '''Իրանի Խոյ քաղաքից ''', Տոհմի հիմնադիրը Հայրապետն է ,տոհմը ներկայանում է երկու ազգանունով Հայրապետյան և Խաչատրյան։
Հակոբ Հայրապետի Խաչատրյանը իսկական վարպետ էր՝քարտաշ, պատշար և ատաղծագործ։Հայկական ինքնատիպ ճարտարապետական ոճով կառուցել է տուֆից կամարակապ երկհարկանի տներ։Փորագրել, պատկերագծել և պատրաստել է փայտե դռներ, լուսամուտներ, պահարաններ, մեղվափեթակներ։
=== Մուղսոնց Տուն ===
'''{{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}} ,Էրզրումի Վիլայեթի, Բայազեթի սանջակի Ալաշկերտից '''։ Ազգատոհմի մասին պատմական տեղեկությունները հավաքագրել է և գրի է առել Սարգիս Արտաշի Սարգսյանը<ref> քաղվածք 1987թ․, Սարգիս Սարգսյանի 1970թ․ձեռագիր հուշատետրից </ref> ։
Պատմությունից հայտնի է որ, Զաքարյաններից Արդաշիր Զաքարյանը 1261 թվականին վաճառել է իր կալվածք հանդիսացող Անի քաղաքը հայ մեծահարուստ Սահմադինին՝ Ավետենց Սահմադին։ <ref>Կոստանյանց Կարապետ (1913)։ Վիմական տարեգիրք։ Ս․ Պետերբուրգ </ref> ։Մինչև Անիի կործանարար երկրաշարժը դեռ կար 58 տարի և [[Մուղսոնց տան]] նախնիները կամ
երկու սերունդ ապրել են իրենց սովորական կյանքով։
1970 ականնների իր հուշատետրում Սարգսիս Արտուշի Սարգսյանը նշել է « 1319 թվականի երկրաշարժից հետո «տեր տերանց վանական անունով» տոհմադիր նախնին Անիից տեղափոխվել է Ալաշկերտ, 1320թ մինչ 1828 թվականները Մուղսոնց տան յոթ հայրերի անուններն են՝ •Տեր տերանց վանական Հովհաններս,հոգևորական ուսուցիչ •Հովհաննեսի որդի Արամ՝ ուսուցիչ , հոգևորական •Արամի որդի Սարգիսը Ալաշկերտից տեղափոխվեց Ջուջան, ուսուցիչ •Սարգսի որդի Հովհաննես, հոգևորական •Հովհաննեսի որդի Մկրտիչ՝ ուսուցիչ,հոգևորական •Մկրտիչի որդի Ասլան • Ասլանի որդի Սարգիս» <ref> քաղվածք 1987թ․, Սարգիս Սարգսյանի 1970թ․ձեռագիր հուշատետրից </ref> ։
1970 ականններին Մուղսոնց տոհմի ծագման պատմության մասին շարադրանքի մեջ Սարգիսը աազգատոհմի ծագումնաբանությունը բաժանել է երկու մասի մինչև Ալաշկերտ և Ալաշկերտից հետո։Ըստ համընդհանուր ավանդաբանության 1830 թվականներին ք․Ալաշկերտից,իսկ քարտեզով Արևմտյան Հայաստանի Էրզրումի վիլայեթի, Բայազեթի սանջակի ք․Ալաշկերտից, Մուղսոնց տոհմի հիմադիր Ասլանը իր ընտանիքով և նույն՝ Էրզրումի վիլայեթի ,Բայազետի սանջակի Դիադեն քաղաքի հարակից Ջուջան գյուղից Քոչայանների տան հիմնադիր Քոչարը իր ընտանիքներով միասին ներգաղթել են Արևելյան Հյաստան և բնակություն են հաստատել Երևան գավառի Ճաթղռան գյուղում։ Մուղսոնց տոհմի մասն էր կազմել Քոչարենց ազգատոհմը որից սերում են կաթսերների(փլավների)՝ Հարությունյանների և Ղազարյանների տները։Քոչարենց ազգատոհմի հիմնադիրը հուղարկավորված է Մուղսոնց՝Սարգսյան -Մկրտչյան տոհմին պատկանող գերեզմանաշարքում <ref>Այս մասին գրել է պատմության ուսուցչուհի Հ․Հակոբյան,2002թ</ref>։
Ըստ մեզ հասած բանավոր ավանդազրույցի որը գրի է առել պատմության ուուցչուհի Հ․Հակոբյանը Ճաթղռանի,Արամուսի և Շհաբի ուխտագնացները միասին 1865/70 թվականներին կատարել են ուխտագնացություն Երուսաղեմ։ Ճանապարհորդությունը տևել է մեկ տարի։ Նա ով գնում է ուխտագնացության Երուսաղեմ, պարտավոր էր կտակ գրել քանի, որ ճանապարհորդությունը շատ վտանգավոր է և ուխտագնացը կարող է զոհվել ճանապարին և չվերադառնալ։Բոլոր ուխտագնացները բարեհաջող վերադառնում են և երեք գյուղերում էլ նույն ժամանակաշրջանում տեղի են ունենում գյուղական եկեղեցիների օծումը։ Մուղդուսին վերակառուցում է գյուղի եկեղեցին որը օծվում է 1876թ․ որպես Ս․ Գևորգ եկեղեցի <ref>Այս մասին գրել է պատմության ուսուցչուհի Հ․Հակոբյան,2002թ</ref>։
Ըստ մեզ հասած բանավոր ավանդույթի, գյուղի եկեղեցու հիմնադիրը Մուղդուսին է՝ Մուղսոնց տան հիմնադիրը Մկրտչի որդի Ասլանի որդի Սարգիսը կամ '''Սարգիս Ասլանի Սարգսյանը'''։ Սարգիսը՝մուղդուսին ծնվել է 1830 թվականին Ալաշկերտում։Մուղսոնց ազգատոհմը ունի երկու հավասարազոր ճյուղ Սարգսյան և Մկրտչյան ազգանուններով,հիմնական տոհմածառը կազմել է Հրաչյա Բաբկենի Սարգսյանը 1980ականներին<ref>տոհմածառը կազմել է Հրաչյա Սարգսյանը 1980 ականներին </ref>։
1319 թվականներից տոհմի հիմնական ոլորտներն են կրթությունը,արվեստը, պետական ծառայությունը, 1966թվականներին շինարարական արտագնա բիզնես, 1983-85թվականները ներքին հարդարում գիպսի դրվագումներով իսկ 1990ականներից դիզայն և բիիզնես։
=== Նավոնեց ազգատոհմ===
=== Շխենց ազգատոհմ===
=== Սայադենց ազգատոհմ ===
Տոհմածառի պատմությունը գրի է առել Սայադ Գրիգորյանը ,մասնագիտությամբ պատշար շինանար,հիմնականում զբաղվել են անասնապահությամբ և արտագնա աշխատանքով։Ըստ ավանդույթի գյուղի առաջին բնակիչները ներգաղթել է ''' Իրանի ք․Խոյից ''' 1828 թվականներին Գրիգոր իշխանի Սայադ, Մարգար, Բաբկեն, Ասատուր, Ազիզ զավակները իրենց ազգատոհմով թվով 69 շունչ, կամ 13 տուն։ Տոհմի լավագույն ներկայացուցիչներից են Միքայել Սայադի Գրիգորյան ՆԳ ,ոստիկան ,մայոր,Արմեն Միքայելի Գրիգորյան, ՀՀ ԶՈՒ փոխգնդապետ, Սերոբ Միքայելի Գրիգորյան, ՀՀ ԶՈՒ-ի կազմում լեգիոներ՝ սպա։
=== Քոչարենց ազգատոհմ ===
1828 թվականներին հիմնադիր Քոչարը ներգաղթել է ''' {{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}} ,Էրզրումի Վիլայեթի, Բայազեթի սանջակի, ք․Դիադենի հարակից ՝ Ջուջան գյուղից '''։ Ընդունված է եղել տալ միայն Ջուջան գյուղի անունը։Ազագատոհմը կրում է Քոչարյան ազգանումը։Հիմանակն ոլորտը գյուղատնտեսություն, 1980 ականներից պետական ծառայություն։
=== Փարոյի ազգատոհմ===
Տոհմածառը վերականգել է Առաքել Գրիգորյանը։ Փարոյի ազգատոհմից սերում եմ Բադոները, Ճաբլոները և Չանչուռները։
== Գյուղի կառավարչական մարմինները ==
Հայաստանում գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման կարևորագույն նախապայման հանդիսացավ Հայաստանի հեղկոմի 1920-ի դեկտտեմբերի 28-ի դեկրետով հռչակված հողի ազգայնացումը։ Առաջին կոոպերատիվ տնտեսությունները Հայաստանում ձևավորվեցին 1922-1924թթ։ Տնտեսությունները արագ ծավալվեցին 1924-ից, երբ գյուղատնտեսության կոոպերատորների առաջին համագումարում ձևավորվեց Հայգյուղը կոոպերատիվը։Հայաստանի բոլոր գյուղերը սկզբունքորեն իրականացրել են կառավարչական նույն գործիքները՝ կոոպերատիվի խորհուրդներ,կոլտնեսության վարչություն,գյուղ Խորհուրդ։Խորհրդայն կառավարման վերջին շրջանում կոլեկտիվ տնտեսությունների([[Колхоз]]) մի մասը դարձան սոցիալիստական տնտեսություներ([[Совхоз]]):Գյուղի համայնքը անցել է կառավարման նշված համակարգերով՝ կոոպերատիվ տնտեսություն,կոլեկտիվ տնտեսություն և գյուղ խորհուրդ։ 1991թ հետո գյուղ խորհուրդը վերանվանվեց և դարձավ համայնքապետարան <ref>[[համայնքապետարան http://www.gegashen.am]]</ref>
===Կոոպերատիվ տնտեսություն ===
Մի քանի հողի սեփականատերեր '''Հրանտ Հակոբի Հարությունյանի''' նախաձեռնությամբ, հենվելով պետության ընձեռնած հնարավորության վրա, միավորեցին իրենց բոլոր կարողությունները համատեղ տնտեսավարում և դաշտային աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով։ Կոոպերատիվի (Товарищество по совместной обработке земли )անդամները պարտավոր էին համատեղ օգտագործման համար տրամադրել իրենց սարքավորումները, լծկան եզները , անասունները, տրանսպորտային միջոցները։
Ֆինանսական տարվա վերջում,եկամուտի բաշխշման ժամանկ, արտադրության միջոցների սեփականատերը ստանում է եկամտի որոշակի բաժին դրանց օգտագործման համար։ Այլ կերպ ասած, կոոպերատիվում եկամտի բաշխումն իրականացվում է ոչ միայն աշխատանքով, այլ նաև բաժնեմասով `կախված տրամադրված արտադրական միջոցների չափից։
1935-ին ԽՍՀՄ-ում ընդունվեց նոր մոդելի գյուղատնտեսական արտելի ստանդարտ կանոնադրությունը։ 1936 թվականից մինչև 1938թվականը ԽՍՀՄ-ի տարածքում բոլոր գյուղական արտադրական կոոպերատիվները վերակազմակերպվեցին։ 1938 թ.-ին ԽՍՀՄ-ում կար 250,000 կոլտնտեսություն։
1928թվականին Հրանտ Հակոբի Հարությունյանի հիմնած կոոպերատիվը գործեց մինչև 1938 թվականը։թվականը և համաձայն ԽՍՀՄ նոր մոդելի գյուղատնտեսական արտելի ստանդարտ կանոնադրության կոոպերատիվը վերակազմակերպվեց և 1938թվականից սկսեց գործել որպես Կոլեկտիվ տնտեսություն (Колхоз) ։ Տնտեսությունը ուներ իր վարչությունը ,նախագհը ,հաշվպահը և կոմկուսի քարտուղարը։
=== Կոլեկտիվ տնտեսություն===
=== Գյուղ Խորհուրդ===
Հայաստանում գյուղխորուդները սկսվեցին ձևավորվել համաձայն 1924թ․ հոկտեմբերի 16-ի «Գյուղացիական խորհուրդների մասին » կանոնակարգի։Համաձայն կանոնակարգի ամեն հարյուր մարդու դիմաց ընտրվում է մեկ պատգամավոր, նվազագույնը երեք պատգամավոր։
1924 թվականի կանոնակարգի համաձայն ՝ գյուղական խորհուրդներին կից ընտրվում էին վերահսկման հանձնաժողովներ, որոնք իրականացնում էին խորհրդի աշխատանքի հասարակական վերահսկողության գործառույթները։ Կանոնակարգը գյուղական խորհուրդներին տրամադրեց հանձնաժողովներ (բաժիններ) ձևավորելու իրավունք ՝ որպես գյուղական համայնքի ակտիվների կառավարման և մասնակցության ձև։ Մեծ դեր էր վերապահված գյուղական հավաքներին որպես նոր կյանքի կառուցման համար բնակչությանը ներգրավելու կարևորագույն միջոց։
Համառուսաստանյան կենտրոնական գործադիր կոմիտեի նախագահության և ՌՍՖՍՀ ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի կողմից 1927 թվականի մարտի 21-ին ընդունվեց «Շրջանային և վարչական գործադիր կոմիտեների և գյուղական խորհուրդների մշտական հանձնաժողովների (բաժինների) մասին» կանոնակարգը և Առանձին քաղաքացիների հողային վեճերի քննարկմանը գյուղական խորհուրդների մասնակցության կարգի վերաբերյալ հրահանգ։
Հրահանգը հաստատվել է Համառուսաստանյան կենտրոնական գործադիր կոմիտեի նախագահության և ՌՍՖՍՀ ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի կողմից 1927 թվականի ապրիլի 4-ին
1927 թ. Մարտի 21-ի «Շրջանային և վարչական գործադիր կոմիտեների և գյուղական խորհուրդների մշտական հանձնաժողովների (բաժինների) մասին» կանոնակարգով որոշվեց գյուղատնտեսական, մշակութային և կրթական, առողջապահական, ֆինանսական և հարկային, տեղական տնտեսություն և բարելավում, առևտուր և համագործակցություն հանձնաժողովների (բաժինների) կազմը։
Նշված կանոնակարգերի շրջանակներում գյուղի բնակչությունը մասնավոր հողի սեփականություն մշակումից մեծ դժվարւոթյամբ անցնում էր դեպի միասնական ՝ կոոպերատիվ հողագործության ինչը ստիպում էր նաև ձևավորել գյուղխորուրդ,որը պետք է կառավեր գյուղի կյանքը և վեճերը։Ըստ էության գյղուղխորհրդի առաջին նախաագահը դարձավ կոոպերատիվ տնտեսության առաջին նախագահ Հ․Հ․Հարությունյանը ։
=== Կոլեկտիվ տնտեսություն===
Համաձայն ԽՍՀՄ նոր մոդելի գյուղատնտեսական արտելի ստանդարտ կանոնադրության 1938թվականից գյուղում հողը դարձավ հանրային սեփականություն կամ պետական սեփականություն և այդ հանրային սեթականության հիմքով գյուղում սկսեց գործել Կոլեկտիվ տնտեսությունը (Колхоз)։ Տնտեսությունը ուներ իր վարչությունը ,նախագհը ,հաշվպահը և կոմկուսի քարտուղարը։
== Տնտեսություն ==
Գյուղի ներկայիս տնտեսական հզորությունները հիմնականում ձևավորվել են 1970-1991թթ․ Գեղաշենի կոլտնտեսության ստեղծած ժառանգության սեփականաշնորհման հետևանքով։
=== Ալրաղաց===
=== Անասնապահություն ===
Գյուղի ջրաղացները կառուցվել են 1850 ականներին այսօրվա ավազի հանքի ուղղությամբ գտնվող ձորի մեջ չորացած գետի հոսանքի ուղությամբ աջ կողմում թեք լանջի վրա,գյուղի պատմության մեջ այդ տարածքը հիշվում է որպես «շարան ջաղչներ»։Այդ ալրաղացներից օգտվել են մինչև 1938թվականները ,հողիի կոլեկտիվացումից հետո գյուղի ամբողջ հացահատիկը մթերում էր պետությունը ,իսկ գյուղացիներին տրվող մասնաբաժինեը աղալու համար 40 ականներին գյուղում կառուցեցին էլեկտրականությամբ գործող ալրաղացը ,որտեղ գյուղացիները վերամշակում էին իրենց ցորոնը,ալրաղացը աշխատացնում էր Մուկուչը։Ալրաղացը գործել է մինչև 90ականները։Ալրաղացի կողքին էր գյուղի առաջին խանութը(сельмаг) սելմագը և վարսավիրանոցը (դալաքնոցը)։
=== Անասնապահություն , հողագործություն և մեղվապահություն===
Գյուղի առաջին և վերջին պայտ անողը,ձիերի ,ավանակների, լծկան եզների և կովերի պայտ խփողը նալբանդ Բենոն է։ Գյուղի կոլտնտեսության անասնաբուժն էր Գարուշ Հարությունյանը։
Գյուղում մեղվապահությամբ սկսել են զբաղել 1970 թվականներից ,այդ տարիներից կոլտնտեսությունը կարողացավ պահել երեքհարյուր մեղվաընտանիք,կոլտնտեսության մեղվապահն էր Հովհաննես Բաբայանը։ Մասնավորների նախաձեռնությամբ գյուղում մեղվապահությունը սկսել է զարգանալ կոլտնտեսության մեղվապահությանը զուգահեռ։ 70 ականներում գյուղի հայտնի մասնավոր մեղվապահներն էին ապեր Կոստանը, Անդրանիկ Քոչարյանը։
Հակոբ Հայրապետի Խաչատրյանը կարողացել էր պահել 120 մեղվաընտանիք, մեղվափեթակները պատրաստել է իր ձեռքերով, հարմարավետ ու հավասարաչափ, քառակուսի մեղվափեթակ-տնակներ։ Տարեկան կարողացել է քամել տոննայի չափ մեղր, կահ -կարասիներով լցրած, հիմնականում բարեգործությամբ բաժանել է դրկից, հարևան- բարեկամներին, տարբեր տեղերից դիմած հիվանդներին, կարիքավորներին։
=== Բանկ, առևտուր և արտարություն===
Գյուղի առաջին առևտրականները մինչև 1921թվականները եղել են փանոները։1980 ականների վերջերին գյուղում սկսեցին գործել արտադրական ձեռնարկություններ, որոնց արտադրանքը հանրապետական նշանակություն ունեին։ Մեկ ձեռնարկություն գործում է գյուղի կենտրոնում « կիոդահլիճ կոչվող» շենքում մյուսերը գործում էին «հին դպրոց» կոչվող շենքում։Ավազի հանքի շահագործումը։ Ձեռնարկությունները լուծարվեցին 1990ականների վերջին։
1987թ ԽՍՀՄ ղեկավարությունը որոշում կայացրեց թույլատրել մասնավոր ձեռնարկատիրությունը ,այս հնարավորությունից նաև օգտվեցին շատ գեղաշենցիրեր Մասնավոր։ 1990-1994թթ ամենա բարձր տնտեսական արդյունք ցույց է տվել Համամյութենական «Պրոգրես» ԳԱՄ Հայաստանի բաժանմունքի «Գանձակ» ընկերությունը,շրջանառությունը անցել է 50 մլն ռուբլի։
=== Արտադրություն ===
1970 ականներին գյուղը խանութը Հովհաննիսյան Աղաս,Անահիտը,Կոյրունը,Վրևի խանութ Փայլակը Մարետը ,Միասիկը Ռուբոն և Ֆենիկ, Վարդանը
Գյուղում գործում են մի քանի արտադրական ընկերություններ, որոնց արտադրանքը հանրապետական նշանակություն ունեն։
=== Մեղվապահություն ===
Գյուղում մեղվապահությամբ սկսել են զբաղել 1970 թվականներից ,այդ տարիներից կոլտնտեսությունը կարողացավ պահել երեքհարյուր մեղվաընտանիք,կոլտնտեսության մեղվապահն էր Հովհաննես Բաբայանը։ Մասնավորների նախաձեռնությամբ գյուղում մեղվապահությունը սկսել է զարգանալ կոլտնտեսության մեղվապահությանը զուգահեռ։ 70 ականներում գյուղի հայտնի մասնավոր մեղվապահներն էին ապեր Կոստանը, Անդրանիկ Քոչարյանը։ Հակոբ Հայրապետի Խաչատրյանը կարողացել էր պահել 120 մեղվաընտանիք, տարեկան կարողացել է քամել տոննայի չափ մեղր, հիմնականում բարեգործությամբ բաժանել է մարդկանց, կարիքավորներին, մեղվափեթակները պատրաստել է իր ձեռքերով, հարմար, գեղեցիկ ու հավասարաչափ մեղվափեթակ տնակներ։
== Զբոսաշրջություն ==
== Հասարակական քաղաքական գործիչներ ==
Վերջին հարյուր տարվա պատմության մեջ Գեղաշենը տվել է պետական,հասարակական և քաղաքական գործիչներ։
[[Պատկեր:Ե․Ս․Մ․.png|մինի | Եփրեմ Մահետիսի Սարգսյան,Իրան 1922թ․]]
Վերջին հարյուր տարվա պատմության մեջ Գեղաշենը տվել է պետական,հասարակական և քաղաքական գործիչներ։
[[Պատկեր:Հայրենիքի փրկության կոմիտեի Կազմը .png|մինի|Հայրենիք փրկության կոմիտեի առաջին ակտը]]
'''Առաջին պետական,հասարակական և քաղաքական գործիչը [[Եփրեմ Մահետիսի Սարգսյան]]ն է''', ծնված 1895թ․ Գեղաշենում, Մուղսոնց Տուն ։Առաջին1895թ․Առաջին հանրապետության ՝1918-1921թթ Ազգային Ժողովի պատգամավոր,ՀՅԴ։ 1918-21թթ Ազգային Ժողովի երորդ քարտուղար։ 1921 թվականի փետրվարի 18-ին՝ Հայաստանում հակախորհրդային ապստամբության համահիմնադիր։ [[Հայրենիքի փրկության կոմիտե]]ի անդամ։ Կոմիտեն գլխավորել է Հայաստանի Հանրապետության վերջին վարչապետ Սիմոն Վրացյանը, անդամներն էին՝ Ա. Հովհաննիսյանը, Կ. Սասանին, Հ. Տերտերյանը, Հ. Տեր-Հակոբյանը, Ս. Եղիազարյանը, Հ․Սարգսյանը, Եփր. Սարգսյանը, Ս. Թարխանյանը (Կուռո)։ Մահվան վայրը Լոս Անջելես, ԱՄՆ։
[[Հայրենիքի փրկության կոմիտե]]ի անդամ։ Կոմիտեն գլխավորել է Հայաստանի Հանրապետության վերջին վարչապետ Սիմոն Վրացյանը, անդամներն էին՝ Ա. Հովհաննիսյանը, Կ. Սասանին, Հ. Տերտերյանը, Հ. Տեր-Հակոբյանը, Ս. Եղիազարյանը, Հ․Սարգսյանը, Եփր. Սարգսյանը, Ս. Թարխանյանը (Կուռո)։ Անձնական բնույթի լուրջ հակասություն է ունեցել Գ․Նժդեհի հետ։
Եփրեմ Մահետիսի Սարգսյան ավարտել Է Երևանի թեմական դրպորցը,
Էջմիածնի ճեմարանը,
1913/4թ․,ընդունվել է Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի արևելագիտության բաժինը,կրթությունը շարունակել է
1915թ․Դորպատի համալսարանում
1917թ ավարտել է Դորպատի համալսարանը
1917թ․աշխատել է որպես ուսուցիչ Դավառլուի դպրոցում
1918թ․ սարդարապատի հերոսամարտին մասնակցել է Երևանի կամաորականների գնդի կազմում Գեղաշենցիների ջոկատով
1918-21թթ ՀՀ ԱԺ պատգամավոր ,ԱԺ երորդ քարտուղար, հողային կոմիտի և պարենի քարտուղար,ՀՅԴ անդամ
1920թ Հայրենիքի Փրկության Կոմիտեի Հիմնադիր և փետրվարյան ապստամբության անդամ։
1921թ․ Լեռնահայաստանի հռչակման մասնակից և կառավարության անդամ։
1921-1922թ․ Իրան
1923թ․ Վարշավա ,Լեհաստան
1928թ․ Ռումինիա ,Բուխարեստ
1938/9 թվական Գերմանիա,Շտուդգարտ
1945/6 թ․ ԱՄՆ,Լոս Անջելես ,դասավանդել է հայոց լեզու ,գրականություն և պատմություն ,տիրապետել է հայերեն,ռուսերեն,գերմաներեն,անգլերեն։ԱՄՆ-ում զբաղվել է միայան կրթական և հասարակական խնդիրներով։
Որդին ծնվել է Երևանում 1919թ․
անունը պարզված չէ
Դուստրը ծնվել է Լեհաստանում 1923/24թ
անունը պարզված չէ ։Մահվան վայրը [[ Լոս Անջելես ]], [[ ԱՄՆ ]]։
[[Գագիկ Հարությունյան]], ՍՄԿԿ անդամ, ՀՀՇ անդամ։ ՀՀ վարչապետ,1991 դեկտեմբեր - 1992 հուլիս։ Իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։ ՀՀ սահմանադրական իրավունքի կենտրոնի խորհրդի նախկին նախագահ, Տեղեկատվական միջազգային ակադեմիայի իսկական անդամ, Սահմանադրական իրավունքի միջազգային ընկերակցության խորհրդի անդամ։
[[Սիրակ Հովհաննիսյան]] ՀՅԴ անդամ, [[ ԵՊՀ]] ,քաղ․գիտ․թեկնածու,դոցենտ,ինը քաղաքագիտ․գրքերի հեղինակ և համահեղինակ,յոթ գիտ․հոդված։ [[Հայաստան]]
[[Արամ Ս․Մկրտչյան]] անկուսակցական,լեզվաբան, բարձրագույն դասի պատվավոր-իրավարար, {{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}} Պետության Սահմանադրության համահիմնադիր,«DINASTIC ORDEN OF THE FAMILY LUSINGIAN» միաբանության ասպետ,Իշխան։Արևմտյան Հայաստանի վտարանդի կառավարության (ԱՀՎԿ)<ref>https://www.westernarmeniangovernment.org/</ref> համահիմնադիր, 2014թ-ից ԱՀՎԿ գործող վարչապետ։ Հեղինակ է քաղաքական և մշակութային խնդիրներին նվիրված բազմաթիվ<ref>https://lib.armedu.am/resource/648</ref> հոդվածների,[[Գերմանիա]]։
Պետության Սահմանադրության համահիմնադիր,«DINASTIC ORDEN OF THE FAMILY LUSINGIAN» միաբանության ասպետ,Իշխան։{{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}}ի վտարանդի կառավարության (ԱՀՎԿ)<ref>https://www.westernarmeniangovernment.org/</ref> համահիմնադիր, 2014թ-ից ԱՀՎԿ գործող վարչապետ։ Հեղինակ է քաղաքական և մշակութային խնդիրներին նվիրված բազմաթիվ<ref>https://lib.armedu.am/resource/648</ref> հոդվածների,[[Գերմանիա]]։
== Քաղաքական աքսորյալներ ==
'''''1928-1943 թվականներին տարբեր մեղադրանքներով հինգ տասնյակից ավելի գյուղացիներ աքսորվեցին Սիբրիր, որոնց մի մասը այլևս չդարձավ :'''''
Գյուղի առաջին քաղաքական աքսորյալը ՀՅԴ անդամ ,Հայաստանի Հանրապետության 1918-1921թթ Պառլամենտի պատգամավոր Եփրեմ Սարգսյանն էր, ով որպես [[Հայրենիքի փրկության կոմիտե]]ի անդամ ,կրեց փետրվարյան ապստամբությանը ծանրությունը և պատասխանատվությունը ։Հայրենիքի փրկության կոմիտեն կազմակերպել է 1921 թ․փետրվարին հակախորհրդային ապստամբությունը Հայաստանում։ Մի քանի օրով կոմիտեի ռազմական խորհրդի կենտրոն է դառնում տեր հայր Գարեգին Սարգսյանի տունը այնուհետև կոմիտեն մի քանի օր անց տեղափոխվում է հարևան [[Զառ]] գյուղ հետո [[Գառնի]] և հաստատվում են Երևանում։ 1921 թվականի ապրիլի 2-ին բոլշևիկները գրավում են Երևանը։ Հայրենիքի փրկության կոմիտեի զորամասերը մարտերով նահանջում են Դարալագյազ (Եղեգնաձոր)։Մայիսի սկզբներին Եփրեմ Սարգսյանը կարողանում է վերադառնալ հայրենի գյուղ որպեսզի վերջին անգամ տեսակցի իր հարազատների հետ; Այդ այցի մասին պատմել է գինոսեց Հունաի կինը ՝Արփո Սարգսյանը ,Եփրեմի հորեղբոր աղջիկը։Եփրեմ Սարգսյանը առավոտ շուտով սպիտակ ձիու վրա նստած, զինված, մտնում է գյուղ։ Տեսնում է բոլոր հարազատներին և ասում է, որ ինքը իր ընտանիքի հետ գնում է Զանգեզուր և այդես էլ նա այլևս չվերադարձավ իր հայրենիք այս պատմությունը պատմել է Արփո Սարգսյանը <ref>Արամ Մկրտչյան, հոդված «Գեղաշենի պատմության շուրջ» 2008թ․</ref>։1921 թվականի մայիսին Սյունիքը և Զանգեզուրը՝ [[Լեռնահայաստան]]ը Նժդեհի առաջնորդությամբ հայտարարվեց Հայաստանի Հանրապետություն իրավահաջորդ։ Կառավարության մեջ մտան նաև Հայրենիքի փրկության կոմիտեի անդամները, կառավարության նախագահ հաստատվեց [[Սիմոն Վրացյան]]ը։ 1921 թվականի հուլիսին կարմիր բանակը մտավ Զանգեզուր, Լեռնահայաստանի կառավարությունը, Հայրենիքի փրկության կոմիտեի անդամները և Եփրեմ Սարգսյանը իր ընտանիքով անցան Պարսկաստան։1923թ բնակվել է Լեհաստանում, 1930 կաններին տեխափոխվել Ռումինյա, դասավանդել է հայերն,1939թ․տեղափոխվել է Գերմանիա և բնակվել Շտուդգարտում մինչև 1945թ․։1945թ․տեղաթոխվել է ԱՄՆ, Լոս Անջելել,աշխատել ուսուցիչ,ունեցել է մեկ տղա և մեկ աղջիկ։Մեկ ժողովածուի հեղինակ է։
Գյուղի առաջին քաղաքական աքսորյալը ՀՅԴ անդամ ,Հայաստանի Հանրապետության 1918-1921թթ Պառլամենտի պատգամավոր Եփրեմ Սարգսյանն էր, ով որպես [[Հայրենիքի փրկության կոմիտե]]ի անդամ ,կրեց փետրվարյան ապստամբությանը ծանրությունը և պատասխանատվությունը ։
Հայրենիքի փրկության կոմիտեն կազմակերպել է 1921 թ․փետրվարին հակախորհրդային ապստամբությունը Հայաստանում։ Մի քանի օրով կոմիտեի ռազմական խորհրդի կենտրոն է դառնում տեր հայր Գարեգին Սարգսյանի տունը այնուհետև կոմիտեն մի քանի օր անց տեղափոխվում է հարևան [[Զառ]] գյուղ հետո [[Գառնի]] և հաստատվում են Երևանում։ 1921 թվականի ապրիլի 2-ին բոլշևիկները գրավում են Երևանը։ Հայրենիքի փրկության կոմիտեի զորամասերը մարտերով նահանջում են Դարալագյազ (Եղեգնաձոր)։Մայիսի սկզբներին Եփրեմ Սարգսյանը կարողանում է վերադառնալ հայրենի գյուղ որպեսզի վերջին անգամ տեսակցի իր հարազատների հետ; Այդ այցի մասին պատմել է գինոսեց Հունաի կինը ՝Արփո Սարգսյանը ,Եփրեմի հորեղբոր աղջիկը։Եփրեմ Սարգսյանը առավոտ շուտով սպիտակ ձիու վրա նստած, զինված, մտնում է գյուղ։ Տեսնում է բոլոր հարազատներին և ասում է, որ ինքը իր ընտանիքի հետ գնում է Զանգեզուր և այդես էլ նա այլևս չվերադարձավ իր հայրենիք այս պատմությունը պատմել է Արփո Սարգսյանը <ref>Արամ Մկրտչյան, հոդված «Գեղաշենի պատմության շուրջ» 2008թ․</ref>։1921 թվականի մայիսին Սյունիքը և Զանգեզուրը՝ [[Լեռնահայաստան]]ը Նժդեհի առաջնորդությամբ հայտարարվեց Հայաստանի Հանրապետություն իրավահաջորդ։ Կառավարության մեջ մտան նաև Հայրենիքի փրկության կոմիտեի անդամները, կառավարության նախագահ հաստատվեց [[Սիմոն Վրացյան]]ը։ 1921 թվականի հուլիսին կարմիր բանակը մտավ Զանգեզուր, Լեռնահայաստանի կառավարությունը, Հայրենիքի փրկության կոմիտեի անդամները և Եփրեմ Սարգսյանը իր ընտանիքով անցան Պարսկաստան։
1923թ Եփրեմ Սարգսյանն բնակվել է Լեհաստանում, 1930 կաններին տեխափոխվել Ռումինյա, դասավանդել է հայերն, 1939թ․տեղափոխվել է Գերմանիա և բնակվել Շտուդգարտում մինչև 1945թ․։ 1945թ․տեղաթոխվել է ԱՄՆ, Լոս Անջելել,աշխատել ուսուցիչ,ունեցել է մեկ տղա և մեկ աղջիկ։Մեկ ժողովածուի հեղինակ է։
== Արվեստի և գրականության գործիչներ ==
==Արվեստ==
=== Գեղանկարչություն ,քանդակագործություն ===
[[Կամո Սեյրանի Մկրտչյան]],ստեղծագործական անունը Գոնորգումախ <ref>https://www.saatchiart.com/gonoregumach</ref> ,Հայաստանի նկարիչների միության անդամ,ժամանակակից փիլիսոփայության մեջ ֆրագմենտարիզմ ուղղության հիմնադիր։Անհատական ցուցահանդես Երևանում։Ստեղծագործությունները ցուցադրվել են, ԽՍՀՄ երկրներում, Եվրոպայում, ԱՄՆ։ Լավագույն ստեղծագործություններից է Տաքսի Բեռլին գործը<ref>https://www.saatchiart.com/print/Painting-Taxi-Berlin-No-Comment/277432/1247804/view</ref>։Պանո աշխատանքների հեղինակ է <ref>https://www.youtube.com/watch?v=A9JAoYr7qRU</ref>։Բնակության երկիրը ԱՄՆ,Լոս Անջելես։
=== Գեղանկարիչներ ===
[[Սիմակ Սարիբեկի Հովհաննիսյան]], ավարտել է Երևանի գեղարվեստի ակադեմիան (նախկինում՝ Երևանի գեղարվեստի պետական ինստիտուտ),մասնակցել է հանրապետկական ցուցահանդեսների։Ապրել է Գեղաշենում ,մահացել է 2005թ․
[[Կամո Սեյրանի Մկրտչյան]],ստեղծագործական անունը Գոնորգումախ <ref>https://www.saatchiart.com/gonoregumach</ref> ,Հայաստանի նկարիչների միության անդամ,ժամանակակից փիլիսոփայության մեջ ֆրագմենտարիզմ ուղղության հիմնադիր։Անհատականց ցուցահանդես Երևանում։Ստեղծագործությունները ցուցադրվել են,ԽՍՀՄ երկրներում,Եվրոպայում,ԱՄՆ։Լավագույն ստեղծագործություններից է Տաքսի Բեռլին գործը<ref>https://www.saatchiart.com/print/Painting-Taxi-Berlin-No-Comment/277432/1247804/view</ref>։Պանո աշխատանքների հեղինակ է <ref>https://www.youtube.com/watch?v=A9JAoYr7qRU</ref>։Բնակության երկիրը ԱՄՆ,Լոս Անջելես։
=== Երաժիշտներ ===
[[Հովանես Վազգենի Հովսեփյան]],քանդակագործ,դասավանդում է գեղանկարչություն դպրոցում։Մեծ հարգանք է վայելում համագյուղացիների մոտ որպես քանդակագործ։
Գեղաշենի երաժիշտները հիմնականում ինքնուս էին կամ սովորում էին նվագել գյուղի ինքնուս վարպետներից մեկի մոտ։ Ամենահայտի ինքնուս երաժիշտը քյամանչահար Օնիկ Մկրտչյանն էր ով հայտնի էր գուսան Օնիկ անունով։ Երկար տարիներ համագործակցել է պրոֆեսոր Թովմաս Պողոսյանի «Սայաթ-նովա» <ref>http://sayat-nova.org/sayat-nova-ashough-ensemble/</ref>աշաուղական անսամբլի հետ։Մեծ հեղինակություն ուներ ինքնուս երաժիշտ ակարդիոնահար Աշոտ Բալաբեկի Սարգսյանը,նա երկար տարիներ նվագել էր հանրահայտ երգչուհի Արև Բաղդասարյանի երաժշտական խմբում։
Խորհրդային տարիների վերջին տարիներին հնարավորություն էր ստեղծվել երաժշտական կրթություն ստանալ երաժշտական ուսումնական հաստատություններում։Ամենահայտնի երաժիշը ջութակահար [[Տիգրան Մարատի Միքաելյան]] է։Ավարտել է Ս․Պետերբուրգի կոնսերվատորյան ։ Ջութակահար,դոկտոր,նվագախմբի դիրիժոր,հանդես է գալիս համերգային ծրագրերով<ref>https://www.youtube.com/watch?v=FDhDtwReLcg</ref>, ԵՄ,ՌԴ,Չինաստան։Բնակության երկիրը Գերմանիա<ref>https://www.neue-philharmonie-hamburg.com/%C3%BCber-uns/leitung/</ref>։
===Ոսկերչություն փորագրություն և լուսանկարչություն===
Քրիստինե Հրաչի Սարգսյան, ավարտետել է Երևանի երաժշտական ուսումնարանը,դաշնամուրի բաժին։
[[Սամվել Հովհաննեսի Հովհաաննիսյան|Սամվել Հովհաննեսի Հովհաննիսյան]], ավարտել է Երևանի գեղարվեստի ուսումնարանը,փաայտի վարպետ։դասավանդել է Բյուեղավանի 25-րդ ուսումնարանի Գեղաշենի բաժանմունքում։
=== Գրողներ ===
[[Սուրեն Գեղամի Մարտիրոսյան]] ավարտել է Երևանի գեղարվեստի ուսումնարանը,ոսկորի բաժին։
=== Լրագրողներ ===
[[Արշավիր գեմաի Մարտիրոսյան ]] ավարտել է Երևանի գեղարվեստի ուսումնարանը,ոսկորի բաժին։
Լրագրողական մշակույթին շատ բարձր տիրապետում էր Սեյրան Մկրտչյանը,նա իր լրագրողական գործունեությունը սկսել է 1959-1980թթ Համագործակցել է Հայաստանի Հանրային Ռադիոյի, «Սովետական Մանկավարժ» ամսագրի,«Հայրենիքի Ձայն» թերթի և «Արշալույս» շրջանային թերթի հետ։ Հայաստան Հակոբյանը 1965-75թթ համագործակցել է «Հայաստանի աշխատավորուհի» ամսագրի հետ։Սլավա Հովհաննիսյանը երկար տարիներ մինչև 1991թ․ աշխատել է հեռուստապետկոմի լուրերի բաժնում,որպես պատասխանատու։Գոհար Սարդարյանը աշխատել է շրջանային «Արշալույս» թերթի գլխավոր խմբագիր։Լալա Հակոբյանը աշխատել է «Հայկական Ժամանակ» թերթում։Լավագույն լրագրողական հատկանիշնորով է օժտված Սարգիս Սարգսյանը ,ով նաև «Հայաստաի Ձայն» թերթի ներկայացուցիչն է Մոսկվայում։ Սարգիս Սարգսյանը բազմաթիվ հոդվածների հեղինակ է որոնք հրապարակվել են 1998թ․ՌԴ և ՀՀ կենտրոնական մամուլում։ Երիտասարդ սերնդից լրագրողական դաշտում է նաև Սերգե Առաքելյանը,նա աշխատում է «Հրապարակ» թերթում։
[[Սիմակ Սերոժի Դավթյան ]] ավարտել է Երևանի գեղարվեստի ուսումնարանը,ոսկու բաժին։
[[ Քաջիկ Անուշավանի Սարգսյան ]] ավարտել է Երևանի գեղարվեստի ուսումնարանը,ոսկու բաժին։
'''1956թ․ Հովհաննես Գալուստի Մկրտչյանը''' նախաձեռնեց և իր տանը բացեց լուսանկարչատուն և մինչև 1980 թականների վերջ մեծ ծառայություն մատուցեց գյուղին։ Ի շնորհիվ պարոն Հովհաննեսի և միջնակարգ դպրոցի հետ համագործակցության 1956-1984թ․թ․ գյուղում ձևավորվեց նոր մշակույթ։ Քառորդ դար, ամեն ուսումնական տարվա վերջին, պարոն Հովհաննեսը լուսանկարում էր դպրոցի դասարանների բոլոր աշակերտներին, դասարաններին՝ իրենց դասղեկի և դասավանդող ուսուցիչների հետ։ Շնորհիվ լուսանկարիչ Հովհաննեսի, գյուղի բոլոր հանդիպումները, միջոցառումները, ծնունդներն ու կնունքները, հարսանիքները անմահացել ու պահպանել են իրենց գեղեցիկ ու պատմական դարձած հիշողությունները։ Պարոն Հովհաննեսը շատ խարիզմատիկ և հումորով անձնավորություն էր, բոլոը հիշում են նրա շատ սուր դիտարկումները և երգիծանքը։ Իր երգիծանքներից մեկը՝ «Ա՛յ, Սաքոյի տղա, քեզանից փող չեմ վերցնելու, վիզդ մի՛ ծռի նկարի մեջ»։
=== Երաժշտություն ===
Խորհրդային տարիներին հնարավորություն էր ստեղծվել երաժշտական կրթություն ստանալ երաժշտական ուսումնական հաստատություններում։ Գեղաշենի երաժիշտները հիմնականում ինքնուս էին կամ սովորում էին նվագել գյուղի ինքնուս վարպետներից մեկի մոտ։ Ամենահայտնի ինքնուս երաժիշտը քյամանչահար Օնիկ Մկրտչյանն էր, ով հայտնի էր գուսան Օնիկ անունով։ Երկար տարիներ համագործակցել է պրոֆեսոր Թովմաս Պողոսյանի «Սայաթ-նովա» <ref>http://sayat-nova.org/sayat-nova-ashough-ensemble/</ref> աշուղական անսամբլի հետ։ Մեծ հեղինակություն ուներ ինքնուս երաժիշտ ակարդիոնահար Աշոտ Բալաբեկի Սարգսյանը, նա երկար տարիներ նվագել էր հանրահայտ երգչուհի Արև Բաղդասարյանի երաժշտական խմբում։
1980ականների վերջին Երևանի Երաժշտական ուսումնարանն է ավարտել Խաչիկ Պարույրի Ասատրյանը։
Մշակութային շփումները գյուղի երաժշտական կենցաղ էին բերում էին նոր երաժշտական գործիքներ որոնցից էին ակորդիոնը,կիթառը, դաշնամուրը։ Կիթառը գյուղ է մտել 1974թ։ Քրիստինե Հրաչի Սարգսյանը ավարտել է երաժշտական դրպոց և շատ լավ նվագում էր դաշնամուր։ 1976 ականներից սկսված գյուղի լավագույն ակարդեոնահարը և երգիչը եղել է Հայկ Ռազմիկի Խաչատրյանը ,ապա Սուրեն Աբրահամյանը։1980ականների կեսերից գյուղում սկսվեց օգտագործվել էլեկտրոնային երաժշտական գործիքներ։
'''-Ինգա և Անուշ Աշոտի Արշակյաններ''', նաև ճանաչված որպես '''Արշակյան քույրեր''', Բարեղամյան Արմենի թոռները։ Երկու հայ ժողովրդական երգչուհիներ և երգահաններ են, որոնք ներկայացրել են [[Հայաստան|Հայաստանը]] [[Եվրատեսիլ 2009]] թվականին [[Մոսկվա|Մոսկվայում]] «Նոր պար» երգով։ [[Հայաստանի Հանրապետության վաստակավոր արտիստ|Հայաստանի Հանրապետության վաստակավոր արտիստներ]] ([[2014]]): [[2015]] թվականին Ինգա Արշակյանը՝ որպես [[Genealogy]] [[Սուպերխումբ|սուպերխմբի]] անդամ ներկայացրել է [[Հայաստանը Եվրատեսիլ 2015 երգի մրցույթում|Հայաստանը]] [[Եվրատեսիլ 2015 երգի մրցույթ|Եվրատեսիլ 2015 երգի մրցույթում]], որը անցկացվել է [[Վիեննա|Վիեննայում]], [[Ավստրիա]]։ ․2005 - Հայաստանի հանրապետության նախագահի մրցանակ՝ հայ ժողովրդական երգի մշակման, ներկայացման և բարձր կատարողական ունակությունների դրսևորման համար։ 2014 '''Ինգա և Անուշ Աշոտի Արշակյանները''' [[ՀՀ վաստակավոր արտիստ|ՀՀ վաստակավոր արտիստներ են։]]
'''TIGRAN MIKAELYAN Violine ։''' Տիգրան Մարատի Միքայելյան -Ամենահայտնի երաժիշտը ջութակահար Johannes-Brahms-Konservatorium in Hamburg․ 1987 թվականին Չայկովսկու անվան երաժշտական ավագ դպրոցն ավարտելուց հետո սովորել է Սանկտ Պետերբուրգի Ռիմսկի-Կորսակովի անվան կոնսերվատորիայում ՝ պրոֆեսոր Ա. Ֆիշերի մոտ։ Դրան հաջորդեցին Սանկտ Պետերբուրգի կամերային նվագախմբի մենակատարի ելույթները և մենահամերգներ Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Հայաստանում, Գերմանիայում, Հոլանդիայում և Բելգիայում։ 1995 թվականին նա տեղափոխվում է Գերմանիա, որտեղ այժմ աշխատում է որպես ջութակահար Համբուրգի Klassik Philharmonie: Միևնույն ժամանակ նա հիմնել է մի քանի անսամբլներ Ensembles, որոնց հետ նա ՝ որպես մենակատար և ջութակահար, նվագախմբի դիրիժոր բազմաթիվ համերգներ է ունեցել տարբեր քաղաքներում Շլեսվիգ-Հոլշտեյնում, Բեռլինում, Համբուրգում, Դետմոլդում և Համբուրգում, ԵՄ,ՌԴ,Չինաստան<ref>https://www.neue-philharmonie-hamburg.com/%C3%BCber-uns/leitung/</ref>։
=== Լուսանկարիչներ ===
=== Գրողներ և լրագրողներ ===
Լրագրողական մշակույթին շատ բարձր տիրապետում էր Սեյրան Մկրտչյանը,նա իր լրագրողական գործունեությունը սկսել է 1959-1980թթ Համագործակցել է Հայաստանի Հանրային Ռադիոյի, «Սովետական Մանկավարժ» ամսագրի,«Հայրենիքի Ձայն» թերթի և «Արշալույս» շրջանային թերթի հետ։ Հայաստան Հակոբյանը 1965-75թթ համագործակցել է «Հայաստանի աշխատավորուհի» ամսագրի հետ։ Սլավա Հովհաննիսյանը երկար տարիներ մինչև 1991թ․ աշխատել է հեռուստապետկոմի լուրերի բաժնում,որպես պատասխանատու։Գոհար Սարդարյանը աշխատել է շրջանային «Արշալույս» թերթի գլխավոր խմբագիր։ Լալա Հակոբյանը աշխատել է «Հայկական Ժամանակ» թերթում լրագրող, խմբագիր։ Լավագույն լրագրողական հատկանիշներով է օժտված Սարգիս Սարգսյանը ,ով նաև «Հայաստաի Ձայն» թերթի ներկայացուցիչն է Մոսկվայում։ Սարգիս Սարգսյանը բազմաթիվ հոդվածների հեղինակ է, որոնք հրապարակվել են 1998թ․ՌԴ և ՀՀ կենտրոնական մամուլում։ Երիտասարդ սերնդից լրագրողական դաշտում է նաև Սերգեյ Առաքելյանը, նա աշխատում է «Հրապարակ» թերթում։
== Պետաիրավական ոլորտների ծառայողներ և զինվորական ==
Հրաչյա Բարեղամի Սիմոնյան 2000 թվականի հունիսի 6-ին ընդունվել աշխատանքի ՀՀ կառավարությանն առընթեր միջազգային փախստականների վարչությունում որպես առաջատար մասնագետ, մամլո քարտուղար աշխատել է առ 2005 թվականը։ Մահացել է 2010 թվականի սեպտեմբերին։Հայկ Ռազմիկի Ստեփանյան ՀՀ հարկային տեսչություն։ Արամ Սամվելի Քոչարյան՝ մաքսային ծառայություն, Հրաչ Վարազի Համբարձումյան ՝մաքսային ծառայություն,Լեռնիկ Վարուժի Մնացականյան ՝ մաքսային ծառայություն։
=== Զինվորականներ ===
1914-1921թթ Գեղաշենից ցարական այնուհետև Հայաստանի հանրապետության բանակում ծառայել են Արտուշ Սարգսյանը,ՍեդրակՍեթրակ Խաչատրյանը,Հայրապետ Խաչատրյանը։Խաչատրյանը ։Հայրապետ Խաչատրյանը սպանվել հակաբոլշովիկյան հայացքների համար 1921թ․ բոլշեվիկների կողմից Մուրադողլի կոչվող տարածքում։Հայրապետ ԽաչատրյանԻ դին սարից տուն է բերել կինը՝Ջավահիրը։
1921թվականներին,Տոնոյան Նիկողոսը, Պողոսյան Արամայիսը և Նավասարդյան Սուրենն ստացել են զինվորական կրթություն:
1921թվականներին,Տոնոյան Նիկողոսը, Պողոսյան Արամայիսը և Նավասարդյան Սուրենը, Հայրապետ Խաչատրյանը ստացել են զինվորական կրթություն։ [[Հայրապետ Խաչատրյանը ]] [[Հայրենիքի փրկության կոմիտե]], գնդակահարվել է հակաբոլշևիկյան հայացքների համար 1921թ․ բոլշևիկների կողմից Հրազդան- Գեղաշենի հարակից սարերի Քամալ կոչվող տարածքում։ Հայրապետ Խաչատրյանի դին սարից ուսին հենած տուն է բերել կինը՝ Ջավահիրը։
1940-45թթ․երկրորդ Համաշխարհային պատերազիմ ԽՍՀՄ բանակի կազմում հանուն հայրենիքի մարտնչել են 428 գեղաշենցիներ, որոնցից զոհվել են 169 -ը։
1979-88թթ Աֆղանական պատերազմին մասնակցել են, Արտակ Վոլոդիայի Միքաելյան,Սուրիկ Վլասի Հովակիմյան,Արարատ Շմավոնի Աբրահամյան,Լյովա Նորիկի Վարդանյան, Արթուր Նորիկի Հակոբյան, Վարդկես Վրունզիկի Թևոսյան,Սիսակ Գրիշի Բադալյան<ref>Տեղեկությունըտեղեկությունը տրամադրեց Ա․Հակոբյանը</ref>։
1991-1994թթ Արցախյան պատերազմին մասնակցել են '''Եղուշ Վալոդի Համբարձումյան'''՝ջոկատի հրամանատար, '''Գոռ Ռաֆիկի(Աթաբեկի)Խաչատրյան''', դասակի հրամանատար, պահեստազորի գնդապետ,'''Աշխարհաբեկ Հմայակի Մեհրաբյանը''' որպես բժիշկ։ Հովիկհրամանատար։Հովիկ Ռուբիկի Դավթյան,Հովիկ Գեղամի Համբարձումյան,Յուրա Ռուբիկի Հարությունյան,Արամ Սոխակի Բաղդասարյան,Թաթուլ Միսակի Ծառուկյան,Հայկ Վասիայի Ծառուկյան, Հովիկ Վասիայի Ծառուկյան,Վազգեն Պատվականի Հակոբյան՝զոհված,Ներսես Արամայիսի Բադալյան,Գևորգ Նորիկի Հակոբյան,Մարտիկ Հակոբյան Գևորգի,Մակիչ Մնացականի Մկրտչյան։ Մկրտչյան։Աշխարհաբեկ Հմայակի Մեհրաբյանը որպես բժիշկ։ Գոռ Ռաֆիկի(Աթաբեկի)Խաչատրյան ավագ լեկտենանտ․ներկայումս պահեստազորի գնդապետ<ref>տեղեկությունը տրամադրեց Արցախի պատերազմի ջոկատի հրամանատար Եղուշ Վալոդի Համբարձումյանը</ref>։։
<ref> Տեղեկությունը տրամադրեց Արցախի պատերազմի ջոկատի հրամանատար Եղուշ Վալոդի Համբարձումյանը </ref>
2016-2020թթ Արցախյան պատերազմին մասնակցել են Աղասի Դերենիկի Մկրտչյան՝ զոհվածՄկրտչյան՝զոհված, Ռոմիկ Մայիսի Սարգսյան՝ զոհվածՍարգսյան՝զոհված, Արամ Սոխակի Բաղդասարյան՝Բաղդասարյան՝զոհված։ Արմեն Միքաելի Գրիգորյան,փոխգնդապետ։ Սերոբ զոհված։Միքաելի Գրիգորյան ։
=== Ներքին գործեր և անվտանգություն ===
'''Արմեն Միքայելի Գրիգորյան,''' փոխգնդապետ․ Արցախի պաշտպանության մասնակից։
Ռաֆիկ(Աթաբեկ)Հակոբի Խաչատրյան ՀԽՍՀ, միլիցիայի կապիտան,Պետավտո տեսուչ, զոհվել է ծառայողկան պարտականություն կատարելու ժամանակ Երևանում,1988թ․ ։
'''Սերոբ Միքայելի Գրիգորյան''', զինվորական սպա, Արցախի պաշտպանության մասնակից, ներկա ժամանակում պաշտպանում է հայրենիքի սահմանները։
Սարգիս Պետիկի(Պետրոսի) Հայրապետյան, ՀՀ ՆԳ, մայոր, պետավտոտեսչություն։
=== Ներքին գործեր և անվտանգություն ===
'''Ռաֆիկ(Աթաբեկ)Հակոբի Խաչատրյան ՀԽՍՀ, միլիցիայի կապիտան,'''Պետավտո տեսուչ, զոհվել է ծառայողկան պարտականություն կատարելու ժամանակ Երևանում,1988թ․ ։
Գոռ Ռաֆիկի Խաչատրյան, ՀՀ ԶՈՒ գնդապետ։
Մանվել Սարիբեկի Անդրիասյան,ՀՀ,ՆԳ,ոստիկանության մայոր։
Կոյրուն Գառնիկի Անդրիասյան,ՀԽՍՀ միլիցիայի մայոր,քննիչ։
Շահեն Աղվանի Հովհաննիսյան, ՀԽՍՀ միլիցիայի ավագ լեյտենատ,Պետավտո տեսուչ։
Վոլոդյա Զավենի Հակոբյան, ՀԽՍՀ միլիցիա փոխգնդապետ։
Օհան Ժորայի Հակոբյան, ՀԽՍՀ միլիցիյաի ավագ լետենատ, հաշմանդամ՝ ծանր հրազենային վնասվածք։
Սարգիս Պետիկի(Պետրոսի) Հայրապետյան, ՀՀ ՆԳ, մայոր, պետավտոտեսչություն։
Գոռ Գագիկի Հովհաննիսյան ՀՀ,ՆԳ, ավագլեյտենատ։
Մանվել Սարիբեկի Անդրիասյան,ՀՀ,ՆԳ,ոստիկանության մայոր։
Լեռնիկ Սամվելի Գինոսյան,ոստիկան կապիտան։
Կոյրուն Գառնիկի Անդրիասյան,ՀԽՍՀ միլիցիայի մայոր,քննիչ։
Առաքել Նորիկի Գրիգորյան, ոստիկան,մայոր։
Ռուստամ Ջանիկի Հայևապետյան,ոստիկան,մայոր։
Միքայել Սայադի Գրիգորյան ,ՆԳ ,ոստիկան ,մայոր ,թոշակառու։
Լեռնիկ Սամվելի Գինոսյան,ոստիկան կապիտան։
Կարեն Լյովայի Ադիբեկյան,ոստիկան կապիտան։
Սևակ Սբատի Խաչատրյան,ոստիկան կապիտան։
Միքայել Սայադի Գրիգորյան ,ՆԳ ,ոստիկան ,մայոր ,թոշակառու։
Օհան Ժորայի Հակոբյան, ՀԽՍՀ միլիցիյաի ավագ լետենատ, հաշմանդամ՝ ծանր հրազենային վնասվածք։
Շահեն Աղվանի Հովհաննիսյան, ՀԽՍՀ միլիցիայի ավագ լեյտենատ,Պետավտո տեսուչ։
Գոռ Գագիկի Հովհաննիսյան ՀՀ,ՆԳ, ավագլեյտենատ։
Թաթոս Գրիշի Դավթյան ՀԽՍՀ միլիցիայի լեյտենատ,Պետավտո տեսուչ։
==Անվտանգություն ==
Արզման Գարուշի Հարությունյան ,ԱԱԾ գեներալ,անցել է թոշակի, Արծրուն Սամվելի Քոչարյան ԱԱԾ։Հովհանիսյան Արտակ Թելմանի ,Հովհանիսյան Արտուր ԹելմանիԱԱԾ։
=== Դատաիրավարարներ և նոտար ===
•Գրիգորյան Սամվել Լյովայի, աշխատում է Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի նախագահ։
== Հոգևորականներ և գիտնականներ ==
Ըստ մեզ հասած բանավոր ավանդույթի, գյուղի եկեղեցու հիմնադիրը Մուղդուսին է՝ Մուղսոնց տան հիմնադիրը։ Մուղդուսին ծնվել է 1830 թվականին, Երուսաղեմ ուխտագնացություն է կատարել 1865/70 թվականներին ։ Ճանապարհորդությունը տևել է մեկ տարի։ Նա ով գնում է ուխտագնացության Երուսաղեմ, պարտավոր էր կտակ գրել։ Համարվում էր, որ ճանապարհորդությունը շատ վտանգավոր է և մարդը կարող է չվերադառնալ։ Մուղդուսին բարեհաջող վերադառնում է և վրակառուցումկառուցում է գյուղի ս․Գևորգ եկեղեցին ։1876թ․օծվեց Ս․ Գևորգ եկեղեցին։
Համաձայն Ս․ Նախիջևանցու, Շահխաթունյանցի և Ղևոնդ Ալիշանի 1893 թ․ Սևանի վանքի 34 վանահայրերից 32-րդը Կոտայք գավառի Ճաթկռան գյուղի (Գեղաշեն)բնակիչ Մինաս վարդապետն էր։ Հոգևորականներ են եղել տեր Հարությունը, տեր Մեսրոպը, տեր Գևորգը, տեր Գարեգինը ։Տեր Գարեգինը՝ Գարեգին Սարգսյանը Մուղսոնց տոհմից էր, գնդակահարվել է 1937թ ին։։
Տեր Գարեգինը՝Գաեգին Սարգսյանը Մուղսոնց տոհմից էր, գնդակահարվել է 1937թ ին։
== Գիտնականներ ==
●1928 թ․ '''Գեղամ Արմենակի Հարությունյան''', կենսաբանական գիտությունների թեկնածու, ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտի ավագ
գիտաշխատող։ Հեղինակ է գիտական բազմաթիվ ուսումնասիրությունների, և հոդվածների։
●1932-2005թ․թ․ '''ՄարատՄարտ Գևորգի Միքայելյան''',1965թ․կենսաբանական գիտությունների թեկնածու,1988-1989թթ,ՀՀ ԳԱ Անասնաբուծության և անասնաբուժության գիտահետազոտական ինստիտուտի տնօրեն։ ՀՀ Անասնաբուժական ռադիոկենսաբանության հիմնադիր։ 1998-2002թ․թ․ պրոֆեսոր,դասախոսել է Գ․Նարեկացու անվան պետ․համալսարանում։Հարյուրից ավել գիտական հոդվածների հեղինակ,ատենախոսությունների գրախոսականների հեղինակ, մի քանի մասնագիտական ուսումնական ձեռնարկերի թարգմանիչ։Արժանավել է պետական պարգևների և մեդալների,աշխատանքի վետերան<ref>Ագրոլրատու,ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարություն, Գյուղատնտեսության աջակցության հանրապետական կենտրոն, 2005թ․</ref>։
● 1939թ․ '''Սևակ Համազասպի Գալստյան''', եղել է «Հայգունմետգիտնախագիծ» ինստիտուտի լեռնային աշխատանքների մշակման բաժնի գլխավոր մասնագետ:Երևանի պետական ճարտարագիտական համալսարանի (պոլիտեխնիկ)դասախոս:2004 թվականին Ս․ Գալստյանն ընտրվել է էկոլոգիայի և կենսագործունեության անվտանգության միջազգային գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս,5 գյուտի,10-ից ավելի նորարարական առաջարկությունների և գիտական աշխատությունների հեղինակ։հեղինակ:
●1937 թ․'''Սիմակ Համազասպի Գալստյան''' , տեխնիկական գիտությունների թեկնածու:աշխատել է <<ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ>> հիմնադրամի փորձագետ և դասախոս:2 գյուտի,50-ից ավելի նորարական առաջարկությունների, երեք տասնյակին հասնող գիտական աշխատությունների 13 ձեռնարկ և ուսումնական և 3 գեղարվեստական գրքերի հեղինակ է։
●1943- 2012 թ․թ․'''Վարուժան Նավիկի Հարությունյան''',տեխնիկական գիտությունների թեկնածու,դոցենտ ,դասավանդել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում։ինստիտուտում: Աշխատել է ՀՀ արդյունաբերության նախարարությունում որպես հանքահումքային և մետալուրգիական արդյունաբերության գլխավոր վարչության պետի տեղակալ։տեղակալ: «Արմենիան Քուփըր փրոգրամ» ՓԲԸ-ում որպես Ալավերդու տարածաշրջանային տնօրենի խորհրդական:Երկու տասնյակ գիտական հոդվածների հեղինակ է
●1946 -1999 թ․թ․'''Լևոն Գերասիմի Մանուկյան''', ավարտել է Երևանի ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ինստիտուտը գերազանցության դիպլոմով, աշխատանքի է ընդունվել Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ամբիոնում որպես ավագ դասախոս։դասախոս:
●1947 թ․'''Միհրդատ Նավիկի Հարությունյան''', տնտեսագիտական գիտությունների թեկնածու,աշխատել է ՀՀ պետպլանի հաշվողականկենտրոնում բաժնի վարիչ։վարիչ: Երևանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի դոցենտ, ամբիոնի վարիչ, ուսումնական աշխատանքների գծով պրոռեկտոր, պրոֆեսոր։պրոֆեսոր: Հեղինակ է 60-ից ավելի գիտական ու գիտամեթոդական աշխատությունների։աշխատությունների:
●1961թ․'''Կարինե Պարգևի Հայրապետյան''', ավարտել է Խաչատուր Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական համալսարանը, հայոց լեզվի և գրականույթան ուսուցչուհի, լեզվաբան, հայագետ։ Երեք տասնյակից անցնող գիտական հոդվածների հեղինակ։ Հայկական պարերի արմատներին ու նրանց ծիսականությանը նվիրված հոդվածաշար։ Հայոց լեզվի, հայ մշակույթի, հայ կրոնական համակարգի մասին գիտական աշխատանքների, ուսումնասիրությունների հեղինակ։{{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}}ի վտարանդի կառավարության համահիմնադիր։{{դրոշավորում|Արևմտյան Հայաստան}}ի վտարանդի կառավարության Լուսավորության կրթության-մշակույթի նախարար։ 2017թ․[http://senate.panarm.info/ Համահայկական Վերնախորհուրդ՝Սենատ] նախաձեռնող հիմնադիր, Իշխանական կոչում և կրծքանշան, Իշխանաց իշխան ՝ Աշոտ Տեր Բագրատունու կողմից։ 2014թ Գիտությունների Համահայկական Միջազգային Ակադեմիայի ԵՄ մասնաճյուղի տնօրեն,պատվավոր դոկտոր։
==Կրթություն ==
'''''Բաժնում ներկայացված են միայն գեղաշենցիները ովքեր աշխատել են Գեղաշենի կրթություն ոլորտներում''''' ։
Գեղաշենցիների համար կրթությունը առաջին տեղում է,այդ մասին են վկայում փաստերը։1912 թ․ բացվում է դպրոցը ,88 ընտանիքների երաշխավրությամբ և (713 ռուբլի) ֆինանսական պարտավորությամբ ։Սովորելու ցանկություն ունեցող 100-ի հասնող երեխաներից վիճակահանությամբ ընտրվեցին 40 աշակերտ ՝38 տղա և 2 աղջիկ։աղջիկ: Սարգսյան Արամայիսի, Սարգսյան տեր Գարեգինի,Գինոսյան Արմենակի նախաձեռնությամբ և գեղաշենցիների մասնակցությամբ 1926 թվականի հունվարին շահագործման հանձնվեց դպրոցական նոր երկհարկանի շենքը որը պահպանվել է և գտնվում հին դպրոցի տարածքում։տարածքում:
Իր հիմնադրման օրից դպրոցի 1000 շրջանավարտներ իրենց կրթությունը շարունակել են արտերկրում, իսկ Հայաստանում բուհական համակարգ ստեղծելու պահից Հայաստանում և նաև արտերկներում։ Դպրոցն ունեցել է 20-ից ավելի մեդալակիրներ և նույնքան էլ գիտության թեկնածուներ, դոկտոր-պրոֆեսորներ նաև սպայական կոչումով զինվորականներ և ոստիկաներ։ Շրջանավարտների մեջ կան նաև արդարադատության գեներալներ ու ակադեմիկոս, դատավորներ, բժիշկներ, ուսուցիչներ, արվեստի և գրականության գործիչներ և իհարկե գործարարներ որոնք աշխատում և գործում են Գեղաշենում, Հայաստանում և արտերկներում։արտերկներում:
===Դպրոցի տեղացի տնօրեներ ===
●1921-1926թ․թ․Սահակ Մեսրոպի Հարությունյան, հոգևորական տեր Մեսրոպի որդին։
●1944-1951 թ․թ․Գեղամ Դավիթի Ասատրյան, կենսաբանության ուսուցիչ։
●1961-1969 թ․թ․ Ռազմիկ Ստեփանյան Գեղամի, աշխարհագրության ուսուցիչ։
●1981-1988 թ․թ․Սերյոժա Մուշեղի Առաքելյան, մաթեմաթիկայի ուսուցիչ։
●1993-2003 թ․թ․Վահան Նիկոլի Սարգսյան ֆիզիկայի ուսուցիչ։
●2003թ․Նաիրա Ալեքսանդրի Բաբայան կենսաբանության և քիմիայի, ուսուցչուհիուսուցչունի դպրոցի գոծող տնօրեն։
=== Ուսումնական մասի տեղացի վարիչներ ===
●Սեյրան Արամայիսի Մկրտչյան, 1959 թվականից մինչև 1985 թվականը,ուսումնականուսմումնական մասի վարիչ և աշխարագրության ուսուցիչ։
●Արազ Արամայիս Սարգսյան,1961 թվականից մինչև 1967թվականը կազմակերպչական մասի վարիչ փոխ տնօրեն, հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչ։
●Ռոզա Գուրգենի Սարգսյան, ուսումնականուսմումնական մասի վարիչ, ֆիզիկա։
●Գոհար ՎարդգեսիՎարդկեսի Ղազարյան, ուսումնականուսմումնական մասի վարիչ, հայոց լեզու գրականություն։
===Տեղացի ուսուցիչներ===
●1895-1912թ․թ․Մկրտիչ Հովհաննեսի Հակոբյան, (Խալփա Մկրտիչ), ավարտել է Էջմիածնի ճեմարանը։
● ?-1912թ․թ․Մշեցի Գևորգ, մասնավոր հիմունքներով իր տանը դասավանդել է հայոց լեզու և թվաբանություն։թվաբանություն:
●1912թ․ -?թ․թ․ (Հոգևորական) տեր Մեսրոպ Հարությունյան,ավարտել է Էջմիածնի ճեմարանը։
●1921-1926թ․թ․ Սահակ Մեսրոպի Հարությունյան, (հոգևորական տեր Մեսրոպ Հարությունյանի) որդին,քառամյա դպրոցի տնօրենն և ուսուցիչ ։
●1941-1945 թ․թ․ Լիդա Գեւորգի Միքայելյանը 6-րդ դասարանից, դպրոցը սովորելուն զուգընթաց, միաժամանակ դասավանդում է դպրոցում որպես դասվար։ Միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվում է Երևանի Պետական Համալսարանի քիմիայի և կենսաբանական ֆակուլտետը։ Աշխատում է Քանաքեռի շրջանի Նաիրավանում, որպես քիմիայի և կենսաբանության ուսուցչուհի։ Պարգևատրվել է Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան «Աշխատանքի վետերան» մեդալով։ Ստացել է «Վաստակավոր Ուսուցչուհի» կոչում։
=== Կրթություն արտերկներում ===
●1980-1987թ․թ․ Եղուշ Վալոդի Համբարձումյան ,Տիմիրյազևի անվան ակդեմիա,Մոսկվա ՌԴ
●1982-1987թ․թ․ Գառնիկ Փանոսի Փանոսյան ,Դոնի Ռոստովի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ,(հեռակա)Դոնի ռոստով, ՌԴ <ref>Տեղեկություններըտեղեկությունները քաղված են Ս․Մկրտչյանի արխիվային նյութերից 2001թ</ref>
●2003-2009 թ․թ․ Արա Նորիկի Հակոբյան, Մոսկվա Московский государственный строительный университет, պաշտպանել է դիպլոմ մասնագիտությամբ շինարար՝ճարտարագետ
●2002-2005 թ․թ․Անի Արայի Հակոբյան ,Մոսկվա Юридический колледж, МНЮИ, Московский новый юридический институт,պաշտպանել է դիպլոմ
●2006-2011․թ․թ Շիրակ Արաի Հակոբյան ,Մոսկվա Московский социально-экономический институт (МСЭИ),պաշտպանել է դիպլոմ, հակաճգնաժամային կառավարիչ
=== Երաժշտական դպրոց ===
Երաժշտական դրպոցի շենքը նախատեսված էր մանկապարտեզի համար, հետագայում շենքը օգտագործվեց որպես բուժ տեղամաս ։ 90 ականների վերջին շենը տրամադրվեց երաժշտական դպրոցին։
=== Մանկապարտեզ ===
Մանկապարտեզ ունենալու ծրագիրը մշտապես եղել է գյուղի բոլոր ժամանակների ղեկավարների օրակարգում ,սակայն այն կենսագործվեց միայն 2018թ ին, երբ գյուղապետ ընտրվեց Տիգրան Հակոբյանը։
== Առողջապահություն==
===Հիվանդանոց և տեղացի բժիշկներ===
Առաջին տեղացի բշիկը դարձավ '''Ռշտունի(Սեյրան) Գեուրգենի Վարդանյան'''ը ով գյուղացիներին հայտնի է որպես բժիշկ Սեյրան։Աշխատել է որպես գյուղի գլխավոր բժիշկ, ապա աշխատել է Աբովյան քաղաքի հիվանդանոցում որպես քիթ կոկորդի բժիշկ։'''Աշխարհաբեկ Հմայակի Մեհրաբյանը''' ավատել է բժշկական ուսումնարանը և Երևանի բժշկական համալսարանը,աշխատանքի է անցել Աբովյան հիվանդանոցում որպես թերապեֆտ։ '''Կոյրուն Սեյրանի Մկրտչյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը, աշխատել է Աբովյանի հիվանդանոցում որպես շտապոգնության բժիշկ, այնուհետև աշխատել է ՀՀ գիտությունների ակադեմիայի պարազիտաբանության և վիրուսոլոգիայի ինստիտուոտում որպես լաբարանտ՝ գիտաշխատող, մինչև 1984թ։ '''Գագիկ Մարութի Հովհաննիսյան''' ,ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը ,աշխատել է Աբովյանի քաղաքային հիվանդանոցում որպես բուժակ։'''Նորայր Ռաֆիկի Խաչատրյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական համալսարանը ,մասնագիտությամբ մանկաբույժ,վերապատրաստվել է Լենինգրադում,աշխատել է Երևանի մանկական առաջին հիվանդանոցում,բնակության երկիրը ԱՄՆ։'''Վաչագան Ջանիբեկի Ղազարյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական համալսարանը աշխատել է ՀՀ առողջապահության նախարարության հանրապետական տուբկլինիկական հիվանդանոցում ապա դեղատան վարիչ,ներկայումս Արփիմեդ»ՍՊԸ-ի գործադիր տնօրենն։ '''Քնարիկ Պարգևի Հայրապետյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը,աշխատել է Երևանի 8-րդ հիվանդանոցում որպես քույր։Ներկայումս աշխատում է որպես բուժքույր մասնավոր բժշկական կենտրոնում։'''Լիլիթ Սերիոժայի Մարտիրոսյան''' ,ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը ,աշխատում է գյուղի դեղատանը։
Առաջին տեղացի բշիկը դարձավ '''Ռշտունի(Սեյրան) Գեուրգենի Վարդանյան'''ը ով գյուղացիներին հայտնի է որպես բժիշկ Սեյրան։Աշխատել է որպես գյուղի գլխավոր բժիշկ, ապա աշխատել է Աբովյան քաղաքի հիվանդանոցում որպես քիթ կոկորդի բժիշկ։
'''Աշխարհաբեկ Հմայակի Մեհրաբյանը''' ավատել է բժշկական ուսումնարանը և Երևանի բժշկական համալսարանը,աշխատանքի է անցել Աբովյան հիվանդանոցում որպես թերապեֆտ։
'''Նորայր Ռաֆիկի Խաչատրյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական համալսարանը, մասնագիտությամբ մանկաբույժ, վերապատրաստվել է Լենինգրադում,աշխատել է Գեղաշենում որպես մանկաբույժ, Երևանի մանկական առաջին հիվանդանոցում,բնակության երկիրը ԱՄՆ։
'''Վաչագան Ջանիբեկի Ղազարյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական համալսարանը աշխատել է ՀՀ առողջապահության նախարարության հանրապետական տուբկլինիկական հիվանդանոցում ապա դեղատան վարիչ,ներկայումս Արփիմեդ»ՍՊԸ-ի գործադիր տնօրենն։
'''Կոյրուն Սեյրանի Մկրտչյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը, աշխատել է Աբովյանի հիվանդանոցում որպես շտապոգնության բժիշկ, այնուհետև աշխատել է ՀՀ գիտությունների ակադեմիայի պարազիտաբանության և վիրուսոլոգիայի ինստիտուոտում որպես լաբարանտ՝ գիտաշխատող, մինչև 1984թ։
'''Գագիկ Մարութի Հովհաննիսյան''' ,ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը ,աշխատել է Աբովյանի քաղաքային հիվանդանոցում որպես բուժակ։
'''Էդիկ Սարգսյան Աղասի''' ,ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը ,աշխատել է գյուղում բուժակ և շտապոգնության բուժակ։
'''Լուդվիգ Սամսոնյան''' , ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը ,աշխատել է գյուղում բուժակ ։
'''Քնարիկ Պարգևի Հայրապետյան''' ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը, աշխատել է Երևանի 8-րդ հիվանդանոցում որպես մանկական բուժքույր։ 2020 թվականի Արցախյան 44 օրյա պատերազմի ժամանակ կամավոր մասնակցել է Քանաքեռ-Զեյթուն բժշկական կենտրոնի վիրավոր զինծառայողների բուժմանը։ Քանաքեռ-Զեյթուն բժշկական կենտրոնից ստացել է ՇՆՈՐՀԱԿԱԼԱԳԻՐ։
'''Լիլիթ Սերգեյի Մարտիրոսյան''', ավարտել է Երևանի բժշկական ուսումնարանը, աշխատում է գյուղի դեղատանը։
===Դեղատուն===
Գյուղում դեղատուն գործել է 1970 ականներից սկսված։ 1988 ականներից սկսված գյուղմ գործում է մասնավոր դեղաատուն պատկանել է Արմեն Նորիկի Հովհաննիսյանին, հաջորդ դեղատունը պատկանում է Ավագյան Վանիկին։
==Սոցիալ կենցաղային ծառայություններ==
===Ակումբ,գրադարան և կինոդահլիճգրադարան===
1949թ․ գյուղի աշխատանքային կենտրոնում ,որտեղ կոլտնտեսության ավտոկայանատեղին էր և խանութը, բացվեց ակումբը և գրադարանը ։ Գրադարանը ունեցել է 300 գիրք, գործել է երեկոյան ժամը 17-ից մինչև 22 -ը, շաբաթ և կիրակի օրերին գործել է առավոտյան 10 ից մինչև 22 -ը։ Ակումբում Տիկին Արեգնազ Միքայելյանի նախաձեռնությամբ տարիների ընթացքում կազմակերպել է կարի ու ձևի, ձեռագործության դասընթացներ, գյուղի կանանց ու աղջիկներին սովորեցրել է ինքնուրույն ձևել և կարել։ Ակտիվ մասնակցություն է ունենցել հայրենական պատերազմի ռազմաճակատին օգնելու համար հումանիտար օգնության կազմակերպմանն ու հավաքմանը։ 1960թ․ակումբ և '''գրադարանի վարիչ է նշանակվել Աստղիկ Հակոբյանը'''։ 1976թ բացվեց գյուղի երկհարկանի մշակույթի տունը ,տնօրեն նշանակվեց Հրաչյա Բաբկենի Սարգսյանը։ Այսօր գրադարանի տնօրեն է աշխատում ՝ Լաուրա Գալստյան, գրքերի թիվը - 13766։
Ակումբ, և գրադարանային աշխատանք է կատարել '''Արեգնազ Գևորգի Միքայելյանը,''' 1945թ–1960թ․թ․'''ավարտելով Հրազդան-Գեղաշենի դպրոցը,''' աշխատելմասնակցել է Քանաքեռի Ջրվեժիշրջանային ակումբհասարակական-գրադարանումքաղաքական որպեսագիտատոր և ակումբի վարիչպրոպագանդիստական և գրադարանավարուհի։դասընթացներին, ավարտելով մասնակցել է շրջանային հասարակական աշխատանքներին, 1946-1952թ․թ․ մասնակցել է «Ժողովրդական տնտեսության ու լուսավորության» բնագավառի մասնագետների ուսուցման «Ագիտացիա և պրոպագանդա» տանող մշտական գործող սեմինարներին ու դասընթացներին։ 1945 1945թ – 1960 թվականը աշխատել է Ջրվեժում բացված ակումբ-1960թ․թ․գրադարանում Քանաքեռի շրջանիակումբի կոլտնտեսություններումվարիչ և իրականացրելգրադարանավարուհի։ Գրադարանի աշխատանքային տասնհինգ տարիների ընթացքում տիկին Արեգնազը գրադարանում, ընթերցողների շրջանում կազմակերպել է հասարակական լայնգրքերի աշխատանքընթերցանություն, մասնակցել քննարկում, հանդիսացել է միջոցառումներիննաև որպես շրջանիՋրվեժի ակումբի ավանգարդային ագիտատոր և պրոպագանդիստը, պրոպագանդիստմասնակցել է շրջանային ժողովներին, քաղաքական ակտիվիև կատարվածսոցիալական աշխատանքներիոլորտների զեկուցող։աշխատանքներին։
Տիկին Արեգնազը Ջրվեժի ակումբ գրադարան է հրավիրել գրողների, մտավորականների, կազմակերպել է գաղափարախոսական թեմաներով լսումներ, գրքերի ընթերցանություն, քննարկում։ Սեփական նախաձեռնությամբ Ջրվեժի երիտասարդ կանանց և մայրերի համար տասը տարի պարբերաբար կազմակերպել է սոցիալական և կենցաղայն ոլորտը լավ կազմակերպելու նաև կարի ու ձևի դասընթացներ։ Որպես լավագույն ագիտատոր և պրոպագանդիստ 1956թ․ պարգևատրվել է ՀԽՍՀ և համամիութենական «Ագիտատոր և Պրոպագանդիստ» ամսագրի պատվոգրով և շքանշանով։ Հանրապետական կուսակցական մարմինների կողմից ստացել է շնորհակալագրեր,պատվոգրեր և դրամական պարգևատրումներ<ref> Տեղեկությունը տրամադրել է Կ․Հայրապետյանը իր անհատական արխիվից,2000թ․</ref>։
===Փոստ===
1949թ․ գյուղի աշխատանքային կենտրոնում ,որտեղ կոլտնտեսության ավտոկայանատեղին էր և խանութը, բացվեց ակումբը և գրադարանը ։ Գրադարանը ունեցել է 300 գիրք, գործել է երեկոյան ժամը 17-ից մինչև 22 -ը, շաբաթ և կիրակի օրերին գործել է առավոտյան 10 ից մինչև 22 -ը։ 1960թ․ակումբ և '''գրադարանի վարիչ է նշանակվել Աստղիկ Հակոբյանը'''։ 1976թ բացվեց գյուղի երկհարկանի մշակույթի տունը ,տնօրեն նշանակվեց Հրաչյա Բաբկենի Սարգսյանը տեղակալ Սամվել Հովհաննեսի Հովհաննեիսյանը ։ Այսօր գրադարանի տնօրեն է աշխատում ՝ Լաուրա Գալստյան, գրքերի թիվը - 13766։Գյուղի առաջին կինոմեխանիկը ուստա Համոն էր։
===Խանութ և առևտրի կետեր===
1965 ական թվականներից գործեց կինոդահլիճ, Կինոմեխանիկներ ուստա Համոն,Գրիշ Գինոսյանը ,Համո Մխիթարյանը։
===Կինո դահլիճ===
===Փոստ և փոստային ծառայություններ===
Փոստի հիմնադիրը Գուրգեն Հարությունյանն է։Փոստը ունեցել է հեռագրատուն,իրականացնում էր փոստային և ծանրոցների առաքում և մանուլ։Կատարում էր նաև բանկային գործառույթներ։Հեռախոսագծերի վարպետն էր կամարիսցի Հայկը և գեղաշենցի Անդրանիկ Հայրապետյանը,Վահան Խաչատրյան և Երեմը ։ Փոստի հեռաախոսավարուհւներն են եղել Վարթիզար Հայրապեյան, Ղազարյան Սարիգյուլը,Եպրաքսիա Հովհաննիսյանը։ Փոստի վարիչն էր Սարիբեկ Հովհանիսյանը փոստատարներն էիՆ Հայկո Հովհաննիսյանը և Երջանիկ Հովհանիսյանը, Մանուշակ Համբարձումյանը,Գեղեց Թադևոսյանը,Մայրանուշը։
===Հասարակական բաղնիք ===
Հասարակական բաղնիքը կառուցվել է 1967/68թվականներին ,գյուղի բնակչության կենցաղավարությունը բարձրացնելու նպատակով։Բաղնիքի տնօրենն էր Սիրանուշ մարտիրոսյանը։Բաղնիքի գործավար Արտավազը։ Բաղնիքը գործել է մինչև 1980 ական թվականները ,Գյուղի գազաֆիկացումից հետո այն դաթարեց գործելուց իր նշանակությամբ։1990ականներին սեփականաշնորհվեց։
===Կենցաղի տուն===
Կենցաղի տունը բացվել է 70-ականներին ,ունեցել վարսավիր սալոն, դերձակ, կոշիկի սսրահ, սեփականաշնոհվել է 1990 ականներին։Վարսավիր Ժորա
Վարսավիր Արշակ Բալաբեկի Սարդարյան, դերձակ Մհեր ԺորԺիկի Գրիգորյանը։
===Ոսկերիչներ===
Գյուղի առաջին ոսկերիչ արհեստավորն էին Սիմակ Սերոժի Դավթյանն և Քաջիկ Անուշավանի Սարգսյանը։ Սովորել են Երանի գեղաարվեստի ուսումնարան։
===Հեռուստասարքերի մասնագետներ===
===Վարսավիրներ===
Ռադիոն գյուղ է մտել 1940ական թվականներին։ Ռադիոհեռուստացույցերի վերանորոգման առաջին վարպետը Նորիկ Սուքասյան,Սիմակ Իսախանյան, Հակոբ Ոսկանյանը Ասատուր
===Կոշկականեր===
== Շինարարության ոլորտ ==
===Վարսավիրներ, կոշկակարներ և դերձակներ ===
===Բարձրագյուն կրթությամբ շինարարներ===
Գյուղի առաջին վարսավիրը Սեթոն էր, 70 ակաների լավագույն վարսավիրը Ժորան էր ,աշխատում էր Աբովյան քաղաքում, 80ականների կեսերին Երևանում աշխատում էր Սեյրանը ։
Գյուղի բոլոր ժամանակների լավագույն կոշկակարը եղել է Միքայելյան Էդուարդ (ուստա Էդիկը) նրա կոշիկի արհեստանոցը հայտնի էր բոլոր Աբովյանցիներին։ Գործել է մինչև 90 ականները։Սիմակ։
== Ճարտարապետություն և շինարարություն ==
'''Արծրունի Գեւորգի Միքայելյան,''' ավարտել է Երևանի ճարտարապետության և շինարարության Հայաստանի Ազգային Համալսարանի Շինարար-ճարտարագիտական բաժինը, ճարտարագետ -շինարար մասնագիտությամբ։ 1955- 1960թթ աշխատել է Ալավերդի քաղաքի քաղաքապետարանում երկրորդ քարտուղար։ 1960 թվականից աշխատել է Երևանի Ջրմուղ կոյուղի վարչությունում որպես գլխավոր Շինարար-ճարտարագետ, այնուհետև 1977 թվականից Ջրմուղ կոյուղի վարչության պետ։ 1985-1989 թվականին աշխատել է ՀԽՍՀ առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարության նախարարի խորհրդական։
Նորայր Համբիկի
Վելիկի տղան ,Ինժիներ շինարար Նորայր Գերասիմի Ասատրյան։
=== Արտագնա աշխատողներ ===
=== Քարտաշ վարպետներ ===
1950-1960 ականների Խոպանի՝անմշակ հողերի,(բնակչության բացակայության պատճառով) մշակման արտագնա աշխատանքներին մասնակցել են գյուղի տղամարդիկ, ԽՍՀՄ սննդամթերքի պաշարների ավելացման պետական ծրագրի շրջանակներում։Խոպան տերմինը լայն տարածում գտավ գյուղում և այն դարձավ հետագայում արտագնա աշխատանքի հոմանիշը։Գյուղում ընդունված էր արտասանել «խոփան» ձևով։
1924 թվականներից սկսված գյուղի հմուտ քարտաշ վարպետներն էին մուղսեց Արամայիսը՝ Արամայիս Մկրտչի Սարգսյանը,փանոենց Սոսը՝ Սոսը Փանոսյան, և Վիրաբ Բաբայանը։Արամայիս Մկրտչի Սարգսյանը, Սոսը Փանոսյանը և Ցոլակ Բաբայանը որպես հմուտ քարտաշներ մասնակցել են Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն շենքի շինարարությանը։
Այս չորս վարպետներն են հիմնականում կառուցել գյուղի տները մինչև 1960 ական թվականները։ Հակոբ Հայրապետի Խաչատրյանը քարտաշ, պատշար և ատաղծագործ, կառուցել է բազմաթիվ տներ, հայկական ուրույն ճարտարապետական ոճով։
=== Մետաղագործ վարպետներ ===
1967թ․ մինչև 1980 ականներից, արտագնա աշխատանքի առջին կազմակերպիչը մասնավոր հիմունքներով Սաիգիս Արտուշի Սարգսյանն էր, նա էր ապահովում համագյուղացիների համար աշխատանք ՌԴ տարածքում։ Սարգսի նախաձեռնությամբ ստեղծվում էր շինանարական խումբը՝բրիգադը և գարնաը նա մեկնում էր հիմնականում ՌԴ Օրենբուրգի շրջան կնքում էր իր անունից շինարարական կապալառուի կամ ենթակապալառուի պայմանագիր ապահ շինանարական խումբը՝բրիգադը մեկնում էր աշխատանքի վայր։ Որպես կանոն արտագնա աշխատանքը սկսվում էր գարնանը և ավարտվում էր աշնանը։Վաստակ բավականին բարձր էր։
Մաքսիմ Մնակյան,Վարազ, Գագիկ Հովհաննիսյան,Աղվան Դավթյան։
=== Մետաղագործ և ատաղծագործՆերկակար վարպետներ ===
Առաջին մետաղագործը Հովսեփյան Հուսիկն էր, Բաադալյան Արամայիսը, եղբայր Գեղամ և Գագիկ Բբայրները, Գարուշ Հայրապետյանը, Ֆրոնզիկ Թեվոսյան,Սարիբեկ Անդրեասյան։Դարբիններ Հովսեփյան Հուսիկ և Սիրակ Իսախանյան։ Եռակցողներ Ռազմիկ Խաչատրյան, Ռաֆիկ Հարությունյան,Արամայիս Հովակիմյան,Լյովա Հովակիմյան։Շավարշ Վարդանյան։ Սուրենյան Սուրեն,Հակոբ Խաչատրյան,Բախշիկ Ղազարյան, Լութվիկ Բադալյան,Ռազմիկ Ասատրյան։
=== Ատաղծագործներ ===
=== Քարտաշ և ներկարար վարպետներ ===
1950-1980 թթ գյուղի լավագույն ատաղծագործներն էին, Սուրենյան Սուրենը,Հակոբ Հայրապետի Խաչատրյանը, Բախշի Ղազարյանը,Հովսեփյան Ռավիկը։
1924 թվականներից սկսված գյուղի հմուտ քարտաշ վարպետներն էին մուղսեց Արամայիսը՝ Արամայիս Մկրտչի Սարգսյանը, փանոենց Սոսը՝ Սոսը Փանոսյան, և Ցոլակ և Վիրաբ Բաբայանները։Արամայիս Մկրտչի Սարգսյանը, Սոսը Փանոսյանը և Վիրաբ Բաբայանը որպես հմուտ քարտաշներ մասնակցել են Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն շենքի շինարարությանը։ 1960-70 ականների կամ երկրորդ սերնդի պատշար վարպետներն են Հովհանես Հովհաննիսյանը,Մաքսիմ Գրիգորյանը,Սերոժ Գրիգորյանը, Մարուշի Սեյրանը այս վարպետներն են հիմնականում կառուցել գյուղի տները մինչև 1980 ական թվականներից սկսված։ 1990 ականների լավագույն պատշար վարպետը Սամվել Գինոսյան է։
Գյուղի առաջին հմուտ և ճանաչված ներկակարը 60 ականների վերջին Բաբկեն Գինոսյան, էր, նա էր կատարում գյուղացիների տների ներքին հարդարման և ներկման աշխատաքները։70ականների վերջին աներկակար վարպետներն նաև դեկորատիվ և գեղարվեստական նկարչության էլեպենտներով կատարու էինը Վրեժը,Սամվելը, Սիրակը,Կամոն։ 80-90ականների սկսզբներին ձևավորվեց Գեղամ Գրիգորյանի,Հայկի, Սմբատի թիմերը որոնք իրականցնում էին ներքին հարդարման բարձորակ աշխատանքներ ։2000 ականներին ներքին հարդարման բարձորակ աշխատանքներ արդեն իրականացնում էին Հայաստանից դուրս հիմնականում Մոսկվա քաղաքում։
== Ավանդույթներ և ծեսեր ==
●1975-1980թ․թ․'''Գեղաշենի ֆուտբոլի թիմը''' շրջանային մրցումներում զբաղեցրել է մշտապես առաջին հորիզոնականները։
●1981թ․ '''Գեղաշենի մարզական կոմիտեն''' իր տեղը զիջեց միջնակարգ դպրոցի սպորտային ղեկավարին։
●1960-1980թ․թ․ գյուղի մարզիկները '''Պարգև Հակոբի Հայրապետյանի''' գլխավորությամբ մասնակցել են բռնցքամարտի, արտաճանապարհային (ռալլի) մրցումների, ծանրամարտի և ֆուտոբիլի շրջանային և հանրապետական մրցումներին։ Գեղաշենի մարզական կոմիտեն եղել է շրջանի ամենահաջողակ, ամենակազմակերպված մարզական կոմիտեն և տաս տարիների ընթացքում արժանացել է բազմաթիվ մեդալների ու պատվոգրերի։ <ref>Տեղեկությունը տրամադրել է Կ․Հայրապետյանը իր անհատական արխիվից,2000թ․</ref>
●1960-1980թ․թ․ գյուղի մարզիկները '''Պարգև Հակոբի Հայրապետյանի''' գլխավորությամբ մասնակցել են բռնցքամարտի, ռալիի, ծանրամարտի և ֆուտոբիլի շրջանային և հանրապետական մրցումներին։ Գեղաշենի մարզական կոմիտեն եղել է շրջանի ամենահաջողակ, ամենակազմակերպված մարզական կոմիտեն և տաս տարիների ընթացքում արժանացել է բազմաթիվ մեդալների ու պատվոգրերի։ <ref>Գեղաշենի մարզական կոմիտեի մասին նյութը տրամադրեց Կ․Հայրապետյանը իր անհատական արխիվից,2000թ․</ref>
●1981թ․ '''Գեղաշենի մարզական կոմիտեն''' իր տեղը զիջեց միջնակարգ դպրոցի սպորտային ղեկավարին։
●[[ԱլբերտՍամվել Աղասիի մնացականյանՍարիբեկի Անդրեասյան]] թեթև ատլետիկայի ,սպորտի վարպետ,բասկետբոլ։Աշխատել ծանրաձող։Աշխատել է գյուղի դպրոցում որպես սպորտի ուսուցիչ։ Գործարար։Բնակվում է գյուղում։
== Պատմամշակութային կառույցներ ==
●[[Սլավիկ Մանասերի Սարգսյան]] թեթև ատլետիկայի սպորտի վարպետ,ՀՀ ձեռքի գնդակի հավաքանի անդամ։
Գեղաշենում կա [[1863]] թ.-ի [[եկեղեցի]] և մատուռ՝ ''Կապույտ խաչ'' [[խաչքար]]ով (X դար)։ Գյուղից մոտ 3 կմ արևելք գտնվում է ''Քյամալ'' գյուղատեղի, իսկ 3 կմ հարավ՝ Սուրբ Սարգիս մատուռը (XVII դ.)։ Գյուղի տարածքում կան Ուրարտական շրջանի մշակութային շերտեր։
<gallery mode=packed>
●[[Գրիգոր Արարատի Հովհաննիսյան ]] ֆուտբոլիստ, «Արարատի» ֆուդբոլային թիմի երիտասարդական խմբի դարպասապահ։
●[[Սամվել Սարիբեկի Անդրեասյան]] սպորտի վարպետ, ծանրաձող։Աշխատել է գյուղի դպրոցում որպես սպորտի ուսուցիչ։ Գործարար։Բնակվում է գյուղում։
== Պատմամշակութային կառույցներ տես նաև ==
Գյուղի տարածքում [[Գեղաշենի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Կոտայքի մարզ)]] կան հնագույն մշակութային շերտեր նաև Ուրարտական շրջանի որոնք մաս են հանդիսանում Արամուսի և Էլառի ուրարտական շրջանի մշակույթի։
Գեղաշենում կա [[1863]] թ.-ի [[եկեղեցի]] և մատուռ՝ '''''Կապույտ խաչ''''' [[խաչքար]]ով (X դար), մտուռը հայտնի է '''«Կապուտ հազ բուժակն» ծիսական քարով։''' Ծիսական Քարի միջով՝ ակնով 3-7 անգամ անցկացնում են հիվանդ երեխային և Կապուտ հազ հիվանդությունը բուժվում է։ Կապույտ Խաչ մատուռից 3 կմ հարավ՝ Սուրբ Սարգիս մատուռը (XVII դ.)։
Գյուղին վերևում է գտնվում '''''Սուրբ Թաթոս Առաքել եկեղեցին'''''։ Լույս Ղեբեոս- Աղաբեոս Առաքյալի եկեղեցին։ Մատթեոս ավետարանիչը նրան կոչում է «Ղեբեոս, որ Թադեոս կոչվեց» (Մատթեոս 10.3): Սբ. Թադեոս - Ղեբեոս- Աղաբեոս Առաքյալը քրիստոնեությունը քարոզելու նպատակով նախ գնաց Եդեսիա քաղաք, որտեղ իշխում էր Հայոց Աբգար թագավորը։ Վերջինս հիվանդ էր և լսել էր Հիսուսի Քրիստոսի Հայլայգ-Heilig բժշության մասին։ Աբգարը չկարողանալով անձամբ Երուսաղեմ գնալ, նամակով և պատվիրակությամբ Հիսուսին Եդեսիա հրավիրեց, որպեսզի գա և իրեն բժշկի։ Այդ ժամանակ Հիսուսը քարոզում էր Հայֆայ-Հրեաստանում։ Ուստի խոստացավ Եդեսիա ուղարկել Իր առաքյալներից։ Հիսուսի համբարձումից հետո այդ խոստումը կատարվեց. Սբ. Թադեոսը գալով Եդեսիա, բժշկեց Հայկյան Աբգար արքային և կնքեց։ Թաթոս Առաքյալը կնքեց նաև նախարարներին և բազմաթիվ այլ մարդկանց, քահանաներ ու վարդապետներ կարգեց և Եդեսիա քաղաքի համար եպիսկոպոս ձեռնադրեց Ագգային։
։<gallery mode="packed">
Կապույտ Խաչ (10-րդ դար) և մատուռ.jpg|Կապույտ Խաչ (10-րդ դար) և մատուռ, գ. Գեղաշեն
Կապույտ Խաչ, խաչքար (10-րդ դար).jpg|Կապույտ Խաչ, խաչքար (10-րդ դար), գ.Գեղաշեն
</gallery>
== Տես նաև ==
* [[Գեղաշենի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Կոտայքի մարզ)]]
== Ծանոթագրություններ ==
| 