Վիքիպեդիա

«Հեծելազոր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
չNo edit summary
Տող 1.
'''Հեծելազոր''' ({{lang-fr|cavalerie}}, {{lang-it|cavaleria}}, {{lang-la|caballus}}), զորատեսակ։ [[Եգիպտոս]]ի, [[Հնդկաստան]]ի, [[Չինաստան]]ի, [[Միջագետք]]ի երկրների [[բանակ]]ներում, ինչպես նաև Հայկական լեռնաշխարհում մինչև հեծելազորի երևան գալը կիրառվել են ձի լծած մարտակառքեր։ Հեծելազորը որպես զորատեսակ երևան է եկել Ասորեստանում, Ուրարտուում և ստրկատիրական այլ պետություններում։ Մեր թվարկությունից առաջ VI դարում Պարսկաստանում այն հիմնական զորատեսակ էր (ծանր և թեթև)։ Կանոնավոր հեծելազոր Հին Հունաստանում առաջին անգամ օգտագործվել է մեր թվարկությունից առաջ IV դարում և ավելի կատարելագործվել Ալեքսանդր Մակեդոնացու բանակում (ծանր, միջին, թեթև)։ Իր մարտունակությամբ և հզորությամբ հռչակված էր հայկական հեծելազոր (տես Այրուձի)։ Հին հռոմեական բանակում հեծելազորը օժանդակ զորատեսակ էր լեգեոնի կազմում։ Արևմտյան Եվրոպայում ֆեոդալական զորքերի գլխավոր ռազմական ուժը կազմել է ասպետական հեծելազորը (ծանրազեն, զրահակիր)։ IX— X-րդ դարերում Կիևյան Ռուսիայի զորքերում իշխանական դրուժինաները կազմված էին հեծելազորից։ Իր բարձր մարտունակությամբ [[XIII— XIV դար|XIII— XIV-րդ դարեր]]ում աչքի է ընկել թաթար-մոնղոլական թեթև հեծելազորը։ [[XIV դար|XIV-րդ դար]]ում հրազենի երևան գալով և հետևազորի դերի ուժեղացմամբ ասպետական ծանր հեծելազորը կորցրել է իր նշանակությունը։ [[XVI դար]]ում սկսած մեծ դեր է խաղացել թեթև հեծելազորը, որը զինված Էր հրազենով։ XVI-րդ դարի վերջից ռուսական բանակում կարևոր էր կազակական հեծելազորը։ [[Պետրոս I]]-ի օրոք ստեղծվեց կանոնավոր հեծելազոր։ Նապոլեոնյան պատերազմների ընթացքում մարտական լուրջ ուժ էր ֆրանսիական հեծելազորը, որը, սակայն, [[1812]] թ.-ի Հայրենական պատերազմում զիջեց ռուսական հեծելազորին։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ([[1914]]-[[1918]] թթ.) սկզբին պատերազմող կողմերի բանակներում հեծելազորի կազմում էր 8—10%։ Ռազմական, տեխնիկայի տարբեր տեսակների զարգացման հետևանքով հեծելազորային գրոհները պատերազմում դարձան սակավ արդյունավետ, և ետպատերազմյան շրջանում հեծելազորները կրճատվեց, իսկ [[1930]]-ական թվականների վերջին կապիտալիստական խոշոր պետությունների մեծ մասում փաստորեն վերացվեց։ Մինչև [[1939]]-[[1945]] թթ.-ի երկրորդ համաշխարհային պատերազմը հեծելազորը պահպանվել էր միայն մի քանի երկրներում (Լեհաստան, Հունգարիա, Ռումինիա, Հարավսլավիա և այլն)։ Սովետական հեծելազորը կազմավորվել է [[1918]] թ.-ին, կարմիր բանակի ձևավորման հետ։▼
[[Պատկեր:Bundesarchiv_Bild_101I-725-0190-11,_Russland,_Rückzug_deutscher_Truppen,_Kavallerie.jpg|thumb|Գերմանական հեծելազորը [[1943]] թ.]]
[[Պատկեր:8e hussards 1804(fr).jpg|thumb|Նապոլեոնի հուսարը]]
 
Նրա ստեղծման գործում կարևոր փուլ էր Առաջին և Երկրորդ հեծյալ բանակների կազմավորումը ([[1919]]-[[1920]] թթ.)։ Օտարերկրյա ռազմական, ինտերվենցիայի և քաղաքացիական պատերազմի տարիներին ([[1918]]-[[1920]] թթ.) հեծյալ միավորումները մեծ դեր խաղացին [[Դենիկին]]ի, [[Կոլչակ]]ի, [[Վրանգել]]ի և սպիտակ լեհերի զորքերի ջախջախման գործում։ Քաղաքացիական պատերազմից հետո սովետական հեծելազորը մասնակցեց բասմաչության վերացմանը Միջին Ասիայում, բանդիտական խմբերի ոչնչացմանը [[Ուկրաինա]]յում և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ում։ Սոցիալիստական շինարարության տարիներին հեծելազորը համալրվեց մարտական նոր տեխնիկայով՝ ընդունելով կազմակերպական նոր ձևեր։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբի ռազմական, գործողությունների փորձը, տանկային և օդային մեծ ուժերի կիրառումը հանգեցրին հեծելազորի քանակի (դիվիզիաներ) կրճատմանը 32-ից ([[1939]] թ.)՝ 13 ([[1941]] թ.)։ Հեծելազորն աչքի ընկավ Հայրենական մեծ պատերազմի ([[1941]]-[[1945]] թթ.) բոլոր օպերացիաներում, միաժամանակ դրսևորվեցին նաև նրա թերությունները։ Ետպատերազմյան առաջին տարիներին սովետական բանակում հեծելազորի քանակը խիստ կրճատվեց, իսկ 1950-ական թվականների կեսին զանգվածային ոչնչացման զենքի ստեղծման և բանակի լիակատար մոտորավորման կապակցությամբ հեծելազորը որպես զորատեսակ վերացավ։ [[Սովետական հեծելազ]]որի կազմավորման և զարգացման գործում մեծ դեր են խաղացել Ս. Բուդյոննին, Ն. Կաշիրինը, Դայը, Վ. Պրիմակովը, [[0. Գորոդովիկով]]ը, [[Ֆ. Միրոնովը]]։ [[Հայրենական մեծ պատերազ]]մի ժամանակ աչքի ընկան [[Պ. Բելով]]ի, Լ. Դովատորի, Ն. Օսլիկովսկու, Տ. Շուպկինի, Վ. Օբուխովի, Ն. Կիրիչենկոյի և ուրիշների ղեկավարած հեծյալ միավորումները։ Բոլոր հեծյալ կորպուսներն արժանացան գվարդիական, իսկ շատ հեծելազորայիններ՝ Սովետական Միության [[հերոս]]ի կոչման։
▲'''Հեծելազոր''' ({{lang-fr|cavalerie}}, {{lang-it|cavaleria}}, {{lang-la|caballus}}), զորատեսակ։ [[Եգիպտոս]]ի, [[Հնդկաստան]]ի, [[Չինաստան]]ի, [[Միջագետք]]ի երկրների [[բանակ]]ներում, ինչպես նաև Հայկական լեռնաշխարհում մինչև հեծելազորի երևան գալը կիրառվել են ձի լծած մարտակառքեր։ Հեծելազորը որպես զորատեսակ երևան է եկել Ասորեստանում, Ուրարտուում և ստրկատիրական այլ պետություններում։ Մեր թվարկությունից առաջ VI դարում Պարսկաստանում այն հիմնական զորատեսակ էր (ծանր և թեթև)։ Կանոնավոր հեծելազոր Հին Հունաստանում առաջին անգամ օգտագործվել է մեր թվարկությունից առաջ IV դարում և ավելի կատարելագործվել Ալեքսանդր Մակեդոնացու բանակում (ծանր, միջին, թեթև)։ Իր մարտունակությամբ և հզորությամբ հռչակված էր հայկական հեծելազոր (տես Այրուձի)։ Հին հռոմեական բանակում հեծելազորը օժանդակ զորատեսակ էր լեգեոնի կազմում։ Արևմտյան Եվրոպայում ֆեոդալական զորքերի գլխավոր ռազմական ուժը կազմել է ասպետական հեծելազորը (ծանրազեն, զրահակիր)։ IX— X-րդ դարերում Կիևյան Ռուսիայի զորքերում իշխանական դրուժինաները կազմված էին հեծելազորից։ Իր բարձր մարտունակությամբ [[XIII— XIV դար|XIII— XIV-րդ դարեր]]ում աչքի է ընկել թաթար-մոնղոլական թեթև հեծելազորը։ [[XIV դար|XIV-րդ դար]]ում հրազենի երևան գալով և հետևազորի դերի ուժեղացմամբ ասպետական ծանր հեծելազորը կորցրել է իր նշանակությունը։ [[XVI դար]]ում սկսած մեծ դեր է խաղացել թեթև հեծելազորը, որը զինված Էր հրազենով։ XVI-րդ դարի վերջից ռուսական բանակում կարևոր էր կազակական հեծելազորը։ [[Պետրոս I]]-ի օրոք ստեղծվեց կանոնավոր հեծելազոր։ Նապոլեոնյան պատերազմների ընթացքում մարտական լուրջ ուժ էր ֆրանսիական հեծելազորը, որը, սակայն, [[1812]] թ.-իթվականի Հայրենական[[Ֆրանսիացիների պատերազմումներխուժումը Ռուսաստան|արշավանքների ժամանակ]] զիջեց ռուսական հեծելազորին։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմիպատերազմ]]ի ([[1914]]-[[1918]] թթ.) սկզբին պատերազմող կողմերի բանակներում հեծելազորի կազմում էր 8—10%։ Ռազմական, տեխնիկայի տարբեր տեսակների զարգացման հետևանքով հեծելազորային գրոհները պատերազմում դարձան սակավ արդյունավետ, և ետպատերազմյան շրջանում հեծելազորները կրճատվեց, իսկ [[1930]]-ական թվականների վերջին կապիտալիստական խոշորարևմտյան պետությունների մեծ մասում փաստորեն վերացվեց։ Մինչև [[1939]]-[[1945]] թթ.-ի [[երկրորդ համաշխարհային պատերազմըպատերազմ]]ը հեծելազորը պահպանվել էր միայն մի քանի երկրներում (Լեհաստան, Հունգարիա, Ռումինիա, Հարավսլավիա, ԽՍՀՄ և այլն)։ Սովետական հեծելազորը կազմավորվել է [[1918]] թ.-ին, կարմիր բանակի ձևավորման հետ։
 
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբի ռազմական, գործողությունների փորձը, տանկային և օդային մեծ ուժերի կիրառումը հանգեցրին հեծելազորի քանակի (դիվիզիաներ) կրճատմանը։
{{ՀՍՀ|հատոր=6|էջ=342}}
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Հեծելազոր» էջից