«Թոդոսի խաչքար (Քարադարան)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ խաչքար | անվանում = Թոդոսի խաչքար | պատկեր = Qaradaran, khachkar 01.jpg | պատկերի չափ = 300 px | alt = | պ...»: |
(Տարբերություն չկա)
|
09:40, 1 Հուլիսի 2021-ի տարբերակ
Թոդոսի խաչքար, գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության Սյունիքի մարզի Սիսիան քաղաքի կենտրոնում գտնվող Նիկողայոս Ադոնցի անվան Սիսիանի պատմության թանգարանի բակում՝ Քարադարանում: Հաշվառված է ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցանկում (9.6/32.12)[1]։
 | |
|---|---|
 Թոդոսի խաչքար | |
| Երկիր | Հայաստանի Հանրապետություն |
| Տարածաշրջան | Սիսիան քաղաքի կենտրոնում գտնվող Նիկողայոս Ադոնցի անվան Սիսիանի պատմության թանգարանի բակ՝ Քարադարան: |
| Սկզբնական տեղադրություն | Սյունիքի մարզի Անգեղակոթ գյուղի հյուսիսային եզրին, բարձունքի վրայի գերեզմանոց։ |
| Ներկա տեղադրություն | Խաչքարը տեղափոխվել է Սյունիքի մարզի Սիսիան քաղաքի կենտրոնում գտնվող Նիկողայոս Ադոնցի անվան Սիսիանի պատմության թանգարանի բակ՝ Քարադարան: |
| Ներկա վիճակ | կանգուն |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Պատմաճարտարապետական հուշարձան |
| Նվիրված | Նվիրված է պատ։ |
| Խաչագործ | Խաչքագործն անհայտ է։ |
| Պատվիրող | Խաչքարի պատվիրատուներն են Նուրփաշն ու Գորգիկ եղբայրները։ |
| Ճարտարապետական ոճ | Հայկական ճարտարապետություն |
| Ստեղծման տարեթիվ | 1420 թվական |
| Երկարություն | 88 սմ |
| Լայնություն | 15 սմ |
| Բարձրություն | 171 սմ |
| Զարդաքանդակի նկարագրություն | Խաչքարը քանդակ չունի։ |
| Նյութ | բազալտ |
| Արձանագրություն | Խաչքարը ունի արձանագրություններ։ |
 Qaradaran Վիքիպահեստում | |
Տեղադրություն
Խաչքարը նախկինում գտնվում էր Անգեղակոթ գյուղի հյուսիսային եզրին, բարձունքի վրայի գերեզմանոցում։ Ներկույմս խաչքարը տեղափոխվել է Սիսիան քաղաքի կենտրոնում գտնվող Նիկողայոս Ադոնցի անվան Սիսիանի պատմության թանգարանի բակ՝ Քարադարան:
Նկարագրություն
Խարքարի չափերն է 1.71x0.82-0.88x0.15 մետր: Թույլ շեշտված քիվի կենտրոնում ունի խաչաքանդակ, հիմնախաչը ներառված է հիմքում ուղղանկյուն, վերևում սրածայր խորանում. հորիզո նա կան խա չա թևերի վերնամասում խաղողի զույգ ողկույզներ են, իսկ ար մավազարդի ելուստներն ավարտվում են խաչեր պարզած զույգ ձեռքերի տեսքով (խաչ բուռ): Խաչքարի ստորին մասը հարդարված է 8 ու 6 թերթանի վարդյակներով և հավերժության խորհրդանիշով[2]:
Վիմական արձանագրություն
Անկանոն փորագրությամբ աչքի ընկնող ար ձանա գրությու նը զբաղեց նում է խաչքարի արտաքին գրեթե ողջ մակերեսը, 16 տող[3].
ՅԱՆՈՒՆ ԱՅ, ԵՍ՝ ՆՈՒՐՓԱՇ ԵՒ ԳՈՐԳԻԿ ԴԵՌԱՅԲՈՅՍ ՏՂԱՅՔ, ԿԱՆԿՆԵՑԱՔ ԶԽԱՉՍ Ի ՓՐԿՈՒԹԻ[ՒՆ] ՀՕՐ ՄԵՐ՝ ԹԱԴՈՍԻՆ, ՀՕՐԵՂԲԱՒՐ՝ ՏՐ ՄԿՐ[Տ]ՉԻՆ ԵՒ ՄՕՐ ՈՒ ԴՕՆԴԻՇԻՆ, ՈՎ ԿԱՐԴԱՅՔ ՅԻՇԵՑԷՔ Ի ՔՍ ԹՎ[ԻՆ]:ՊԿԹ: (1420):
Համաձայն արձանագրության՝ դեռևս երիտասարդ Նուրփաշն ու Գորգիկը 1420 թվականին խաչքար են կանգնեցրել իրենց ծնողների, ինչպես նաև հորեղբայր տեր Մկրտչի և Դոնդիշի հոգիների փրկության համար:
Այլ տեղեկատվություն
- ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում խաչքարը սխալմամբ թվագրված է 1459 թվականով:
- Հրաչյա Պետրոսյանը Նուրփաշ անձնանունը կարդացել է Նուրփայ, Դոնդիշը՝ Դորդիշ: Հիշատակված Նուրփաշ և Դոնդիշ անձնանուններն ինքնին հետաքրքիր են. Նուր առաջին բաղադրիչով անունները հատկապես 15-րդ դարում հաճախադեպ են, օրինակ՝ Նուրայ, Նուրբակի, Նուրջահան, Նուրխաթուն, Նուրմէլիք, Նուրպէկ և այլն, իսկ Նուրփաշը, ըստ էության, Նուրիփաշա իգական անձնանվան կրճատ ձևն է. այն հիշատակում է նաև Հր. Աճառյանը՝ վկայված 1493 թվակիր Ավետարանի հիշատակարանում՝ իբրև ձեռագրի պատվիրատու[4]: Դոնդիշ իգական անձնանուն քանիցս վկայված է 15-րդ դարի մատենագրության մեջ. 1458 թվակիր Սաղմոսարանի հիշատակարանում կարդում ենք, որ Զաքարե վարդապետը Խառաբաս տավանքի Իգնատիոս կրոնավորին պատվիրել է գրել և նկարազարդել գրչագիրը՝ իր, եղբորորդի Մկրտիչ սարկավագի, մայր Դոնդիշի և այլոց օգտագործման և հիշատակի համար.
|
«ես՝ նուաստ և ներգևեալ ոգի՝ պիտականուն Զաքարէ վարդապետ, ետու գրել և ոսկեզաւծ ծաղկազարդ նկարել զՍաղմոսա րանս, զՊատարագամատոյցս և զԱղաւ թամատոյցս ի վայե լումն անձին իմոյ, և եղբաւրորդւոյն իմոյ Մկրտիչ սարկաւագի, և մօրն Դաւնդիշի...[5] | 
|
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
- ↑ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
- ↑ Հասրաթյան Մ. Ս., Տեղ գյուղի միջնադարյան հուշարձանները, «Պատմա-հնագիտական ուսումասիրություններ», Եր., 1985, էջ 242, աղ. 1
- ↑ Պետրոսյան Հ., Խաչքար. ծագումը, գործառույթը, պատկերագրությունը, իմաստաբանությունը, Եր., 2008, էջ 197
- ↑ Աճառյան Հր., Հայոց անձնանունների բառարան, հատ. Դ., Եր., 1948, էջ 96:
- ↑ ԺԵ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, հատ. Բ., կազմեց` Խաչիկան Լ., Եր., 1958, էջ 100, N 135: Դոնդիշ անձնանունը վկայված է նաև նույն դարի այլ հիշատակարաններում - տես նույն տեղում, էջ 139, N 179, 428, N 541/ա, նույնի հատ. Գ., կազմեց Խաչիկան Լ., Եր., 1967, էջ 146, N 188