«Փախստականներն Ադրբեջանում»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Փախստականներն Ադրբեջանում''', [[Ադրբեջան|Ադրբեջանում]] բնակվում են մեծ թվով ներքին տեղահանման ենթարկված անձինք և փախստականներ, որոնք տեղահանվել են հիմնականում [[Արցախյան հակամարտություն|Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության]] արդյունքում: [[Արցախյան ազատամարտ|Առաջին պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում]] հանգեցրեց 750 000 ադրբեջանցիների տեղաշարժին, որոնցից 600 000-ը [[Լեռնային ՂարաբաղիցՂարաբաղ]]<nowiki/>ից և հարակից շրջաններից էին, իսկ 150 000-ը՝ [[Հայաստան|Հայաստանից]]<ref name="auto">{{cite web|url=https://www.humanrightsclub.net/en/news/2019/human-rights-situation-of-internally-displaced-persons-in-azerbaijan/|title=HUMAN RIGHTS SITUATION OF INTERNALLY DISPLACED PERSONS IN AZERBAIJAN|date=19 June 2019|website=humanrightsclub.net|publisher=|quote=There are now about 600,000 registered Azerbaijani IDPs – roughly 40,000 from Nagorno-Karabakh and 560,000 from the surrounding seven occupied districts.|author=<!--Not stated-->|access-date=}}</ref>:

Ըստ 1979 թվականի մարդահամարի՝ Հայաստամում բնակվող ադրբեջանցիների թիվը կազմել է 160 841 մարդ և կազմել են Հայաստանի բնակչության 5,3 տոկոսը<ref>{{in lang|ru}} [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_79.php?reg=13 All-Soviet Population Census of 1979 - Ethnic Composition in the Republics of the USSR: Armenian SSR]. ''Demoscope.ru''</ref>: 1987 թվականին Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած իրադարձությունները հանգեցրել են այն բանին, որ ադրբեջանցիներին հաճախ հետապնդել և ստիպել են լքել Հայաստանը<ref name="cornell">{{in lang|ru}} [http://www.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_015.htm The Nagorno-Karabakh Conflict] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110606111926/http://www.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_015.htm|date=6 June 2011}} by Svante Cornell. ''Sakharov-Center.ru''</ref>։ 1988 թվականի հունվարի 25-ին Հայաստանից ադրբեջանցի փախստականների առաջին ալիքը հաստատվել է [[Սումգայիթ]] քաղաքում<ref name="cornell" /><ref name="timeline">{{in lang|ru}} [http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_3681000/3681079.stm Karabakh: Timeline of the Conflict]. ''BBC Russian''</ref>։ Եվս մեկ խոշոր ալիք տեղի է ունեցել 1988 թվականի նոյեմբերին<ref name="timeline" />, երբ ադրբեջանցիները կամ վտարվեցին ազգայնականների ու տեղական կամ պետական իշխանությունների կողմից<ref name="barrington">[https://books.google.com/books?id=Jp-5UtoBtFEC After Independence] by Lowell W. Barrington. University of Michigan Press, 2006; p. 231. {{ISBN|0-472-06898-9}}</ref>, կամ փախան՝ վախենալով իրենց կյանքի համար<ref name="unhcr1">{{Cite web|url=http://www.unhcr.org/refworld/pdfid/3f5f27d14.pdf|title=International Protection Considerations Regarding Armenian Asylum-Seekers and Refugees. United Nations High Commissioner for Refugees. Geneva: September 2003}}</ref>։ Բռնությունը տեղի է ունեցել էթնիկ հակամարտությունների արդյունքում։ 1988 թվականի նոյեմբերին<ref>[http://www.nmnby.org/pub/0701/15m.html The Unrecognized IV. The Bitter Fruit of the 'Black Garden'] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081120215204/http://www.nmnby.org/pub/0701/15m.html|date=20 November 2008}} by Yazep Abzavaty. ''Nashe Mnenie''. 15 January 2007. Retrieved 1 August 2008</ref>, ըստ հայկական աղբյուրների, սպանվել է 25 ադրբեջանցի (նրանցից 20-ը [[Գուգարք (գյուղ)|Գուգարք]] գյուղում)<ref>{{in lang|ru}} [http://www.sumgait.info/press/express-chronicle/express-chronicle-910416.htm Pogroms in Armenia: Opinions, Conjecture and Facts]. Interview with Head of the Armenian Committee for National Security Usik Harutyunyan. ''Ekspress-Khronika''. #16. 16 April 1991. Retrieved 1 August 2008</ref>, իսկ ըստ ադրբեջանական աղբյուրների՝ 217 մարդ<ref>{{Cite web|url=http://www.human.gov.az/?sehife=etrafli&sid=MTIyMTA2MTA4MTIzNjA2Ng==&dil=en|title=Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası|website=www.human.gov.az}}</ref>:

Այսպիսով, 1988-91 թվականներին մնացած ադրբեջանցիները ստիպված են եղել փախչել հիմնականում [[Ադրբեջան]]<ref name="barrington" /><ref>{{Cite web|url=http://www.unhcr.org/refworld/country,,USCIS,,AZE,4562d8cf2,3ae6a6073,0.html|title=UNHCR U.S. Department of Homeland Security, Citizenship and Immigration Services Country Reports Azerbaijan. The Status of Armenians, Russians, Jews and Other Minorities}}</ref><ref>[https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2004/41668.htm Country Reports on Human Rights Practices - 2004: Armenia]. U.S. Department of State</ref>։ 1989 թվականի մարդահամարից ի վեր անհնար է որոշել Հայաստանում ադրբեջանցիների բնակչության ճշգրիտ թիվը հակամարտության սրման պահին, քանի որ արդեն սկվել էր Հայաստանից ադրբեջանցիների արտագաղթը: Ըստ [[ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակ|ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի]] (ՄԱՓԳՀ) գնահատականների՝ այդ թիվը կազմում է 200 000 մարդ<ref name="unhcr1" />։

Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի նախկին [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]] մարզը կազմող տարածքները և հարակից յոթ շրջանները (դրանցից մի քանիսը մասնակի) ազատագրվել են հայկական զորքերի կողմից։ Արդյունքում մնացած ժողովուրդները՝ ադրբեջանցիներ, [[քրդեր]], ստիպված են եղել լքել իրենց տները։ Ներկայումս Ադրբեջանում բնակվում է բնակչության մեկ շնչի հաշվով ներքին տեղահանվածների ամենաբարձր թիվը աշխարհում<ref>{{cite web|url=http://www.internal-displacement.org/global-report/grid2017/|title=Global Report on Internal Displacement|publisher=Internal Displacement Monitoring Centre|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180901185105/http://www.internal-displacement.org/global-report/grid2017/|archivedate=1 September 2018|accessdate=5 September 2018}}</ref>: Հարկադրաբար վերաբնակվողները ներկայացված են Ադրբեջանի բոլոր 76 վարչական շրջաններում։ Սկզբում նրանց մեծ մասը ապրում էին վրանային ճամբարներում և հասարակական շենքերում, ինչպիսիք են դպրոցները և հանրակացարանները: 2001 թվականից կառավարությունն ակտիվացրել է իր ջանքերը ներքին տեղահանվածների խնդիրների լուծման ուղղությամբ։ 2002 թվականին սկսվել է նոր բնակավայրերի շինարարությունը, իսկ 2007 թվականի վերջին բոլոր վրանային ճամբարները վերացվել են<ref name="unhcr.org" />։

1944 թվականին [[մեսխեթցի թուրքերըթուրքեր]]<nowiki/>ը [[Իոսիֆ Ստալին|Ստալինի]] հրամանով [[Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Վրաստանից]] զանգվածաբար [[Մեսխեթցի թուրքերի աքսոր|արտաքսվել են]] [[Կենտրոնական Ասիա|Միջին Ասիա։Ասիա]]։ Այն շրջաններից մեկը, որտեղ նրանք բնակություն են հաստատել, եղել է [[Ուզբեկստան|Ուզբեկստանում]] գտնվող Ֆերգանի հովիտը։ 1989 թվականին այնտեղ տեղի է ունեցել միջէթնիկական բռնություն, որի արդյունքում մեսխեթցի թուրքերը տարհանվել են Ուզբեկստանից․ նրանց մի մասը հաստատվել է Ադրբեջանում։ Ադրբեջանում փախստականների այդ խումբը մոտ 50 000 մարդ էր կազմում։ Համաձայն քաղաքացիության օրենքի՝ նրանք բոլորն ունեին քաղաքացիություն ստանալու իրավունք։ Ըստ ՄԱՓԳՀ-ի գնահատականների՝ մինչեւմինչև 2001 թվականի վերջը մնրանցնրանց մեծ մասը, ինչպես ենթադրվում էր, նատուրալիզացվել է։

Ադրբեջանի փախստականների և հարկադրաբար վերաբնակվածների հարցերով պետական կոմիտեի տվյալներով՝ 2009 թվականի մարտին Ադրբեջանում կար 603 251 փախստական: Նրանց մեծ մասը բնակվում էր [[Բաքու|Բաքվում]] և նրա շրջակայքում, ինչպես նաև Սումգայիթում ։ Զգալի թվով փախստականներ են բնակվում նաև [[Ֆիզուլի (քաղաք)|Ֆիզուլի]]-Աղդամ–Աղջաբադի–Բարդա–Մինգեչաուր–Գյանջա[[Ակնա (քաղաք)|Աղդամ]]–<nowiki/>[[Աղջաբեդիի շրջան|Աղջաբադի]]–<nowiki/>[[Բարդա]]–<nowiki/>[[Մինգեչաուր]]–<nowiki/>[[Գանձակ|Գյանջա]] կենտրոնական–հարավային երթուղու, Շամախի–Իսմայիլլի–Գաբալա–Շեքի[[Շամախի]]–<nowiki/>[[Իսմայիլի]]–<nowiki/>[[Գաբալա]]–<nowiki/>[[Շաքի (քաղաք)|Շաքի]] հյուսիսային երթուղու և Սաբիրաբադ–Սաաթլի–Իմիշլի–Բեյլագան[[Սաբիրաբադ]]–<nowiki/>[[Սաաթլը|Սաաթլի]]–<nowiki/>[[Իմիշլի]]–<nowiki/>[[Բեյլագան]] հարավային երթուղու երկայնքով<ref name="unhcr.org" />:

Չնայած փախստականների և տեղացի բնակչության միջև հարաբերությունները ընդհանուր առմամբ բարեկամական են և տեղի բնակչության շրջանում առկա է հանդուրժողականության բարձր մակարդակ, լինում են կոնֆլիկտների դեպքեր, որոնք առաջանում են փախստականների հատուկ կարգավիճակի պատճառով (օրինակ ՝օրինակ՝ արտոնյալ հասանելիություն զբաղվածության, պետական ֆինանսական օգնություն, անվճար բժշկական ծառայություններ և սեփականության տիրապետման արտոնություններ)<ref name="unhcr.org" />։