Ջրաբերդի մելիքության տիրակալները մասնակցել են 18-րդ դարի առաջին երեսնամյակին Արցախում բռնկված [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|ազգային-ազատագրական պայքարին]]։ Այդ շարժման ղեկավարների՝ Ռուսաստանի կայսր [[Պետրոս Մեծ|Պետրոս I]]-ին հասցեագրած 1721 թվականի նամակը ստորագրել է նաև Ջրաբերդի մելիք Եսային։
Եսայու հաջորդ և եղբայր Ալլահկուլի ՍուլթանըՍուլթանն աչքի է ընկել [[Անդրկովկաս]] ներխուժած օսմանյան զորքերի դեմ մղած կռիվներում, որի համար Իրանի [[Նադիր շահ]]ից արժանացել է «սուլթան» կոչմանը։ Ալլահկուլի Սուլթանը, ապա նաև նրա եղբայր մելիք Հաթամը (Ադամ) 1740-ական թվականների վերջին և 1750-ական թվականներին պայքարել են հզորացած Փանահ խանի և Վարանդայի դավաճան մելիք Շահնազար Բ-ի դեմ։ Մելիք Հաթամը ստիպված է եղել իր հպատակներով առժամանակ հեռանալ Ջրաբերդից և հաստատվել [[Գանձակի խանություն]]ում։ Մելիք Հաթամին (մահացել է 1783 թ.) հաջորդած որդին՝ մելիք Մեջլումը, կյանքն անցկացրել է Ջրաբերդի մելիքության սահմաններից դուրս՝ դաշնակիցներ փնտրելով և պայքար մղելով Փանահ խանի որդու՝ Իբրահիմ խանի դեմ։ Մելիք-Մեջլումը 1796 թ. սպանվել է Գանձակի բերդի պաշտպանության ժամանակ։
Ջրաբերդի իշխանությունն անցել է Մելիք-Ալլահվերդյաններին, ովքեր 19-րդ դարի սկզբում տեղափոխվել են [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Նուխի (քաղաք)|Նուխիի գավառ]] (այժմ՝ [[Շաքի (քաղաք, Ադրբեջան)|Շաքի]])։
[[Ջրաբերդ]]ի մելիքության վերջին իշխանները [[Աթաբեկյաններ]]ն էին։ 1814 թ.թվականին մելիքությունըմելիքությունն անցավանցել իշխան Հովհաննես Աթաբեկյանինէ ([[Մելիք-Վանի Աթաբեկյան|իշխան Հովհաննես Աթաբեկյանին]]), որը տիրեցտիրել է [[Ջրաբերդ]]ին մինչև իր մահը՝ 1854 թ.թվականի մարտի 7-ը։ Մելիք Վանի Աթաբեկյանի մահից հետո, [[Ռուսական կայսրություն]]ը լուծարեցլուծարել է [[Մելիքություն|մելիքությունները]] հյուսիսարևելյան [[Հայաստան]]ի ամբողջ տարածքում։
== Մելիքներ ==
[[Պատկեր:Five_principalities_of_karabakh.png|մինի|Լեռնային Ղարաբաղի հինգ մելիքությունները, 16-րդ դար]]
