«Դիֆրակցիոն ցանց»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Դիֆրակցիոն ցանց''', հավասարահեռ միանման զուգահեռ խազերով հարթ կամ գնդային սահմանափակ մակերևույթ, թափանցիկ կամ անդրադարձնող, լինում է նաև տարածական, ինչպես օրինակ [[բյուրեղային ցանց]]ը [[ռենտգենյան ճառագայթներ]]ի համար<ref>{{cite book |first=David W. |last=Lee |title=Nature's Palette: The Science of Plant Color |url=https://books.google.am/books?id=M3e5wyFJY-8C&pg=PA255 |date=2007 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-47105-1 |pages=255–6 |ref=harv}}</ref><ref>{{cite doi|10.1111/nph.13066}}</ref>։ [[Դիֆրակցիա|Դիֆրակցիոն]] ցանցն անկանոն է, եթե անցքերն ու արգելքները չունեն որոշակի դասավորություն։ Դիֆերակցիոն ցանցի հարևան խազերի հեռավորությունը կոչվում է ''ցանցի պարբերություն'' և նշանակվում է <math>d</math> տառով։ Ցանցի վրա ընկնող լույսի զուգահեռ ճառագայթների փունջը դիֆրակցիայի է ենթարկվում։ Խազերի թիվը 1 միլիմետրում կարող է լինել 100, 300, 1000 և այլն։ Լույսն անցնում է նրբագծերի արանքներով և չի անցնում նրբագծերով<ref>{{cite journal |author= AK Yetisen, H Butt, F da Cruz Vasconcellos, Y Montelongo, CAB Davidson, J Blyth, JB Carmody, S Vignolini, U Steiner, JJ Baumberg, TD Wilkinson and CR Lowe |title=Light-Directed Writing of Chemically Tunable Narrow-Band Holographic Sensors |journal= Advanced Optical Materials |volume=2 |issue=3 |pages=250 |year=2013 |doi= 10.1002/adom.201300375 }}</ref>։ Եթե դիֆրակտայինդիֆրակցիոն ցանցը լուսավորենք մեներանգ լույսով, ապա էկրանին կնկատենք հստակ [[դիֆրակտային պատկեր]]՝ կենտրոնական շերտ և նրա շուրջը հավասարահեռ նեղ շերտեր։ Առաջին անգամ երևույթը նկարագրել է [[Ջեյմս Գրիգորի]]ն, ով որպես ցանց օգտագործել է թռչնի փետուրները<ref>{{cite journal|last=Baskin |title=Light diffraction study of single skeletal muscle fibers|pmc=1328609 |pmid=318066|doi=10.1016/S0006-3495(79)85158-9|volume=28|issue=1|date=October 1979|journal=Biophys. J.|pages=45–64|bibcode = 1979BpJ....28...45B |first1=R.J.|last2=Roos|first2=K.P.|last3=Yeh|first3=Y.}}</ref><ref>{{cite doi|10.1242/jeb.098673}}</ref>։

[[Դիֆրակցիոն պատկեր]]ը կազմված է կտրուկ մաքսիմումներից, սրանց միջև ընկած են <math>N-1</math> մինիմումներ և <math>N-2</math> երկրորդային մաքսիմումներ, որոնց ինտենսիվությունը շատ փոքր է գլխավոր մաքսիմումների համեմատ։ Մաքսիմումների դիրքը որոշվում է ցանցի հիմնական հավասարումից՝

ուր Δ<math>\Delta</math>-ն հարևան խազերի (տարրերի) եզրային ճառագայթների ճանապարհների տարբերությունն է, ψ<math> \psi</math>-ն ճառագայթների անկման, φ<math>\phi</math>-ն դիտման անկյունն է, λ<math>\lambda</math>-ն՝ լուսային [[ալիքի երկարություն]]ը, իսկ <math>m</math>-ը ամբողջ թիվ է (<math>m=0, ±1\pm1, ±2\pm2, ․․․\ldots</math>) և կոչվում է սպեկտրի կարգ։

Դիֆրակցիոն ցանցը բազմերանգ ճառագայթներով լուսավորելիս՝ յուրաքանչյուր m≠0<math>m\neq0</math> արժեքին օբյեկտիվի կիզակետային հարթության վրա համապատասխանում է ինքնուրույն [[սպեկտր]]։ Երբ <math>m=0</math>, ալիքի բոլոր երկարությունների համար գլխավոր մաքսիմումները համընկնում են, և սպեկտր չի դիտվում։ [[Ինտենսիվություն|Ինտենսիվության]] արդյունարար բաշխումը անվերջությունում կամ օբյեկտիվի կիզակետային հարթության վրա որոշվում է

:<math>I_\phi = I' (d, \lambda, \psi, \phi) (\frac {sinNv} {sinv})^2 = I'I'' </math>

առնչությամբ, որտեղ <math>N</math>-ը ցանցի խազերի թիվն է, իսկ <math>v =\phi\Delta/ πΔ\lambda</λ։math>։ <math>I'</math> անդամը որոշում է ցանցի առանձին տարրի ազդեցությունը, <math> I"''</math>-ը՝ ցանցի բոլոր <math>N</math> տարրերից եկող ալիքների փոխազդեցությունը։

:<math>I' = I_0 (\frac {sinu} {u})^2 </math>

:<math>u = \frac {\pi a}{\lambda} (sin \phi + sin \psi) </math>

(<math>a</math>-ն ցանցի առանձին տարրի լայնությունն է, իսկ I<submath>0I_0</submath>-ն ինտենսիվությունն է <math>u=0</math> դեպքում)։ <math>m</math> կարգի սպեկտրային գծերի I<submath>mI_m</submath> ինտենսիվությունը համեմատական է N<supmath>N^2</sup>/m<sup>^2</supmath> և նվազում է <math>m</math>-ի մեծացմամբ։ Խազերի հատուկ տեսքի դիֆրակցիոն ցանցով (էշելետ) հաջողվում է ստանալ ինտենսիվության կենտրոնացում (մինչև 70%) m≠0<math>m\neq0</math> որևէ սպեկտրում՝ թուլացնելով մնացած (գլխավորապես <math>m=0</math>) կարգերը։

ՈրպևսՈրպես սպեկտրային սարք օգտագործվող դիֆրակցիոն ցանցի հիմնական բնութագրերն են անկյունային [[դիսպերսիա]]ն՝

(δλ<math>\delta \lambda</math>-ն հավասար ինտենսիվության դեռևս ջոկելի սպեկտրային երկու գծերի ալիքի երկարությունների տարբերությունն է)։ Ցանցի հավասարումից որոշելով δλ<math>\delta \lambda</math>-ն, լուծունակության համար կստանանք

:<math>R = Nm = N \frac {d}{\lambda} (sin \phi + sin \psi)</math> առնչությունը։

*Գրկ․ ԼանդսբեբգԼանդսբերգ Գ․ Ս․, Օպտիկա, Ե․, 1973 (Ֆիզիկայի ընդհանուր դասընթաց, հ․ 3)։

* Сойер Р․, Экспериментальная спектроскопия, пер․ с англ․, М․, 1953;

* Борн М․, Вольф Э․, Основы оптики, пер․ с англ․, М․, 1970․