|
==== '''«[http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/cgi-bin/library.cgi?e=d-01000-00---off-0armenian-armbook%2carmenian%2chajgirqn%2chaygirq%2cNo%5fDate%5fBooks%2cazgayinZz-foreign-01-1----0-10-0---0---0direct-10---4-------0-1l--11-en-50---20-about---00-3-1-00-0--4--0--0-0-11-10-0utfZz-8-00&a=d&c=armenian&cl=CL5.54&d=HASH01f840894161b2118c967d2b ՀԱՅԱՏԱՌ ՏՊԱԳԻՐ ԱՌԱՋԻՆ ՔԱՐՏԵԶ]»''' ====
[[Պատկեր:Համատարած .png|մինի|447x447px|Համատարած Աշխարհացոյց]]
Հայերեն առաջին տպագիր քարտեզ «<nowiki/>[[Համատարած Աշխարհացույց|Համատարած աշխարհացոյցը]]<nowiki/>» լույս է ընծայվել [[1695]]<nowiki/>թ. Ամստերդամում։ Այն կազմել և հայերեն գրությունները կատարել են Մատթեոս Հովհաննիսյանը, Թովմաս եպիսկոպոսը, Ղուկաս և Միքայել Նուրիջանյան եղբայրները։ Քարտեզը պղնձի վրա փորագրել են Անդրիանուս և Պետեր Շխոնբեկ եղբայրները, ովքեր եվրոպական լեզուներով հրատարակված կիսագնդերի քարտեզներ քանդակելու մեծ փորձ ունեին։ Կարևոր նշանակություն ունի «Համատարած աշխարհացոյցի» անունների հայերեն տառադարձությունը։ «Համատարած աշխարհացոյցը» գիտության և արվեստի լավագույն նմուշ է։ Վերածննդի արվեստին բնորոշ է տարվա չորս եղանակների պատկերումը կիսագնդերի շրջանակից դուրս, որտեղ արտացոլվել են տեսարաններ հին հունական դիցաբանությունից։ Աջում՝ վերևը «Գարնանայինք»։ Այստեղ են Ֆաետոնը, Հրատը և Լուսաբերը։ Ձախում՝ «Ամառնայինք», ուր ներկա են Արտեմիսը, Հերան և մոլո-րակներիցմոլորակներից Երևակը, Փայլածուն ու Արուսյակը`այսինքն Լուսաբեր։ Ներքևում` հարավային բևեռի տակ ՝ «Աշնանայինք»։ Այստեղ պատկերված են պտուղներ ու գինու տիկ։ Ներկա են Պոմոնան,Քլորինդան, Պանը և Բաքոսը: Հարավային բևեռի աջում՝ «Ձմեռայինք»։ Ներկայացված ենՊոսեյդոնըեն [[Պոսեյդոն|Պոսեյդոնը]], Թետիսը, հյուսիսային քամու աստված Բորեասը և այլն: Քարտեզի վերևի, կենտրոնական մասում պատկերված են աստղերի ու համաստեղությունների քարտեզները, որոնք քարտեզը դարձնում են ոչ միայն աշխարհացույց այլևսայլ նաև աստեղացույց: Երկնակամարների քարտեզների ներքևում ներկայացված է արեգակնային համակարգը։ Արեգակը պատկերված է որպես չորրորդ մոլորակ։ Ավստրալիան, որն այստեղ կոչված է Նոր [[Հոլլանդիա]], դեռ ամբողջովին հետազոտված և ուսումնասիրված չէ, հետևաբար ցուցադրված է անկատար, պարունակում է այդ ժամանակաշրջանում հայտնի տեղեկությունները<ref>{{Cite book|title=Աստղագիտության դասավանդման մեթոդիկայի հիմունքները. Տեսական և մասնավոր մասեր։|last=Աթոյան|first=Վանիկ|publisher=«Դիզակ պլյուս»|year=2009|isbn=ISBN 9789939800677|location=Ստեփանակերտ}}</ref>։ 1695թ. Ամսերդամում լույս տեսած աշխարհացույցից պահպանվել է 12 օրինակ, որոնցից մի քանիսը գտնվում են Հայաստանում։ Աշխարհացույցը բարձր որակով և գունազարդված տարբերակով վերահրատարակվել է [[Սուրբ Ղազար կղզի|Վենետիկի Սուրբ ՂազրՂազար կղզկղզում]]<nowiki/>ում Մխիթարյան միաբանության տպարանում` 1749թ[[1749]]<nowiki/>թ.-ին։ Քարտեզը տպագրված է 8 մասով ընդհանուր չափսերն են 150ը`120 սմ վրա։ 1696 թվականին [[Թովմաս Վանանդեցի|Թովմա ՎանանդեցինՎանանդեցի]]<nowiki/>ն Ամստերդամում[[Ամստերդամ]]<nowiki/>ում հրատարակում է 30 էջանոց մի գրքույկ, որը կոչվում է «Բանալի Համատարածի Աշխարհացոյցին մերոց նորածնի»։ Գրքույկը բացատրում է քարտեզը կարդալու և հասկանալու օրենքներն ու պայմանները և պարունակում է կարևոր տեղանունների աշխարհագրական տվյալների աղյուսակ։ Աղյուսակում մեծ մասամբ առկա են այն քաղաքների տվյալները, ուր ճամբորդում էին հայ առևտրականները։ Դրանք են՝ [[Սպահան|Սպահանը]], [[Շամախի|Շամախին,]] [[Միլան|Միլանը]], [[Կրակով|Կրակովը]], Մօսկովը, Ըստօքոլմը, Արխանգիլը և այլն, որոնք ժամանակի կարևոր առևտրական կենտրոններն էին։
[[Պատկեր:Հայերեն առաջին տպագիր գլոբուսը.jpg|մինի|'''Հայերեն առաջին տպագիր գլոբուսը''']]
Օրինակ <ref>{{Cite book|title=Սբ. Էջմիածին|last=Գալչյան|first=Ռուբեն|year=2010|location=Երևան}}</ref>
==== [http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/cgi-bin/library.cgi?e=q-01000-00---off-0armenian-armbook%2carmenian%2chajgirqn%2chaygirq%2cNo%5fDate%5fBooks%2cazgayinZz-foreign-01-1----0-10-0---0---0direct-10-TX--4-------0-1l--11-en-50---20-about-%d5%88%d5%90%d5%88%d4%b3%d4%b1%d5%85%d4%b9+%d5%93%d4%b1%d5%8c%d4%b1%d5%91--00-3-1-00-0--4--0--0-0-11-10-0utfZz-8-00&a=d&c=armenian&srp=0&srn=2&cl=search&d=HASH01243f43eb1204a7bacd3c72 «'''ՈՐՈԳԱՅԹ ՓԱՌԱՑ'''»] ====
ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՋԻՆ ՏՊԱԳԻՐ ՆԱԽԱԳԻԾԸ ՀԱՅ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՄԵՋ, ՄԱԴՐԱՍ [[1773]] Թ., [[Շահամիր Շահամիրյան|ՇԱՀԱՄԻՐ ՇԱՀԱՄԻՐՅԱՆ]]։ Հրատարակվել է [[Շահամիր Շահամիրյան|Շահամիր Շահամիրյանի]] որդու [[Հակոբ Շահամիրյան]]<nowiki/>ի անունով։ [http://armunicat.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=1766022&query_desc=kw%2Cwrdl%3A%20%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%A9%20%D6%83%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%81] Գիրքը բաղկացած է 2 մասից։ Ընդարձակ առաջաբանում դատապարտվել են ավատատիրական-միապետական կարգերը, հիմնավորվել [[թուրք]]-[[Պարսկաստան|պարսկական]] բռնակալությունի [[Հայաստան|Հայաստանի]] ազատագրման և այնտեղ բուրժուա-դեմոկրատական կարգերի հաստատման ուղիները։ Գրքի երկրորդ մասը սահմանադրության նախագիծն է (521 հոդված). ներկայացված են ապագա անկախ Հայաստանի հասարակական-պետական կառուցվածքը, կառավարման մարմինների ստեղծման կարգը, դրանց իրավասությունները, քաղաքացիների իրավունքներն ու պարտականությունները,տնտեսության, կրթության, [[Զինված ուժեր|զինված ուժերի]] կազմակերպման և այլ հարցեր։ Բազմաթիվ հոդվածներ նվիրվել են լուսավորության, տնտեսության զարգացման հարցերին, ընտանեկան հարաբերություններին:[http://armunicat.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=24249&query_desc=kw%2Cwrdl%3A%20%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%A9%20%D6%83%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%81] [[Կրթություն|Կրթությունը]] բոլոր քաղաքացիների համար դառնալու էր պարտադիր, առանց [[Սեռ|սեռի]] տարբերության։ Կարիքավորների, որբերի կրթությունն ու [[Բժշկություն|բժշկությունը]] հոգալու էր պետությունը։ Հանրապետության անվտանգության երաշխավորը համարվում էր մշտական զորաբանակը՝ [[90]] հազար զինվորով:[http://armunicat.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=1239404&query_desc=kw%2Cwrdl%3A%20%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%A9%20%D6%83%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%81]
==== '''[http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/cgi-bin/library.cgi?e=q-01000-00---off-0armenian-armbook%2carmenian%2chajgirqn%2chaygirq%2cNo%5fDate%5fBooks%2cazgayinZz-foreign-01-1----0-10-0---0---0direct-10-TX--4-------0-1l--11-en-50---20-about-%d4%b1%d5%a6%d5%a4%d5%a1%d6%80%d5%a1%d6%80--00-3-1-00-0--4--0--0-0-11-10-0utfZz-8-00&a=d&c=armenian&srp=0&srn=0&cl=search&d=HASH018468122b52ff49ab1d42e7 «ԱԶԴԱՐԱՐ»] ՀԱՅԱՏԱՌ ՏՊԱԳԻՐ ԱՌԱՋԻՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆԸ''' ====
|
