«Գրատպության թանգարան (Երևան)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 117.
'''''Հայ տպագրությունը Կ. Պոլսում և Զմյուռնիայում''''' <ref>{{Cite book|title=Հայ գիրքը եվ տպագրությունը|last=Բաբայան|first=Արամ|publisher=հայպետհրատ|year=1963։|location=Երևան}}</ref>
[[Պատկեր:Թանգարանի մուտքը.jpg|մինի|
Կ․ Պոլսի հայկական առաջին տպարանը 1567թ հիմնադրել Է Աբգար Թոխաթեցին Սբ․ Նիկողայոս եկեղեցում ` իր որդի Սուլթանշահի հետ համագործակցելով։ Առաջին գիրքը կոչվում էր «Փոքր քերականություն» ։ Տպարանը գործել է մինչև 1569թ.։ Տպագրվել է վեց գիրք։ Ավելի քան մեկդարյա ընդմիջումից հետո՝ 1677թ. , Երեմիա Չելեպի Քյոմուրճյանը հիմնել է մի նոր տպարան, որը երկու գրքույկ տպագրելուց հետո փակվել է 1678թ.։ 1698թ. [[Գրիգոր Մարզվանեցի|Գրիգոր Մարզվանեցին]] և Աստվածատուր Կոստանդնուպոլսեցին իրենց հիմնադրած տպարանում լույս ընծայեցին «Տաղարան վայելուչ և գեղեցիկ ի զանազանից բանաստեղծից» գիրքը, որից հետո նրանցից յուրաքանչյուրը հիմնեց իր առանձին տպարանը։ Մարզվանեցու տպարանը գործեց մոտ 40 տարի, իսկ Աստվածատուր Կոստանդնուպոլսեցու տպարանը՝ մոտ 50 տարի։ Երեմիա Քյոմուրճյանի տպարանի պահպանված մասը` տպատառերով հանդերձ անցել է <nowiki/>[[Գրիգոր Մարզվանեցի|Գրիգոր Մարզվանեցուն]]։ Կ. Պոլսում 1820թ. գործել է Արապյան տպարանը։ 1816թ Պողոս Արապյանը Մահմուդ 2 հրովարտակով նշանակվել է արքունի տպարանի տեսուչ։ Պողոս Արապյանը 1831թ նոյեմբերից տպագրել է Օսմանյան կայսրության առաջին պաշտոնական թերթը՝ «Թագվիմի վէգայի» թերթը, և նրա հայկական տարբերակը «Լրոյ գիրը» (1832 թ.): Սուլթանը Պողոս Արապյանին շնորհել է գլխարկի վրա «Մամուլ- նշանը» կրելու իրավունքը[1]: Արապյանների տպարանը գործել է 130 տարի տպագրել 176 անուն գիրք։ Կ. Պոլսում 1839 թ. Հովհաննես Մյուհենտիսյանը հիմնել է իր տպարանը՝ ձեռնամուխ լինելով հայկական տպագրական նոր տառերի ստեղծման աշխատանքներին։ Հ. Մյուհենտիսյանն է առաջին անգամ ստեղծել հայկական նոտագրության (խազերի) հայրատառերի ու մայրատառերի կաղապարները։ 19-րդ դարից մինչև 20-րդ դարի սկիզբը Կոստանդնուպոլսում գործել է շուրջ 80 հայկական տպարան։ Հայ պարբերական մամուլի պատմության մեջ՝ որպես ամենաերկարակյաց տպագրություն, իր ուրույն տեղն ունի «Ժամանակ» թերթը։ Անդրանիկ համարը լույս է տեսել 1908 թվականին Միսաք (Քասիմ) և Սարգիս Գոչունյանների ջանքերով և շարունակվում է տպագրվել մինչ այսօր ։ Թուրքիայում հայկական տպագրության երկրորդ խոշոր կենտրոնը եղել է '''Զմյուռնիան'''։ Առաջին տպարանը հիմնադրել է 1759թ. Մահտեսի Մարկոսը<<Գիրք Մեկնության>>: Առաջին անգամ այստեղ է տպագրվել Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը» (1762 թ.): Այստեղ գրքեր հրատարակել են Ամերիկյան մարդասիրական ընկերությունը 1830-50թթ. շուրջ 150 անուն գրքեր։ Մինչև 1922թ. Զմյուռնայի շուրջ 20 հայկական տպարաններում լույս են տեսել 50 հայկական պարբերականներ։ <ref>{{Cite book|title=Հայ տպագիր գիրքը Կոստանդնուպոլսում (1567-1850 թթ.),|last=Կորկոտյան|first=Քնարիկ|year=1964։|location=Երեւան,}}</ref>
▲[[Պատկեր:Թանգարանի մուտքը.jpg|մինի|418x418փքս|'''Գրատպության թանգարանի բակը''']]
'''''Հայ տպագրությունը Ռուսաստանում''''' <ref>{{Cite book|title=Армянская книга и книгопечатание // Армянская советская энциклопедия.|year=1987|location=Երևան|pages=С. 464-465.}}</ref>
Տող 142 ⟶ 141՝
'''''Հայ տպագրությունը Հոլանդիայում''''' <ref>{{Cite book|title=Հայ գիրքը 1512-1800 թվականներին.|last=Ն. Ա. Ոսկանյան, Ք. Ա. Կորկոտյան, Ա. Մ. Սավալյան,|year=1988|location=Երևան}}</ref>
Հայ տպագրության սկզբնավորումը Հոլանդիայում սկսվել է 1660 թ., երբ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Հակոբ Ջուղայեցին իր քարտուղար [[Մատթեոս Ծարեցի|Մատթեոս Ծարեց]]<nowiki/>ուն ուղարկել է Եվրոպա՝ հայատառ Աստվածաշնչի տպագրությունը իրականացնելու առաքելությամբ։ Հռոմում և Վենետիկում հաջողության չհասնելով՝ Ծարեցին մեկնել է Ամստերդամ , որտեղ 1660թ. հիմնել է տպարան։ Տպարանի տառերը պատրաստել է փորագրիչ Քրիստոֆել վան Դեյկը։ Ծախսերի հետ կապված Մաթեոսը տպարանը վաճառեց Ավետիս Ղլիճեցուն, ով 1661 թ., հրատարակել է [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալ]]<nowiki/>ու «Յիսուս Որդին» գիրքը 1200 տպաքանակով։ 1661-1664 թթ.- ին տպագրությամբ զբաղվել է [[Կարապետ Ադրիանացի]]<nowiki/>ն։ 1664 թ.-ին Ավետիս Ղլիճեցին հրավիրել է Ուշիի Ս. Սարգիս վանքի առաջնորդ իր եղբորը՝ Ոսկանին՝ ստանձնելու տպարանի տնօրինությունը։ Ոսկան Երևանցին 1664 թվականից արդեն Ամստերդամի տպարանում էր, որը կոչվել է Ս. Սարգսի և Ս. Էջմիածնի։ Տպարանը գործել է երեք քաղաքներում` Ամստերդամում (մինչև 1669թ.), Լիվոռնոյում (մինչև 1672թ.), [[Մարսել]]<nowiki/>ում (մինչև 1686թ.): 1666-1668թթ. <nowiki/>[[Ոսկանյան տպարան]]<nowiki/>ում տպագրվել է հայերեն առաջին Աստվածաշունչը։ Ոսկանյան տպարանը գործել է 26 տարի։ 1685թ. Ոսկան Երևանցու աշակերտներից Մատթեոս Վանանդեցի Հովհաննիսյանը Ամստերդամում հիմնադրել է հայկական երկրորդ տպարանը, որի տնօրենը դարձել է Թովմաս Վանանդեցին, իսկ նրա մահից հետո (1703թ.)` [[Ղուկաս Վանանդեցի]]<nowiki/>ն։ Տպարանը գործել է 32 տարի։ Այս տպարանում 1695-96 թվականներին [[Թովմաս Վանանդեցի|Թովմաս Վանանդեց]]<nowiki/>ու ջանքերով լույս է ընծայվել «'''Համատարած Աշխարհացոյցը»՝''' առաջին հայատառ կիսագնդերի քարտեզը։ 1695 թ. առաջին անգամ տպագրվել է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմութիւնը», 1699թ. հայ վաճառականների համար գործնական նշանակություն ունեցող [[Ղուկաս Վանանդեցի|Ղուկաս Վանանդեց]]<nowiki/>ու կազմած «Գանձ չափոյ, կշռոյ, թուոց եւ դրամից բոլոր աշխարհի» աշխատությունը։ Այս տպարանում է տպագրվել եվրոպացի առաջին հայագետ Յոհան Յոախիմ Շրյոդերի (1680 – 1756թթ.) գրաբարին նվիրված «Արամեան լեզուին գանձ» (1711թ.) (Thesaurus linguae armenicae) լատիներեն ուսումնասիրությունը, որի մի փոքր՝ «Քաղաքացիական հայոց լեզվի նկարագիրը» (Synopsis linguae civilis armenorum) խորագրով հատվածը, նվիրված է աշխարհաբարի քերականությանը։ [[Առաքել Դավրիժեցի|Առաքել Դավրիժեց]]<nowiki/>ու «Պատմութիւնը» առաջին անգամ լույս է տեսել դեռևս հեղինակի կենդանության օրոք՝ 1669-ին, Ամստերդամում, Ոսկան Երևանցու աշխատասիրությամբ ''1717-1720-ին տպարանը պարտքերի դիմաց գրավադրվել է, որոնց մի մասը գնել է Մխիթար Սեբաստացին և տարել Վենետիկ, իսկ մնացած տառերն ու տառամայրերը 1819-ին [[Գևորգ Արծրունի]]<nowiki/>ն գնել և ընծայել է նորաբաց [[Ներսիսյան դպրոց (Թիֆլիս)|Ներսիսյան դպրոցի]] տպարանին։ (Հայ տպագրություն և գրքարվեստ, Երևան 2015, էջ 70-71)'' 1756թ. մայիս 15-ին Ամստերդամի [[Սուրբ Հոգի եկեղեցի (Ամստերդամ)|Սուրբ Հոգի եկեղեց]]<nowiki/>ու երեցփոխան ջուղայեցի Առաքել Տեր Առաքելյանցը հիմնել է տպարան, որի առաջին ու առայժմ մեզ հայտնի միակ գործը «Կոչը» , ներկայացված է Գրատպության թանգարանում։ Ամստերդամում 1660-1800թթ. հրատարակվել է 60անուն գիրք։
----
| |||