Վիքիպեդիա

«Գորաժդեի տպարան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
Հաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Նոր էջ «{{խմբագրում եմ|~~~|{{subst:#time: Y-m-d H:i:s|4 hours}}}} Պատկեր:Goražde Psalter (1521), 137v.jpg|thumb|right|Գորաժդեում տպագրված էջ (152...»:
 
No edit summary
Տող 1.
[[Պատկեր:Goražde Psalter (1521), 137v.jpg|thumb|right|Գորաժդեում տպագրված սաղմոսագրքի էջ (1521)]]▼
{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Tamara Karvajar|Tamara Karvajar]] ([[Մասնակցի քննարկում:Tamara Karvajar|քննարկում]])|2021-04-02 14:38:57}}
 
▲[[Պատկեր:Goražde Psalter (1521), 137v.jpg|thumb|right|Գորաժդեում տպագրված էջ (1521)]]
'''Գորաժդեի տպարան''' ({{lang-sr|Горажданска штампарија}}, {{lang|sr-Latn|''Goraždanska štamparija''}}), սերբական առաջին տպարաններից մեկը<ref name=biggins>Biggins & Crayne 2000, сс. 85–86</ref><ref name=fotic>{{harvnb|Fotić|2005|p=66}}</ref> և առաջին տպարանը [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի ժամանակակից տարածքում (այդ ժամանակ մտնում էր [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] կազմի մեջ)<ref name=be145>Benac & Lovrenović 1980, p. 145</ref><ref name=ka155>Kajmaković 1982, сс. 155–58</ref>: Հիմնադրվել է 1519 թվականին, [[Վենետիկ]]ում, շուտով տեղափոխվել է [[Գորաժդե]]ի մոտ գտնվող Սոպոտնիցա գյուղում գտնվող Սբ. Գեորգիի եկեղեցի<ref name=bar41>Barać 2008, pp. 41–44</ref><ref>{{harvnb|Barać|2008|p=31}}</ref>: Հիմնադրվել և ղեկավարվել է Բոժիդար Լյուբավիչի կողմից, որը հայտնի է նաև Բոժիդար Գորաժդանին անունով և Գորաժդե քաղաքի նախկին խոշոր առևտրական էր: Նրա որդին, Թեոդոր Լյուբավիչը, Միլեշևի վանքի աբեղա էր և ղեկավարում էր տպարանի աշխատանքները: Տպարանը գործել է մինչև 1523 թվականը<ref name=ka155/><ref name=bar41/>, այնտեղ տպագրվել է երեք գիրք, որոնք համարվում են սերբ տպագրիչների ամենավաղ լավագույն ձեռքբերումները<ref name=bar46>Barać 2008, сс. 46–47</ref>:
 
Տող 7 ⟶ 5՝
1450 թվականին [[Մայնց]]ում [[Յոհան Գուտենբերգ]]ի կողմից [[տպագրահաստոց]]ի հայտնագործելուց հետո գրքատպագրության արվեստն արագորեն տարածվել է Եվրոպայում: 15-րդ դարի վերջին [[Վենետիկ]]ը դարձել էր գրքատպագրության խոշոր կենտրոն: 1493 թվականին Զետայի (այժմյան [[Չեռնոգորիա]]յի տարածք) կառավարիչ Գեորգի 4-րդ Չերնոևիչը աբեղա Մակարիին ուղարկել է Վենետիկ` տպագրահաստոց գնելու և գրքատպագրության արվեստն ուսումնասիրելու համար: Զետայի մայրաքաղաք [[Ցետինե]]ում Մակարին 1494 թվականին տպագրել է «Ցետինեի ժամագիրքը», որն առաջին [[Ինկունաբուլաներ|ինկունաբուլան]] էր` տպագրված եկեղեցասլավոնական լեզվի սերբական տարբերակով: Չերնոևիչի տպարանը գործել է մինչև 1496 թվականը, երբ Զետան գրավվել է օսմանների կողմից<ref name=biggins/><ref name=bar27>Barać 2008, сс. 27–29</ref>: 1518 թվականին Բոժիդար Լյուբավիչն ապրում էր Միլեշևյան վանքում<ref name=bar41/>, որտեղ գտնվում էր Սերբիայի ուղղափառ աբեղայությունը, որը 1373 թվականից Բոսնիայի թագավորության նախկին մասն էր<ref>Fine 1994, сс. 392–93, 484</ref>: Միլեշևի և աբեղայության այլ մասերը, ներառյալ` Գորաժդե քաղաքը<ref name=bar27/>, գտնվում էր Հերցեգովինայի մեջ, 1465-1481 թվականներին աստիճանաբար գրավվել է Օսմանյան կայսրության կողմից<ref>{{harvnb|Fine|1994|p=585}}</ref>:
 
<!-- == Տպարանի գործունեություն ==
[[Պատկեր:Novo Gorazde-Church of Saint George, 15th c.jpg|thumb|right|Սուրբ Գեորգիևյան եկեղեցին]]
1518 թվականի երկրորդ կեսին Բոժիդար Լյուբավիչն իր որդիներին` Ժուրային և աբեղա Թեոդորին ուղարկել է Վենետիկ, որպեսզի նրանք տպագրահաստոց գնեն և գրքատպագրման արվեստին ծանոթանան: Լյուբավիչ եղբայրները ձեռք են բերել հաստոցը և սկսել են տպագրել աղոթագիրք, որի պատճենները պատրաստ են եղել 1519 թվականի հուլիսի 1-ին, կա՛մ [[Վենետիկ]]ում, կա՛մ [[Գորաժդե]]ի մոտ գտնվող Սբ. Գևորգի եկեղեցում: Հայտնի չէ, թե արդյո՞ք Թեոդորն է տպարանը Վենետիկից Գորաժդե բերել 1519 թվականի մարտի 2-ին, իր եղբոր մահից հետո, աղոթագրքի վրա աշխատանքն ավարտելուց առաջ: Սբ. Գևորգ եկեղեցում Թեոդորը տպարան է հիմնել, որը, աղոթագրքից բացի տպագրել է նաև երկու գիրք եկեղեցասլավոնական լեզվի սերբական տարբերակով<ref name=bar41/>: 352 էջից բաղկացած Գորաժդեի սաղմոսագիրքը տպագրված գրքերից ամենամեծն է<ref name=ka155/>: Դրանք չեն կարվել տպարանում, քանի որ դա այդ ժամանակ գրքավաճառների պարտավորությունն էր<ref name=bar46/>: Առևտուրը լավ էր զարգացած Գորաժդեում, քանի որ քաղաքը գտնվում էր երեք կարևոր ճանապարհների խաչմերուկում, որը կապում էր [[Դուբրովնիկ]]ը, Վրխբոսնան ([[Սարաևո]]) և [[Կոսովո]]ն:
Во второй половине 1518 года Божидар Любавич отправил своих сыновей Журая и иеромонаха Теодора в Венецию, чтобы купить печатный станок и обучиться искусству книгопечатания. Братья Любавичи приобрели станок и начали печатать [[евхологий]], копии которого были готовы 1 июля 1519 года либо в Венеции, либо в церкви Св. Георгия близ Горажде. Неясно, перевёз ли Теодор типографию из Венеции в Горажде, после смерти своего брата 2 марта 1519 года, до завершения работы над евхологием. В церкви Св. Георгия Теодор основал типографию, которая, помимо евхология, выпустила ещё две книги на сербском варианте церковнославянского языка: псалтырь в 1521 году и небольшой [[евхологий]] в 1523<ref name=bar41/>. [[Гораждская псалтырь]], состоящий из 352 листов, является самой большой из книг<ref name=ka155/>. Они не были переплетены в типографии, поскольку это было обязанностью книготорговцев<ref name=bar46/>. Торговля была хорошо развита в Горажде, поскольку город находился на перекрёстке трёх важных дорог, связывавших его с [[Дубровник]]ом, Врхбосной ([[Сараево]]) и [[Республика Косово|Косово]].
 
== Հետագա իրադարձություններ ==
Բոսնիա և Հերցեգովինայում հաջորդ տպարանը չի հիմնվել մինչև 1866 թվականը, երբ իր աշխատանքն սկսել է Շոպրոնի տպարանը<ref name=be145/>: 1544 թվականին տպագրահաստոցը Գորաժդեից տեղափոխվել է [[Վալախիա]]յի մայրաքաղաք Տիրգովիշտե` այդպիսով դառնալով ժամանակակից [[Ռումինիա]]յի տարածքի երկրորդ նմանատիպ սարքը: Դրա տեղափոխումն ու կրկնակի օգտագործումն իրականացրել է Դիմիտրի Լյուբավիչը, Բոժիդարի թոռը<ref name=cur40>Čurčić 2008, pp. 335–36</ref>: Տիրգովիշտեում Դիմիտրին 1545 թվականի սկզբին տպագրել է աղոթագիրք, իսկ 1547 թվականին` ավետարան<ref>{{harvnb|Čurčić|2008|p=339}}</ref>: Բոժիդար Վուկովիչն իր վենետիկյան տպարանը հիմնել է Լյուբավիչ եղբայրների հետ միաժամանակ, 1519 կամ 1520 թվականներին: Այն ընդմիջումներով աշխատել է մինչև 16-րդ դարի վերջ: Եղել են սերբական այլ վաղ տպարաններ ևս, որոնք հիմնադրված են եղել Օսմանյան կայսրության տարածքում: 1523 թվականին [[Ուժիցե]]ի մոտակայքում գտնվող Ռուժանյան վանքում, 1539 թվականին` [[Պրիշտինա]]յի մոտ գտնվող Գրաչանիցա վանքում, 1547 թվականին` Միշիշևյան վանքում, 1522 թվականին` [[Բելգրադ]]ում, 1557-ին` նորից Միլիշևում, 1562 թվականին` [[Վալևո]]յի մոտ գտնվող Մրկշինյան վանքում և 1563 թվականին` [[Շկոդեր]]ում հիմնադրվել են տպարաններ: Դրանք գործել են մեկից չորս տարի, և յուրաքանչյուրում տպագրվել է մեկից մինչև երեք գիրք<ref name=biggins/><ref name=fotic/>:
Следующая типография не появится в Боснии и Герцеговине до 1866 года, когда начала свою работу [[типография Шопрона]]<ref name=be145/>. В 1544 году печатный станок был перевезён из Горажде в столицу [[Валахия|Валахии]] [[Тырговиште (Румыния)|Тырговиште]], став таким образом вторым подобным устройством на территории современной [[Румыния|Румынии]]. Его перевозку и повторное использование осуществил Димитрий Любавич, внук Божидара<ref name=cur40>Čurčić 2008, pp. 335–36</ref>. В Тырговиште Димитрий напечатал в начале 1545 года евхологий, а в 1547 - апостоларий<ref>{{harvnb|Čurčić|2008|p=339}}</ref>. [[Божидар Вукович]] основал свою венецианскую типографию одновременно с братьями Любавичами в 1519 или в 1520 году. Она проработала с перерывами до конца XVI века. Были и другие ранние сербские типографии, основанные на территории Османской империи: в Ружанском монастыре близ [[Ужице]] в 1529, в [[Грачаница (монастырь)|Грачаницком монастыре]] возле [[Приштина|Приштины]] в 1539, в Милишевском монастыре в 1547, в [[Белград]]е в 1522, снова в Милишеве в 1557, в Мркшинском монастыре под [[Валево]] в 1562 и в [[Шкодер]]е в 1563 году. Они действовали от одного до четырёх лет и выпускали от одной до трёх книг каждая<ref name=biggins/><ref name=fotic/> -->
 
== Ծանոթագրություններ ==
Տող 21 ⟶ 19՝
* {{Citation |last=Barać |first=Dragan |editor=Dragan Barać |year=2008 |script-title=sr:Горажданска штампарија 1519–1523 |trans-title=The Goražde Printing House 1519–1523 |chapter=Горажданска штампарија—прва међу штампаријама у Херцеговини и српским земљама 16. века |publisher=National Library of Serbia; East Sarajevo: Philosophical Faculty of the University of East Sarajevo |place=Belgrade |language=Serbian |isbn=978-86-7035-186-8 |url=http://scc.digital.bkp.nb.rs/view/IN-gorazde-001&p=026 |mode=cs1 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408223055/http://scc.digital.bkp.nb.rs/view/IN-gorazde-001%26p%3D026 |archivedate=2014-04-08 |ref=harv |deadlink=yes }} {{Wayback|url=http://scc.digital.bkp.nb.rs/view/IN-gorazde-001%26p%3D026 |date=20140408223055 }}
*{{Citation |last=Čurčić |first=Lazar |editor=Dragan Barać |year=2008 |script-title=sr:Горажданска штампарија 1519–1523 |trans-title=The Goražde Printing House 1519–1523 |chapter=Горажданска штампарија у Трговишту у Румунији |publisher=National Library of Serbia; East Sarajevo: Philosophical Faculty of the [[University of East Sarajevo]] |place=Belgrade |language=Serbian |isbn=978-86-7035-186-8 |url=http://scc.digital.bkp.nb.rs/view/IN-gorazde-001&p=330 |mode=cs1 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408222054/http://scc.digital.bkp.nb.rs/view/IN-gorazde-001%26p%3D330 |archivedate=2014-04-08 |ref=harv |deadlink=yes }} {{Wayback|url=http://scc.digital.bkp.nb.rs/view/IN-gorazde-001%26p%3D330 |date=20140408222054 }}
* {{книга|ref=Ćirković|год=2004|заглавие=The Serbs|место=Malden|издательство=Blackwell Publishing|ссылка=https://books.google.com/books?id=2Wc-DWRzoeIC|автор={{Нп3|Sima Ćirković|Ćirković, Sima|en|Sima Ćirković}}}}
* {{Citation| last1=Biggins| first1=Michael| last2=Crayne| first2=Janet| year=2000| title=Publishing in Yugoslavia's Successor States| chapter=Historical Overview of Serbian Publishing| publisher=Haworth Information Press| place=New York| isbn=978-0-7890-1046-9| url=https://books.google.com/books?id=0g1CIRHeO4YC| mode=cs1}}
* {{Citation| last1=Benac| first1=Alojz| last2=Lovrenović| first2=Ivan| year=1980| title=Bosnia and Herzegovina| publisher=Svjetlost| place=Sarajevo| url=https://books.google.com/books?id=HXVpAAAAMAAJ| mode=cs1}}
* {{Citation| last=Fine| first=John Van Antwerp| author-link=| year=1994| title=The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest| publisher=University of Michigan Press| place=Ann Arbor, Michigan| isbn=0-472-08260-4| url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC| mode=cs1 |ref=harv}}
* {{Citation| last=Fotić| first=Aleksandar| editor=Antonis Anastasopoulos| year=2005| chapter=Belgrade: A Muslim and Non-Muslim Cultural Centre (Sixteenth–Seventeenth Centuries)| title=Provincial elites in the Ottoman Empire| series=Halcyon Days in Crete| volume=5| publisher=Crete University Press| place=Rethymno| url=https://books.google.com/books?id=PzEMAQAAMAAJ| isbn=9789605242169| mode=cs1|ref=harv}}
* {{книга|ref=harv|заглавие=The History of Serbian Culture|год=1995|место=Edgware|издательство=Porthill Publishers|ссылка=https://books.google.com/books?id=7nItAQAAIAAJ|ответственный={{Нп3|Pavle Ivić|Ivić, Pavle|en|Pavle Ivić}}}}
* {{Citation| last=Kajmaković| first=Zdravko| author-link=Zdravko Kajmaković| editor1=Alija Isaković| editor2=Milosav Popadić| year=1982| title=Pisana riječ u Bosni i Hercegovini: od najstarijih vremena do 1918. godine|trans-title=The Written Word in Bosnia and Herzegovina: From Earliest Times up to 1918| chapter=Ćirilica kod Srba i Muslimana u osmansko doba| publisher=Oslobođenje; Banja Luka: Glas| place=Sarajevo| language=Serbian| url=https://books.google.com/books?id=K2RiAAAAMAAJ| mode=cs1}}
{{div col end}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Գորաժդեի_տպարան» էջից