«Սամշվիլդե»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սամշվիլդե''' (Սամշուլդե, Շամշուլդե, Շամսույտե, Օրբեթ, [[վրացերեն|վրաց.]]` სამშვილდე), [[ամրոց|բերդ]] [[Մեծ Հայք]]ի [[Գուգարք նահանգ]]ի [[Տաշիր (գավառ)|Տաշիր]] [[գավառ]]ում, [[Խրամ (գետ)|Խրամ]] գետի ձախ ափին:ափին։ Ներկայումս գտնվում է [[Վրաստան]]ի [[Քվեմո Քարթլիի մարզ]]ի [[Թեթրի Ծղարոյի մունիցիպալիտետ|Թեթրիծղարոյի շրջանի]] [[Սամշվիլդե (գյուղ)|Սամշվիլդե]] հայաբնակ գյուղից հարավ:հարավ։ Բերդի, հիմնականում [[միջնադար]]յան կառույցների ավերակները, Խրամ գետի հովտում ձգվում են 2,5 կմ երկարությամբ և 400 մ լայնությամբ:լայնությամբ։

Սամշվիլդե բառի առաջին ստուգաբանությունը տվել է [[10-րդ դար]]ի [[հայեր|հայ]] [[պատմիչ]] [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն, ըստ որի այն [[վրացերեն]]ից թարգմանաբար նշանակում է` եռաղեղ, սամի - երեք և մշվիլդի - աղեղ:աղեղ։

Բերդապարիսպների հնագույն շերտերը վերագրվում են մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի առաջին կեսին:կեսին։ [[Արաբներ|Արաբ]] պատմիչ Բալաձորու վկայությամբ` Սամշվիլդեն վերակառուցվել ու բարենորոգվել է [[Պարսկաստան|Պարսից]] [[Խոսրով Ա Սասանյան|Խոսրով Ա Անուշիրվանի]] ժամանակ ([[531]]-[[579]] թվականներ):։ [[Սմբատ Ա Նահատակ|Սմբատ Ա]] թագավորի գահակալման տարիներից ([[890]]-[[914]] թվականներ) եղել է [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունյաց թագավորության]] կարևոր ռազմակայաններից մեկը [[Հայաստան]]ի հյուսիսում:հյուսիսում։

Շահնշահ [[Աշոտ Բ Երկաթ]]ը ([[914]]-[[930]] թվականներ) Սամշվիլդեի բերդապահ էր նշանակել Վասակ և Աշոտ [[Գնթունիներ|Գնթունի]] եղբայրներին:եղբայրներին։ [[Աշոտ Գ Ողորմած]] թագավորը ([[953]]-[[977]] թվականներ) Սամշվիլդեի հսկողությունը հանձնել էր իր կրտսեր որդի [[Գուրգեն Ա Կյուրիկե|Գուրգեն (Կորիկե, Կյուրիկե) Բագրատունուն]], ով հոր մահից հետո իրեն հռչակեց թագավոր` հիմնադրելով Կյուրիկյան թագավորությունը ([[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]):։ Գուրգենի որդին և հաջորդը` [[Դավիթ Անհողին]]ը, Սամշվիլդեն դարձրեց իր գահանիստը (մինչև [[1065]] թվականը):։ 1065 թվականին, [[Կյուրիկե Բ]]-ն Սամշվիլդե բերդաքաղաքը` որպես փրկագին, հանձնել է վրաց [[Բագրատ IV]] թագավորին, իսկ ինքը հաստատվել [[Լոռի բերդ]]ում:ում։ Այնուհետև Սամշվիլդեին տիրացել է Կլդեկարիի [[Լիպարիտյաններ]]ի տոհմը, իսկ [[1110]] թվականին` վրաց [[Դավիթ IV Շինարար|Դավիթ Շինարար]] թագավորը:թագավորը։ Վերջինս այն [[1123]] թվականին տվեց [[Օրբելյաններ|Օրբելյան]] տանը` իբրև տիրույթ (այստեղից էլ` Օրբեթ-Օրբելի-Օրբելյան):։

[[1440]] թվականին Սամշվիլդեն գրավել և կործանել է թուրքմենական վաչկատուն ցեղերի առաջնորդ [[Ջահանշահ]]ը` կոտորելով շուրջ 4700 և գերեվարելով ավելի քան 9000 [[քրիստոնեություն|քրիստոնյա]] ([[հայեր|հայ]] և [[վրացիներ|վրացի]]) բնակիչների:բնակիչների։

Սամշվիլդեն [[միջնադարյան Հայաստան]]ի շատ [[ամրոց]]ների ու քաղաքների նման տեղադրված է հատվող ձորերով (Խրամ գետի և նրա վտակ Չիվչավի) առաջացող եռանկյունաձև [[սարահարթ]]ի վրա և մոտեցման միակ հնարավոր կողմից (այստեղ` արևմտյան) պաշտպանված է կրկնակի պարիսպներով:պարիսպներով։ [[Բազալտ]]ի կոպտատաշ խոշոր քարերով, կրաշաղախով կառուցված բավական բարձր պարիսպների հարավային և հյուսիսային ծայրերին շրջանաձև հզոր աշտարակներ են, որոնցից հարավայինի միջով բացված է [[միջնաբերդ]]ի մուտքը:մուտքը։ Նրա անառիկությունն ուժեղացնելու համար դարպասից [[դղյակ]] տանող միակ նեղ ճանապարհն ընկած է ուղղանկյուն որմնահեցերով հարավային պարսպի և Խրամ գետի անդնդախոր ձորի եզրի միջև, որը հնարավորություն է ստեղծում ամրոց թափանցած թշնամուն հարվածի տակ պահել:պահել։

Կյուրիկյան թագավորության առաջին մայրաքաղաք Սամշվիլդեն կազմված է երեք մասից, արևելյան` միջնաբերդից, միջին` դղյակից մինչև արտաքին պարիսպներն ընկած հատվածից և արևմտյան` պարիսպներից դուրս գտնվող բնակելի մասից:մասից։ Սամշվիլդեի տարածքում պահպանվել են պաշտպանական, ճարտարագիտական, պալատական կառույցներ և մի շարք [[եկեղեցի]]ներ:ներ։ Միջնաբերդի արևելյան կողմում գտնվում են քարով երեսպատված երկու ջրամբար և միանավ, արտաքուստ կիսաշրջանաձև դուրս եկող խորանով, հյուսիսից կից մատուռով վրացական եկեղեցի ([[13-րդ դար]]):։ Արևմտյան կողմում դղյակն է, որի հյուսիսային պարսպին կից են երկհարկանի, իսկ արևմտյան և հարավային պարիսպներին` բաղնիքներով միահարկ պալատները:պալատները։

Միջնաբերդի կենտրոնում Սուրբ Սիոն կիսավեր գմբեթավոր [[բազիլիկ]] տաճարն է (կառուցել է Վարազբակուր [[բդեշխ]]ը [[778]] թվականին), որի տրոմպային փոխանցումով գմբեթը նստում է խաչաձև կտրվածքով չորս մույթի վրա:վրա։ Ինքնատիպ է արևելյան մասի լուծումը` կողային նավերն ավարտվում են [[աբսիդ]]ներով, արևելքից եկեղեցու հիմնական ծավալի հետ ընդհանուր ճակատ ունեցող ավանդատները կից են նրան հյուսիսից և հարավից:հարավից։ Արևելյան ճակատը ունի [[7-րդ դար]]ի հայ [[ճարտարապետություն|ճարտարապետությանը]] բնորոշ լուսամուտների երեսակալներ, եռանկյունաձև խորշեր` մեջը զույգ կիսասյունիկներ:կիսասյունիկներ։ Սուրբ Սիոնի հարավային պատին պահպանվել է [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|կաթողիկոս]] [[Գևորգ Բ Գառնեցի|Գևորգ Գառնեցու]] ([[876]]-[[897]] թվականներ) [[հայերեն]] անավարտ արձանագրությունը:արձանագրությունը։

Միջնաբերդում կանգուն է Կյուրիկյանների պալատական եկեղեցին ([[10-րդ դար]]), որը երկու զույգ քարե կլոր սյուներով եռանավ բազիլիկ է:է։ Կիսաշրջանաձև [[խորան]]ի երկու կողմում աբսիդներով ուղղանկյուն [[ավանդատուն|ավանդատներ]] են:են։ Մուտքերը երկուսն են` արևմուտքից և հարավից:հարավից։ Գլխավոր նավը զգալի բարձր է կողայիններից և երկայնական պատերին ունի լուսամուտներ:լուսամուտներ։

Սամշվիլդեի միջին մասում, կենտրոնական փողոցի երկու կողմում կան իշխանական երկհարկանի պալատներ, միանավ երկու եկեղեցի, որոնցից արևմտյանում գտնվում է Բատ [[իշխան (տիտղոս)|իշխանի]] [[1044]] թվականի հայերեն արձանագրությամբ մենաքարը:մենաքարը։ Պարիսպներից դուրս Սամշվիլդեի բնակելի թաղամասերն են եղել, ուր կանգուն է [[10-րդ դար|10]]-[[11-րդ դար]]երի միանավ Սուրբ Գևորգ եկեղեցին (վերանորոգվել է [[1672]] թվականին):։ Սամշվիլդեից արևմուտք, Չիվչավի գետի վրայի [[կամուրջ]]ից մինչև քաղաքի դարպասը ձգվում է միջնադարյան ժայռափոր ճանապարհը:ճանապարհը։