«Ուկրաինա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
չ Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)
Տող 38.
<ref>[https://books.google.am/books?id=owsHh0v-QT4C&pg=PA345&dq=second+largest+European+country+after+%22Russian+federation%22&hl=nl&sa=X&ei=CXJKT4KvCOis0QW9oJWmDg&ved=0CGcQ6AEwCQ#v=onepage&q=second%20largest%20European%20country%20after%20%22Russian%20federation%22&f=false Global Clinical Trials] by [[Richard Chin]], [[Elsevier]], 2011, ISBN 0123815371 (page 345)</ref><ref>[https://books.google.am/books?id=JXPK9Qp8Yu8C&pg=PT88&dq=Ukraine+second+largest+country+Europe+after+Russia&hl=nl&sa=X&ei=u3NKT6LYNeWe0QWDkoGlDg&ved=0CG8Q6AEwCQ#v=onepage&q=Ukraine%20second%20largest%20country%20Europe%20after%20Russia&f=false Future of Google Earth] by [[Chandler Evans]], [[BookSurge Publishing]], 2008, ISBN 1419689037 (page 174)</ref><ref name="UKRCONSUL">{{cite web|title=Basic facts about Ukraine|url=http://www.ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|publisher=Ukrainian consul in NY|accessdate=նոյեմբերի 10, 2010|archive-date=2010-11-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20101130222543/http://ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|dead-url=yes}}</ref>:
 
Համաձայն տարածված և հիմնավոր տեսության՝ [[Կիևյան Ռուսիա]]յի պետությունը հիմնադրվել է [[Վարանգյաններ]]ի կողմից 9-րդ դարում որպես պատմականորեն հաստատագրված առաջին [[արևելյան սլավոն]]ական պետությունը։ Այն ասպարեզ եկավ [[Միջին դարեր]]ում որպես հզոր պետություն, սակայն 12-րդ դարում փլուզվեց։ 14-րդ դարի կեսերին Ուկրաինական տարածքները երեք արտաքին ուժերի տիրապետության տակ էին՝ [[Ոսկե Հորդա]], [[Լիտվական Մեծ Դքսություն]] և [[Լեհաստանի թագավորություն]]<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/612921/Ukraine/214508/History |title=Ukraine :: History – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |accessdate=հոկտեմբերի 31, 2011}}</ref>:։ [[Հյուսիսային Մեծ Պատերազմ]]ից հետո (1700-1721 թվականներ), Ուկրաինան բաժանվեց մի քանի ռեգիոնալ ուժերի միջև։ 19-րդ դարում Ուկրաինայի գերակշռող մասը ինտեգրվել էր [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] մեջ, մնացած հատվածը [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի վերահսկողության տակ էր։
Ռուսական հեղափոխությունից հետո մշտական պատերազմական իրադարձություններին հետևել է 1917-1919 թվականների Ուկրաինայի անկախության ճանաչման մի քանի միջազգային փորձ։
 
1922 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Ուկրաինական անկախության պատերազմից կազմավորվում է [[Ուկրաինայի Խորհրդային Հանրապետություն]]ը և դառնում [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] հիմնադիր հանրապետություններից մեկը։ Ուկրաինայի Խորհրդային Հանրապետության տարածքն ընդարձակվել էր արևմուտքից անմիջապես [[II Համաշխարհային պատերազմ]]ից առաջ և հետո։ 1954 թվականին Ուկրաինան ընդարձակվեց դեպի հարավ [[Ղրիմ]]ի փոխանցումով։ 1945 թվականին Ուկրաինայի ԽՍՀ-ն դարձավ [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]] հիմնադիր անդամներից մեկը<ref name="un ukssr">{{cite web|url=http://www.un.org/depts/dhl/unms/ukraine.shtml|title=Activities of the Member States – Ukraine|accessdate=հունվարի 17, 2011|work=United Nations}}</ref>:։
 
Ուկրաինան կրկին անկախացավ 1991 թվականին, երբ Խորհրդային Միությունը փլուզվեց։ Այդ փլուզումով սկսվեց անցումը [[շուկայական տնտեսություն|շուկայական տնտեսության]], որի ընթացքում Ուկրաինան շուրջ 8 տարի շարունակ հետընթաց ունեցավ<ref name="Macroindicators NBU">{{cite web|url=http://www.bank.gov.ua/ENGL/Macro/index.htm|title=Macroeconomic Indicators|accessdate=դեկտեմբերի 16, 2007|work=[[National Bank of Ukraine]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071021232506/http://bank.gov.ua/Engl/Macro/index.htm|archivedate=2007-10-21|dead-url=no}}</ref>:։ Այնուհետև հաջորդեց տնտեսական բարձրակարգ վերելքի ժամանակաշրջանը։ 2008-2009 թվականներին Ուկրաինան ընկղմվեց ճգնաժամի մեջ։ ՀՆԱ-ն 2008 թվականի գարնանից մինչև 2009 թվականի գարունը նվազեց 20 %-ով, այնուհետ կարգավորվեց<ref>Inozmi, "Ukraine – macroeconomic economic situation – June 2009" [http://unian.net/eng/news/news-325554.html online]</ref>:։ Երկիրը ինչպես նախկինում կարևոր դեր է խաղում հացահատիկի համաշխարհային շուկայում և 2011 թվականի տվյալներով՝ հացահատիկի արտահանման ծավալով աշխարհում երրորդն է<ref>{{cite web |url=http://www.blackseagrain.net/photo/ukraine-becomes-worlds-third-biggest-grain-exporter-in-2011-minister |title=Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 – minister |publisher=Blackseagrain.net |date= |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 25–ին |archive-date=2013-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130121175930/http://www.blackseagrain.net/photo/ukraine-becomes-worlds-third-biggest-grain-exporter-in-2011-minister |dead-url=yes }}</ref>:։
 
Ուկրաինան [[ունիտար պետություն]] է, բաղկացած 24 [[մարզ]]երից, մեկ [[ինքնավար հանրապետություն]]ից (Ղրիմ) և հատուկ կարգավիճակ ունեցող երկու քաղաքներից. [[Կիև]]՝ մայրաքաղաք և ամենամեծ քաղաք և [[Սևաստոպոլ]]ը, որտեղ վարձակալության պայմանագրով տեղակայված է Ռուսաստանի [[Սևծովյան նավատորմ]]ը։ Ուկրաինան [[կիսանախագահական համակարգ]]ով պետություն է առանձին [[օրենսդրական]], [[գործադիր]] և [[դատական]] ճյուղերով։ Խորհրդային միության փլուզումից ի վեր Ուկրաինան շարունակում է պահպանել իր դիրքերը որպես Եվրոպայում, Ռուսաստանից հետո, երկրորդ խոշոր [[սպառազինություն]] ունեցող պետություն։ Երկրում բնակվում են շուրջ 46 միլիոն մարդ, որի 77.8 %-ն ուկրաինացիներ են, ապրում են նաև [[ռուսներ]] (17 %), [[բելառուսներ]] և [[ռումինացիներ]]. [[Պաշտոնական լեզու]]ն [[ուկրաիներեն]]ն է։ Ռուսերենը նույնպես շատ տարածված է։ Երկրում գերակայող կրոնը [[Արևելյան Ուղղափառ քրիստոնեություն]]ն է, որը նշանակալից ազդեցություն է գործել [[Ուկրաինական ճարտարապետություն|Ուկրաինական ճարտարապետության]], [[գրականություն|գրականության]] և [[երաժշտություն|երաժշտության]] վրա։
 
== Ծագումնաբանություն ==
Ըստ ավանդական տեսակետի, որը ձևավորվել է ռուսական և լեհական պատմագրության ազդեցության ներքո<ref>Русанівський, В. М. Українська мова // Енциклопедія «Українська мова». — К., 2000.</ref> ''Ուկրաինա'' բառը սլավոնական ծագում ունի, որ նշանակում է ''սահմանի մոտ''<ref>{{cite web|url=http://litopys.org.ua/rizne/nazva_eu.htm |title=З Енциклопедії Українознавства; Назва "Україна" |publisher=Litopys.org.ua |accessdate=հոկտեմբերի 31, 2011}}</ref>:։
 
== Պատմություն ==
=== Վաղ պատմություն ===
Ուկրաինայում և շրջակա տարածքներում բնակություն է հաստատվել մ.թ.ա. 32,000 դարերում, որի վկայությունն է [[Գրավետյան մշակույթ]]ի առկայությունը [[Ղրիմյան լեռներ]]ում<ref name=orig>{{cite news | url = http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0020834 | title = The Oldest Anatomically Modern Humans from Far Southeast Europe: Direct Dating, Culture and Behavior | first1 = Sandrine | last1= Prat | first2= Stéphane C. | last2= Péan | first3= Laurent | last3= Crépin | first4 =Dorothée G. |last4= Drucker | first5 =Simon J. | last5= Puaud | first6 =Hélène | last6=Valladas | first7= Martina |last7 =Lázničková-Galetová | first8 =Johannes | last8 =van der Plicht | first9= Alexander | last9= Yanevich |date = հունիսի 17, 2011 | publisher = plosone | accessdate =հունիսի 21, 2011}}</ref><ref name=bbc>{{cite news | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13846262 | title = Early human fossils unearthed in Ukraine | first = Jennifer | last = Carpenter |date = հունիսի 20, 2011 |publisher=BBC | accessdate =հունիսի 21, 2011}}</ref>:։
 
Մ. թ.ա. 4500 ականներին [[Նեոլիտյան մշակույթ]]ն էր ծաղկում ամենուր ներառյալ ներկայիս Ուկրաինայի տարածքի մի մասը [[Տրիպոլի]]ն և [[Դնեպր]]-[[Դնեստր]] տարածաշրջանը ամբողջովինr։ [[Երկաթի դար]]ում երկրամասում բնակություն հաստատեցին [[Կիմերացիներ]]ը, [[Սկյութներ]]ը և [[Սարմաթներ]]ը<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9066426|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930012558/http://www.britannica.com/eb/article-9066426|archivedate=2007-09-30|title=Scythian|accessdate=սեպտեմբերի 12, 2007|work=[[Encyclopædia Britannica]] (fee required)|dead-url=no}}</ref>:։
 
Հետագայում մ. թ. 6-րդ դարի սկզբներին [[Սև ծով]]ի հյուսիսարևելյան ափին հիմնվեցին և նշանակալից առաջընթաց ապրեցին [[Հին Հունաստան]]ի, [[Հին Հռոմ]]ի և [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] գաղութները, ինչպիսիք են [[Տիրա]]ն, [[Օլբիա]]ն և [[Հերմոնասա]]ն։ [[Գոթեր]]ը մնացին տարածաշրջանում, սակայն մ. թ. 370-ականներից ընկան [[հուններ]]ի ազդեցության տակ։ Մ. թ. 7–րդ դարից սկսած Արևելյան Ուկրաինայի տարածքը [[Հին Մեծ Բուլղարիա]]յի կենտրոնն էր։ Դարավերջում բուլղարական ցեղերի մեծ մասը գաղթեցին տարբեր ուղղություններով և հողերի մեծ մասը անցավ [[խազարներ]]ին։
Տող 63.
Կիևյան Ռուսիան հիմնել են ռուս մարդիկ, վարյագները, որոնք սկզբում բնակվեցին [[Լադոգա]]յի և [[Նովգորոդ]]ի շրջակայքում, այնուհետ աստիճանաբար տեղաշարժվեցին հարավ վերջապես մոտավորապես 880-ին հասան Կիև։ Կիևյան Ռուսիան ընդգրկում էր Ժամանակակից Ուկրաինայի, Բելառուսիայի արևմտյան մասը, որի գերակշռող մասը ժամանակակից Ռուսաստանի տարածքում է։ Համաձայն սկզբնական գրառումների ռուսական էլիտան կազմավորվել է [[Սկանդինավիա]]յի վարյագյաններից։
 
10–11-րդ դարերում այն դառնում է Եվրոպայի խոշորագույն և ամենահզոր պետությունը<ref name="cia">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html|title=Ukraine|accessdate=դեկտեմբերի 24, 2007|date=դեկտեմբերի 13, 2007|work=[[CIA World Factbook]]}}</ref>:։ Հաջորդ դարերում այն ուկրաինացիների և ռուսների համար ազգային ինքնագիտակցության հիմք է ձևավորում<ref name="Columbia">{{cite encyclopedia|encyclopedia=The Columbia Encyclopedia|edition=|year=2001–2005|article=Kievan Rus|url=http://www.bartleby.com/65/ki/KievanRu.html|title=Արխիվացված պատճենը|access-date=2013-03-05|archive-date=2000-08-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20000819153626/http://www.bartleby.com/65/ki/KievanRu.html|dead-url=yes}} Retrieved on 2008-01-27.</ref>:։ Ժամանակակից Ուկրաինայի մայրաքաղաք [[Կիև]]ը դառնում է Ռուսիայի ամենակարևոր քաղաքը։
[[Պատկեր:Kievan Rus en.jpg|մինի|Կիևյան Ռուսիայի քարտեզը 11-րդ դարում։ Կիրի Ոսկե Դարի ժամանակաշրջանում Կիևյան Ռուսիայի կազմի մեջ էին մտնում ժամանակակից արևմտյան, կենտրոնական Ուկրաինայի, Բելառուսի և արևմտյան Ռուսաստանի տարածքը։ Ժամանակակից արևելյան և հարավային Ուկրաինան բնակեցրել են նոմադները և այլ պատմություն ունեն։]]
 
Վարանգյանները հետագայում ձուլվեցին տեղացի սլավոնական բնակչության հետ և դարձան Ռուսիայի առաջին դինաստիայի՝ [[Ռյուրիկյան դինաստիա]]յի մաս<ref name="Columbia"/>:։
Կիևյան Ռուսիան կազմված էր մի քանի իշխանություններից, որոնք կառավարվում էին Ռյուրիկյան իշխանների կողմից։ Կիևի նստավայրը ամենաազդեցիկն ու հեղինակություն վայելողն էր, ուստի այն դարձել էր մրցակցության առարկա Ռյուրիկյան իշխանների համար։
 
Կիևյան Ռուսիայի Ոսկե Դարը սկսվում է [[Վլադիմիր Մեծ]]ի (980-1015 թվականներ) թագավորությամբ, ով Քրիստոնեություն ընդունելով Կիևյան Ռուսիան շրջեց դեպի [[Բյուզանդական Քրիստոնեություն]]. Նրա որդի՝ [[Յարոսլավ Իմաստուն]]ի (1019-1054 թվականներ) թագավորության ժամանակ Կիևյան Ռուսիան հասավ իր մշակութային ռազմական հզորության գագաթնակետին<ref name="Columbia"/>:։
Դրան հետևեց պետության մասնատում և նորից արդիականացավ տարածաշրջանային իշխանությունների կարևորությունը։ [[Վլադիմիր Մոնոմախ]]ի (1113–1125 թթ.) և նրա որդի [[Մստիսլավ]]ի (1125–1132 թթ.) օրոք Կիևյան Ռուսիան վերջնականապես մասնատվեց առանձին իշխանությունների։
 
11 և 12-րդ դարերում քոչվոր [[թուրք]] ցեղերի կողմից մշտական հարձակումները բերեցին սլավոնական ժողովուրդների զանգվածային տեղահանման դեպի հյուսիս՝ ավելի անվտանգ անտառային շրջաններ<ref name="Klyuch1">{{cite book|last=Klyuchevsky|first=Vasily|title=The course of the Russian history|location=v.1|url=http://www.kulichki.com/inkwell/text/special/history/kluch/kluch16.htm|isbn=5-244-00072-1|year=1987|publisher="Myslʹ}}</ref>:։
13-րդ դարի մոնղոլական ներխուժման հետևանքով Կիևյան Ռուսիան դատարկվեց, իսկ Կիևը 1240 թ. ամբողջովին ավերվեց<ref>{{cite web|url=https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html|title=The Destruction of Kiev|accessdate=հունվարի 3, 2008|work=University of Toronto's Research Repository}}</ref>։ Ուկրաինայի ներկայիս տարածքը Կիևյան Ռուսիայից հաջողվել է պահպանել Գալիչի և Վոլհինիայի տարածքները, որոնք միացել են և կազմավորել [[Գալիցիա-Վոլհինիա]] պետությունը։
 
Տող 83.
 
1569 թ. [[Լյուբլինի միություն]]ը ձևավորում է Լեհ–Լիտվական համաձայնագիրը, որով Ուկրաինայի տարածքի մեծ մասը լիտվական ենթակայությունից անցնում է [[Լեհական թագավորություն|Լեհական թագավորության]] ենթակայության տակ, այդպիսով դառնում լեհական տարածք։
Լեհականացմանն ուղղված ճնշման ներքո բարձր խավի ներկայացուցիչները կրոնափոխ եղան և դարձան կաթոլիկ և [[լեհ ազնվականություն]]ից անհնար էր նրանց տարբերել<ref>Subtelny, p. 92–93</ref>:։ Այդպիսով հասարակ մարդիկ զրկվելով իրենց ազգակից պաշտպաններից՝ հանձինս ուղղափառ ազնվականության, շրջվեցին դեպի կազակները, որոնք մնում էին ուղղափառ։
 
=== Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետություն ===
Տող 141.
* [[Յալպուգ]] (149 կմ²),
* [[Կուրուգլույ]] (94 կմ²),
* [[Կագուլ (լիճ)|Կագուլ]] (90 կմ²):։
 
Լիմաններ՝
Տող 150.
* [[Տիլիգուլի լիման]] (70 − 150 կմ²),
* [[Խաջիբեյի լիման]] (70 կմ²),
* [[Կույալնիկի լիման]] (60–56 կմ²):։
 
=== Լեռներ ===
Տող 161.
* [[Պետրոս (լեռ)|Պետրոս]] – 2020,2 մ,
* [[Գուտին Տոմնատիկ]] – 2016,4 մ,
* [[Ռեբրա]] – 2001,1 մ:մ։
Ղրիմի լեռներ
* [[Ռոման-Կոշ]] – 1545 մ,
Տող 167.
* [[Զեյտին-Կոշ]] – 1534 մ,
* [[Քեմալ-Էգերեկ]] – 1529 մ,
* [[Էկլիզի-Բուրուն]] – 1527 մ:մ։
 
=== Օգտակար հանածոներ ===
Տող 180.
Տվյալ պահին Ուկրաինայի տարածքում հայտնի են ութ [[հարվածային խառնարան]]ներ, որոնք առաջացել են [[երկնային մարմին]]ների անկման պատճառով։ Բոլոր [[խառնարան]]ները, բացի Իլինեցկիից, թաղված են, այսինքն ծածկված են [[նստվածքային ապար]]ներով, և հետազոտվել են հորատանցքերի միջոցով։
 
* [[Բոլտիշի խառնարան]] ([[Կիրովոգրադի մարզ]]) – տրամագիծը 25 կմ, տարիքը – 100 մլն. տարի:տարի։
* [[Իլինեցկիի խառնարան]] ([[Վիննիցայի մարզ]]) – տրամագիծը 300 մ, տարիքը – 400 մլն. տարի:տարի։
* [[Զապադնի (խառնարան)|Զապադնի]] – տրամագիծը 4 կմ, տարիքը – 115 մլն. տարի:տարի։
* [[Զելենոգայի խառնարան]] – տրամագիծը 2,5 կմ, տարիքը – 120 մլն. տարի:տարի։
* [[Օբոլոնի խառնարան]] ([[Պոլտավայի մարզ]]) – տրամագիծը – 20 կմ, տարիքը – 169 ± 7 մլն. տարի, կոորդինատները՝ 49°35’հս. լ. 32°55’աե. ե.:
* [[Ռոտմիստրովի խառնարան]] – տրամագիծը – 2,7 կմ, տարիքը – 140 մլն. տարի:տարի։
* [[Տերնովի խառնարան]] – տրամագիծը – 12 կմ, տարիքը – 280 մլն. տարի:տարի։
* [[Բելիլովի խառնարան]] – տրամագիծը – 6,2 կմ, տարիքը – 166± 10 մլն. տարի:տարի։
 
== Վարչական բաժանում ==
Տող 292.
 
* Կենցաղային (Տարածաշրջանային, Վերաքննիչ, Բարձրագույն),
* Վարչական (Թաղային, Վերաքննիչ, Բարձրագույն):։
[[Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարան]]ն առանձին, ընդհանուր իրավասությունների դատարաններից անկախ դատարան է։
 
Տող 300.
Կուսակցությունների գործունեությունը կարգավորվում է գործող օրենսդրությամբ, որը պարբերաբար վերանայման է ենթարկվում։ [[2012]] թ [[հոկտեմբեր]]ի դրությամբ գործում է կուսակցությունների վերաբերյալ [[2011]] թ [[նոյեմբեր]]ին ընդունված օրենքը։ Համաձայն այդ օրենքի՝ կուսակցություն ստեղծելու իրավունք ունեն երկրի ցանկացած 30 քաղաքացի։ Կուսակցությունը պետք է գրանցվի արդարադատության նախարարությունում և կուսակցական գործունեություն սկսելու համար պետք է ապացույց ներկայացնի, որ երկրի բոլոր մարզերում ունի իր անդամները։ Բոլոր կուսակցությունները պարտավոր են ընդունել [[Սահմանադրություն]]ը որպես Ուկրաինայի հիմնական օրենք։
 
[[2012]] թ դրությամբ Ուկրաինայում պաշտոնապես գրանցված է ավելի քան 200 կուսակցություն<ref>[http://www.minjust.gov.ua/parties Ուկրաինայի արդարադատության նախարարություն]</ref>:։ Վերջին խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ, որը տեղի է ունեցել [[2012]] թ [[հոկտեմբերի 28]]-ին, մասնակցել է 21 կուսակցություն։ Օրենքով սահմանված 5%-ի շեմը հաղթահարեց 5 կուսակցություն, 16 կուսակցություն խորհրդարանում տեղ չզբաղեցրեց։
 
=== Արտաքին քաղաքականություն ===
Տող 310.
[[Պատկեր:Ukrainian BTR-80.jpg|մինի|Ուկրաինական բանակի զինվորները ԲՏՌ-80 զրահափոխադրիչի մեջ իրաքյան պատերազմում]]
[[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո Ուկրաինային մնաց 780000 զինուժ, որը համարվում է աշխարհում երրորդ խոշորագույն [[միջուկային զենք]]ով հագեցած ռազմական ուժը<ref name=milgov/><ref>
[http://www.globalsecurity.org/wmd/world/ukraine/index.html Ուկրաինայի հատուկ զինամթերքը]</ref>[[: 1992]] թ [[մայիս]]ին Ուկրաինան ստորագրեց [[Ստրատեգիական հարձակողական սպառազինությունների սահմանափակման պայմանագիր]], որտեղ երկիրը համաձայնվեց [[Ռուսաստան]]ին տալ ողջ միջուկային զենքը և միանալ միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրին որպես միջուկային զենք չունեցող երկիր։ Ուկրաինան վավերացրեց պայմանագիրը [[1994]] թ և [[1996]] թ երկիրը ազատվեց միջուկային զենքից<ref name=milgov>[http://www.mil.gov.ua/index.php?lang=en&part=history&sub=history Ուկրաինայի ռազմական ուժերի պատմությունը]</ref>:։
 
Ուկրաինան հետևողական քայլեր ձեռնարկեց սովորական զենքի կրճատման ուղղությամբ։ Նա ստորագրեց [[Եվրոպայում Սովորական Սպառազինությունների մասին պայմանագիր]], որը ենթադրում էր [[տանկ]]երի, [[հրետանի|հրետանու]] և [[զրահապատ մեքենա]]ների թվի կրճատում (զինված ուժերը կրճատվեցին 300000-ի)։ Պետությունը նախատեսում է ներկայիս բանակը փոխարկել պրոֆեսիոնալ կամավոր բանակի ոչ ուշ քան [[2011]] թ<ref name="wbook06">{{Cite web |url=http://www.mil.gov.ua/files/white_book_eng2006.pdf |title=Սպիտակ գիրք, 2006 թ |accessdate=2012-10-28 |archive-date=2012-10-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121028133352/http://www.mil.gov.ua/files/white_book_eng2006.pdf |dead-url=yes }}</ref>:։
 
[[Պատկեր:Sukhoi Su-27UB Belyakov.jpg|մինի|ձախից|Ուկրաինայի օդային ուժը, Սուխոյ Սու-27]]
Ուկրաինան զգալի դեր է խաղում խաղաղապահ գործողություններում։ Ուկրաինական զորքերը տեղաբաշխված են [[Կոսովո]]յում որպես ուկրաինա-լեհական [[գումարտակ]]ի մաս<ref>[http://www.mil.gov.ua/index.php?lang=en&part=peacekeeping&sub=kfor_kosovo Բազմազգային խաղաղապահ զորքերը Կոսովոյում]</ref>:։ Ուկրաինական զորքեր տեղաբաշխվեցին նաև [[Լիբանան]]ում որպես [[ՄԱԿ-ի ժամանակավոր ուժեր]]ի մաս՝ հրադադարը պահպանելու նպատակով։ Տեխնիկական սպասարկման և ուսումնական գումարտակ տեղակայվեց նաև [[Սիերա Լեոնե]]ում։ [[2003]]-[[2005]] թթ ուկրաինական զորքերը լեհական հրամանատարության ներքո մեկնեցին [[Իրաք]] որպես [[Միջազգային կոալիցիոն ուժեր Իրաքում|միջազգային կոալիցիոն ուժերի]] մաս։ Ուկրաինական բանակի զինծառայողների թիվն աշխարհում կազմում է շուրջ 562<ref>
[http://www.mil.gov.ua/index.php?part=peacekeeping&lang=en Խաղաղապահ առաքելություն]</ref>:։
 
Այլ երկրների զինմիավորումները՝ ներառյալ [[ԱՄՆ զինուժ]]ը, ուկրաինական ուժերի հետ մեկտեղ կանոնավորապես մասնակցում են զորավարժությունների Ուկրաինայում<ref>[http://www.kyivpost.com/news/politics/detail/67094 Խորհրդարանը հաստատում է օտարերկրյա զինմիավորումների մասնակցությունը Ուկրաինայի զորավարժություններին]</ref>:։
 
Անկախությունից հետո Ուկրաինան իրեն չեզոք երկիր հռչակեց<ref>[http://gska2.rada.gov.ua:7777/site/postanova_eng/Declaration_of_State_Sovereignty_of_Ukraine_rev1.htm Ուկրաինայի ինքնիշխանության մասին հռչակագիր]</ref>:։ Պետությունը սահմանափակ ռազմական համագործակցություն ունի [[Ռուսաստան]]ի, այլ [[Անկախ պետությունների համագործակցություն|Անկախ պետությունների համագործակցության]] երկրների և [[ՆԱՏՕ]]-ի հետ սկսած [[1994]] թվականից։ [[2000]]-ական թվականներին կառավարությունը հակված էր դեպի ՆԱՏՕ-ն և խորը համագործակցության սկիզբը դրվեց, երբ [[2002]] թ ստորագրվեց ՆԱՏՕ-Ուկրաինական գործողությունների ծրագիրը։ Հետո որոշվեց, որ ՆԱՏՕ-ին միանալու որոշումը պետք է ընդունվի համազգային հանրաքվեի միջոցով հետագայում<ref name="wbook06"/>:։ Գործող նախագահ [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ը Ուկրաինայի և ՆԱՏՕ-ի միջև համագործակցությունը բավարար է համարում<ref name=NATOTAK>[http://www.kyivpost.com/news/nation/detail/63797/ ՆԱՏՕ-ն հաստատում է Ուկրաինայի պատրաստվածությունը կազմակերպության մեջ ընդգրկվելու համար]</ref>:։ Յանուկովիչը դեմ է Ուկրաինայի միացմանը ՆԱՏՕ-ին<ref>[http://www.reuters.com/article/idUSTRE6062P320100107 Յանուկովիչը խոստանում է Ուկրաինային հեռու պահել ՆԱՏՕ-ից]</ref>:։ [[2008]] թ [[Բուխարեստ]]ում կայացած համաժողովին ՆԱՏՕ-ն հայտարարեց, որ Ուկրաինան կարող է անդամակցել ՆԱՏՕ-ին, երբ նա ցանկանա և երբ նա կհամապատասխանի անդամակցման չափանիշերին<ref name=NATOTAK/>:։
 
=== Պետական խորհրդանիշեր ===
Տող 326.
Ուկրաինան ունի 3 պետական խորհրդանիշ՝ [[դրոշ]], [[զինանշան]], [[օրհներգ]]։ [[1996]] թ [[հունիսի 28]]-ին Ուկրաինայի Սահմանադրության 20-րդ հոդվածով հաստատվեց պետության փոքր զինանշանը՝ ոսկե եռաժանին՝ կապույտ ֆոնի վրա։ Եռաժանին [[Կիևյան Ռուսիա]]յի ժամանակ Ռյուրիկովիչ իշխանատոհմի պետական խորհրդանիշը և տոհմական կնիքն էր հանդիսանում։ Փոքր զինանշանը այդպես էլ չընդունված մեծ զինանշանի մասն է կազմում․ նրա վրա պատկերված է կապույտ վահան՝ դեղին եռաժանիով։
 
[[1992]] թ [[հունվարի 28]]-ին Ուկրաինայի Գերագույն խորհուրդը հաստատեց Ազգային դրոշը, որն ուղղանկյուն պաստառ՝ կազմված լայնությամբ իրար հավասար 2 հորիզոնական շերտերից․ վերին շերտը [[կապույտ]] է, ստորինը՝ [[դեղին]]<ref name="Конституция Украины">[[Ուկրաինայի Սահմանադրությունը]]</ref><ref>[https://archive.is/20120913134435/www.ukrgold.net/country/page554.htm Խորհրդանիշեր]</ref>:։
 
{|class="graytable" align="center" style="text-align:center"
Տող 347.
* [[Օգոստոսի 24]] – Անկախության օր,
* Փոփոխվող ամսաթիվ – [[Զատիկ]],
* Փոփոխվող ամսաթիվ – Սուրբ Երրորդության օր:օր։
 
== Տնտեսություն ==
Ուկրաինան պատկանում է արդյունաբերաագրարային երկրների կատեգորիային։ Ըստ ազգային մրցունակության՝ այն [[2012]] թ աշխարհում զբաղեցրել է 73-րդ տեղը։
 
Ուկրաինայի տնտեսությունն զբաղեցնում է 39-րդ տեղն աշխարհում ըստ [[ՀՆԱ]]-ի չափի ([[2011]])<ref>[http://mostinfo.su/86-vvp-po-pps-stran-mira.html Աշխարհի երկրների ՀՆԱ-ն]</ref><ref name="Сіа.gov">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html CIA — The World Factbook]</ref>: Մեկ բնակչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ի չափը կազմում է 7600 ԱՄՆ դոլար (2011)<ref name="Сіа.gov" />:։ 2011 թ ՀՆԱ-ի աճը կազմեց 5,2%<ref name="Сіа.gov:рост">[http://korrespondent.net/business/economics/1313156-vvp-ukrainy-v-2011-godu-vyros-na-52-gosstat Ուկրաինայի ՀՆԱ-ն 2011 թ աճեց 5,2%-ով]</ref>:։ Ուկրաինայի պարտքը [[2010]] թ հասավ ՀՆԱ-ից 93,5%-ի, իսկ 2010 թ [[հուլիսի 1]]-ի դրությամբ ՀՆԱ-ի աճը կազմեց 3,7%<ref>{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/economics/17/03/2010/381129.shtml |title=Ուկրաինայի պետական պարտքը կազմեց ՀՆԱ-ից 93,5%։ |accessdate=2013-03-12 |archive-date=2013-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130411042311/http://top.rbc.ru/economics/17/03/2010/381129.shtml |dead-url=yes }}</ref>:։
 
Ուկրաինան համարվում է արտահանման ուղղվածություն ունեցող երկիր․ ըստ որոշ գնահատականների՝ երկրի ՀՆԱ-ի 50%-ը կազմվում է արտահանումից<ref>[http://www.ukrrudprom.ua/digest/Vsemirniy_bank_poddergit_ukrainskiy_eksport.html Համաշխարհային բանկը աջակցում է ուկրաինական արտահանությանը]</ref>:։ [[2011]] թ ըստ [[Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպություն|Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպության]]՝ Ուկրաինան համաշխարհային ներմուծողների շարքում զբաղեցրեց 25-րդ տեղը։
 
[[1992]] թ սկսած նկատվեց հարաճող ապաինդուստրալացում, որը բարձր տեխնոլոգիական արտադրություններում և [[մեքենաշինություն|մեքենաշինության]] ոլորտում ընդհանուր բնույթ կրեց։ [[1999]] թ [[ՀՆԱ]]-ն 40%-ով ցածր էր [[1991]] թ մակարդակից։ Որոշակիորեն բարորակ վիճակում հայտնվեցին մետաղագործական, քիմիական և ցածր ավելացված արժեքով այլ էներգատար արտադրությունները, որոնք [[համաշխարհային շուկա]]յում պահպանեցին իրենց մրցունակությունը՝ ի շնորհիվ էներգակիրների ռուսական ցածր գների։ Արդյունաբերության այն ճյուղերը, որոնք քիչ թե շատ աշխատում են [[մետաղագործություն]]ն է, [[էներգետիկա]]ն (կան ատոմային էլեկտրակայաններ և [[Դնեպր (գետ)|Դնեպր]] գետի վրա ՀԷԿ-ի մի ամբողջ համալիր), ինչպես նաև [[քիմիական արդյունաբերություն]]ը և [[հանքարդյունաբերություն]]ը ([[ածուխ]]ի, [[հանքանյութ]]ի արդյունահանում)։ Որոշակի չափով տնտեսապես զարգացած շրջաններն են [[Դոնբաս]]ը (Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզ), [[Պրիդնեպրովիե]]ն (Դնեպրոպետրովսկի և Զապորոժիեի մարզ), ինչպես նաև [[Կիև]], [[Խարկով]], [[Օդեսա]] և [[Լվով]] քաղաքները։
Տող 397.
 
==== Բանկային ոլորտ ====
Ուկրաինայի ֆինանսավարկային համակարգը [[1997]]-[[1998]] թթ խորը ճգնաժամից հետո [[2000]]-ական թթ առաջին կեսում ընդհանուր առմամբ կայունացավ։ [[2005]] թ [[Ուկրաինայի Ազգային բանկ]]ը երկարաժամկետ ծրագիր մշակեց՝ ուղղված երկրում գործող մասնավոր բանկային հաստատությունների թվի կրճատմանը՝ փոքր բանկերի միաձուլման կամ մեծ բանկերի կողմից փոքրերի «կուլ տալու» միջոցով։ Ի տարբերություն [[2009]]-[[2011]] թթ բացասական արդյունքների ([[2009]] թ կորուստը կազմեց 38 450 մլն գրին, [[2010]] թ՝ 13 027 մլն գրին, [[2011]] թ՝ 7 708 մլն գրին) [[2012]] թ 9 ամիսների ընթացքում Ուկրաինայի բանկային համակարգը դրական ֆինանսական արդյունք ցուցաբերեց, որը հավասար էր +2 775մլն գրինի<ref>[http://news.finance.ua/ru/~/3/0/all/2012/11/16/291418 Ուկրաինայի բանկային համակարգի վերլուծական ուսումնասիրությունը 2012 թ 9 ամիսների ընթացքում]</ref>:։ [[2012]] թ [[սեպտեմբեր]]ի դրությամբ Ուկրաինայում հաշվվում է 176 կոմերցիոն [[բանկ]], որոնցից 55-ը օտարերկրյա գործընկերների հետ է համագործակցում, 10-ի վերահսկող փաթեթը պատկանում է օտարերկրյա սեփականատերերի<ref>[http://www.bank.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=36807 Oсновнi показники діяльності банків України]</ref>:։ Հատկանշական է, որ այդ բանկերից 10 ամենախոշորները ղեկավարում են բանկային ոլորտի 63,4%-ը, որի ընդհանուր միջոցները կազմում են $353 մլդ<ref name="Госдеп">[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3211.htm Department of State]</ref>:։
 
[[2010]] թ Ուկրաինայի Ազգային բանկի վերաֆինանսավորումը կազմում էր 11,97% (27-րդ տեղն աշխարհում), կոմերցիոն բանկերի վարկավորման բազային տոկոսադրույքը՝ 15,95% (36-րդ տեղն աշխարհում)<ref name="CIA-Main" />:։
 
==== Զբոսաշրջություն ====
Տող 460.
=== Արտաքին առևտուր և օտարերկրյա ներդրումներ ===
 
[[2011]] թ արտաքին առևտրի ծավալը կազմեց $125,3 մլդ՝ $31,1 մլդ բացասական մնացորդի դեպքում, արտահանման ծավալը՝ $69,42 մլդ, ներմուծումը՝ $83,22 մլդ (արտահանումով 38-րդն է աշխարհում, իսկ ներմուծմամբ՝ 51-րդը)<ref name="CIA-Main" />:։
 
Արտահանվում է հիմնականում էլեկտրական սարքավորումներ, տեքստիլ, փայտանյութ, նրբատախտակ։
 
Ներմուծվում է գլխավորապես [[էներգակիր]]ներ, [[մեքենա]]ներ, սարքավորումներ, քիմիական արդյունաբերության և նավթամշակման ապրանքներ<ref name="CIA-Main" />:։
 
[[2009]] թ դրությամբ ուկրաինական արտահանման հիմնական սպառողներն են հանդիսանում [[ՌԴ]] (27.3%), [[Թուրքիա]]ն (5.9%), [[Իտալիա]]ն (4.7%)<ref name="CIA-Main" />:
 
Ուկրաինական տնտեսության մեջ օտարերկրյա ներդրումները [[2011]] թ դրությամբ կազմել են մոտ $60.5 մլդ (52-րդ տեղն աշխարհում)։ Ուկրաինական ներդրումներն արտասահմանում կազմել են $3 մլդ (65-րդ տեղն աշխարհում)<ref name="CIA-Main">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html Տեղեկություն Ուկրաինայի մասին ԿՀՎ-ի պաշտոնական կայքում]</ref>:։
 
=== Տրանսպորտ ===
Տող 498.
Միջազգային օդանավակայաններ են գործում [[Կիև]]ում, [[Խարկով]]ում, [[Դնեպրոպետրովսկ]]ում, [[Դոնեցկ]]ում, [[Մարիուպոլ]]ում (2009 թվականից կանոնավոր ուղերթներ չի իրականացնում), [[Սիմֆերոպոլ]]ում, [[Լվով]]ում, [[Օդեսա]]յում։
 
[[1833]] թ ստեղծված և [[ԽՍՀՄ]]-ի ժամանակ զարգացող Սևծովյան [[շոգենավ]]երը վաճառվեցին կասկածելի գործարքների արդյունքում և այժմ գրեթե դադարել են գոյություն ունենալ․ 350 նավերից մնացել է միայն 6<ref>{{Cite web |url=http://www.zn.ua/2000/2675/54298/ |title=Ցամաքային նավագնացություն |accessdate=2007-07-16 |archive-date=2007-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070716095103/http://www.zn.ua/2000/2675/54298/ |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://www.realestate.net.ua/news234.html Սևծովյան նավագնացությունը կզբաղվի անշարժ գույքով]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>:։
 
==== Երկաթուղային տրանսպորտ ====
Տող 572.
{{Տես նաև|Ուկրաինայի մշակույթ}}
[[Պատկեր:St. Michael's Cathedral from belltower.JPG|մինի|ձախից|[[Ս. Մխայիլի Ոսկեգմբեթ տաճար]]ը [[Կիև]]ում որպես ուկրաինական ճարտարապետության նմուշ]]
Ուկրանիայի ավանդույթները մեծ ազդեցության տակ են գտնվում քրիստոնեական կրոնից, որը երկրի գերակայող կրոնն է<ref name=derzhkomrelig>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20041204115821/www.derzhkomrelig.gov.ua/info_zvit_2003.html|title= Ուկրաինիայի կրոնական պետդեպարտամենտ |accessdate= Հունվարի 27, 2008|work=2003 Statistical report}}</ref>:։ Ուկրաինացիները աշխատում են պահել իրենց ավանդույթները և երեխաների դաստիարակման գործում էական է տատիկների և պապիկների ավանդը։ Այն զգալիորեն տարբերվում է արևմուտքից<ref>{{cite web|url=http://www.tryukraine.com/society/cultural_differences.shtml |title=մշակութային տարբերություններ|accessdate=Հունվարի 27, 2008|work=Ուկրաինացիների մշակույթ}}</ref>:։ Ուկրաինայի մշակույթի վրա ազդել են նաև արևելյան և արևմտյան հարևանները՝ հիմանականում ազդեցություն թողնելով [[Ուկրաինայի ճարտարապետություն|ճարտարապետության]] և երաժշտության վրա։
 
[[Պատկեր:VolynPysanky.jpg|մինի|[[Վոլինիա]]յի ավանդական [[Զատկի ձվի նկարազարդում]]ը]]
Կոմունիստական դարաշրջանը մեծ ազդեցություն է թողել ուկրաինական գրի վրա<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-30078/Ukraine|title=Խորհրդային Ուկրաինա|accessdate=Սեպտեմբեր 12, 2007|work=Բրիտանիկա հանրագիտարան|quote=Ընդհանուր առմամբ Ուկրաինայի մշակույթի չորս հինգերորդը վերացվել է 1930-ական թթ.}}</ref>:։ 1932 թ.-ին Ստալինը Խորհրդային Միությունում հրապարակեց «գրական գեղարվեստական խմբակցությունների ռեֆորմ», որով և առաջ քաշեց [[սոցիալիստական ռեալիզմ]]ը։ Այս հանգամանքը զգալիորեն խեղդեց մշակույթը։ Իրավիճակը շտկվեց միայն 1980-ականներին, երբ սովետական գրողները և նկարիչները ազատորեն կարողանում էին արտահայտել իրենց մտքերը<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9037405|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080622041436/http://www.britannica.com/eb/article-9037405|archivedate=2008-06-22|title=Միխայիլ Գրոբաչով|accessdate=Հուլիսի 30, 2008|publisher=Բրիտանիկա հանրագիտարան|quote=Նրա նոր քաղաքականության շնորհիվ խոսքի ազատություն եղավ։|dead-url=no}}</ref>:։
 
[[Զատկի ձու]]ն նկարազարդելու ավանդույթը խորը արմատներ ունի Ուկրաինայում։ Նրանք այն անվանում են ''պիսանկա''։ Ներկելու համար կա հատուկ տեխնոլոգիա։ Ձվերը պատվում են մոմի շերտով, որից հետո այն սկսում են գունազարդել տարբեր ներկանյութերով։ Մոմն արդյունքում պաշտպանում է ձվի կլեպը ներկերի ազդեցությունից։ Ներկելուց հետո մոմի շերտը հեռացնում են՝ թողնելով որ մնան գեղեցիկ նախշերը։ Այս ավանդույթն ունի հազարավոր տարիներից ավելի պատմություն և նույնիսկ եղել է քրիստոնեությունից առաջ<ref>{{cite web|url=http://www.cs.unc.edu/~yakowenk/pysanky/index.html|title=Ուկրաինայի Զատկի ձվեր|accessdate=Հուլիս 28, 2008|publisher=Հյուսիսային Կարոլինայի համալսարան|archive-date=2021-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125004425/http://www.cs.unc.edu/~yakowenk/pysanky/index.html|dead-url=yes}}</ref>:։ 2000 թ.-ին Կոլոմիա քաղաքի մոտակայքում՝ [[Կարպատներ]]ի ստորորտում կառուցվել է «պիսանկայի» թանգարանը, որն 2007 թ.-ին ճանաչվել է [[Ուկրաինայի յոթ հրաշալիքներ]]ից մեկը։
=== Ճարտարապետություն ===
[[Պատկեր:2005-08-15 Pechersk Lavra seen from river Dnepr Kiev 311 cropped.jpeg|մինի|ձախից|[[Կիև-Պեչորյան մայրավանք]]]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ուկրաինա» էջից