«Շուռնուխ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ժամանակակից Շուռնուխ գյուղը հիմնադրվել է 1930 թվականին պատմական [[Մեծ Հայք]]ի [[Սյունիք աշխարհ]]ի [[Բաղք|Բաղք (Քաշունիք)]] գավառի Շոռնոխո ավերակ գյուղիպատմական ''Շոռնոխո'' ավերակ գյուղի տեղում։տեղում<ref>{{cite book |last=Հակոբյան |first1=Թ․Խ․ |last2=Մելիք-Բախշյան |first2=Ստ.Տ. |last3=Բարսեղյան |first3=Հ.Խ. |url=http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=61&dt=HY_HY&query=%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AD |title=Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան |volume=4 |location= Երեւան |publisher=Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչություն |year=1998 |page=164 |accessdate=2021-01-09 }}</ref>։ Տասնիներորդ դարի վերջին այդտեղ ավերակներ են եղել, այդ թվում՝ եկեղեցու ավերակներ, ավերման ժամանակը հայտնի չէ:չէ։

1920թ. [[Զանգեզուր]]ի ու [[Ղարաբաղ (տեղանուն)|Ղարաբաղ]]ի համար մղվող մարտերում Շուռնուխը եղել է հայկակական և [[ադրբեջանցիներ|կովկասյան թաթարական]] ուժերի միջև բախումների թատերաբեմ։ Շուռնուխի շրջանը, հայկական սահմաններից ներս գտնվելով, սեպի նման խրված էր [[Կապան]]ի ու բուն Զանգեզուրի միջև և ամեն անգամ այստեղ բույն դրած թաթարական խմբերր կռիվ ու թալան էին կազմակերպում հարևան հայ գյուղերի դեմ։ Շուռնուխի ուղղությամբ իրենց ձեռքին պահելով Ալի-Ղուլի-Ուշաղի, Էյվազլար, Շամսազ, Ղուրթղալա, Մազըթնի, [[Ային]] գյուղերը և Քեափազ, Ային-Տաղ և [[Խանակա]] բարձունքները, թաթարները փակել էին Կապան-Գորիս խճուղին։ [[Դրո|Դրոն]] և գեներալ-կոմիսար Սերգեյ Մելիք-Յոլչյանը հարձակում ծրագրեցին Շուռնուխի ուղղությամբ։ Նախքան հարձակումը հայեր թաթարներին առաջարկեցին բացել Շուռնուխի խճուղին և ապահովել Կապանի ճանապարհի անվտանգությունը, սակայն բանակցելու ուղարկված հինգ պատվիրակներին թաթարները սպանեցին, օգնության ուղարկված պահակին՝ գնդացրային և հրացանային համազարկի ենթարկեցին։ենթարկեցին<ref>«Ժողովուրդ», 14 հունվարի, 1920թ., թիվ 4</ref>։։։ 1920թ. հունվարի 17-ին [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհ]]ը, որը սկզբում հակված էր հարձակվել ոչ թե Շուռնուխի այլ [[Օրդուբադ]]ի ուղղությամբ, իր վաշտերին հրամայեց մաքրել Կապան-Գորիս ճանապարհն և ապահովել այն թշնամու հարձակումներից:հարձակումներից։ Հունվարի 19-ին Նժդեհի մարտիկները Կապանի կողմից գրոհի անցան և թշնամուն ստիպեցին նահանջել՝ վերցնելով Շուռնուխ, [[Տանձավեր]], Մաճ, Նավլու, Քոմիրլու, [[Մուծք|Մազրա (ներկայիս Մուծք)]] գյուղերը և Մարքազ լեռը։լեռը<ref>{{cite web |url=https://republic.mediamax.am/story/96/ |title=Դրոյի ու Նժդեհի հարձակումը Շուռնուխի ուղղությամբ |work=Հանրապետություն |publisher=[[ՄեդիաՄաքս]] |accessdate=2021-01-09 }}</ref>։

Մինչև 1988 թվականն այստեղ բնակվող [[ադրբեջանցիներ]]ը [[Ղարաբաղյան շարժում|Ղարաբաղյան շարժման]] ժամանակ լքել են գյուղը և 1989 թվականից գյուղը վերաբնակեցվել է հայերով<ref>{{cite news|url=https://syuniacyerkir.am/aytselutyun-syunyats-ashkharhi-bkhen-gavari-srbavayrer-oronts-psaky-noravanqn-e|title=Այցելություն Սյունյաց աշխարհի Բղեն գավառի սրբավայրեր, որոնց պսակը Նորավանքն է|language=Armenian|work=Սյունյաց Երկիր|date=2019-12-28|accessdate=2021-01-03|quote=Ադրբեջանցիներով բնակեցվել է 1930-ին՝ պատմական Շոռնոխո ավերակ գյուղի տեղում։}}</ref>:։ 1995 թվականի դեկտեմների 4-ից մտել է ՀՀ Սյունիքի մարզի մեջ։մեջ<ref>{{cite book|url=http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=61&dt=HY_HY&query=%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AD|title=Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան|last=Հակոբյան|first1=Թ․Խ․|last2=Մելիք-Բախշյան|first2=Ստ.Տ.|last3=Բարսեղյան|first3=Հ.Խ.|publisher=Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչություն|year=1998|volume=4|location=Երեւան|page=164|accessdate=2021-01-09}}</ref>։

Ըստ Զավեն Կորկոտյանի աշխատության, գյուղը 1831-1886 թվականներին գյուղն անմարդաբնակ է եղել։ Հետագայում այնտեղ սկսել են բնակվել [[ադրբեջանցիներ|կովկասյան թաթարներ]] - 84 անձ 1897թ․, 117 անձ 1904 թ․, 104 անձ 1914թ․, 101 անձ 1926թ, and 132 անձ (123 [[ադրբեջանցիներ|կովկասյան թաթար]], 7 [[հայ]] and 2 [[ռուս]] 1931թ.<ref>{{cite book |author=Zaven Korkotyan |title= Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931) |url=https://books.google.com/books?id=2sSGuAAACAAJ |language=hy |publisher=Հրատարակություն Մելքոնյան Ֆոնդի |page=28, 113 |date=1932 }}</ref> Ըստ Սյունյաց Երկիր թերթի, գյուղը շարունակել է առավելապես ադրբեջանցիներով բնակեցված մնալ մինչև 1989թ․, ապա 1990 թվականից այն բնակեցվել է հայերով։հայերով<ref>{{cite news |url=https://syuniacyerkir.am/aytselutyun-syunyats-ashkharhi-bkhen-gavari-srbavayrer-oronts-psaky-noravanqn-e |title= Այցելություն Սյունյաց աշխարհի Բղեն գավառի սրբավայրեր, որոնց պսակը Նորավանքն է |language=hy |work=Սյունյաց Երկիր |date=2019-12-28 |access-date=2021-01-03 }}</ref>։ Ըստ ՀՀ բնակավայրերի բառարանի, Շուռնուխի բնակչությունը կազմել է 351 անձ 1939թ, 363 անձ 1959թ․ and 1970թ․, 324 անձ 1979թ․, 148 անձ 2001թ․ and 197 անձ 2004թ․.<ref>{{cite news |format=PDF |title=Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան |language=Armenian|work=ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտե “Գեոդեզիայի և Քարտեզագրության կենտրոն” ՊՈԱԿ |date=2008|page=160|url=https://web.archive.org/web/20140912150541/http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf |accessdate=2021-01-03 |quote= Շ. հիմնադրվել է 1930թ. պատմական Շոռնոխո ավերակ գյուղի տեղում:տեղում։ }}</ref> Բնակչությունն աճել է մինչև 224 ըստ 2010թ մարդահամարի,<ref name="2011 census">{{cite web|title= Report of the Results of the 2011 Armenian Census|url=http://armstat.am/file/doc/99483283.pdf|website=National Statistical Service of the Republic of Armenia}}</ref>, այնուհետև նվազել միչև 207 անձ 2011 թ․ ըստ մարդահամարի.<ref name="2011 census">{{cite web|title= Report of the Results of the 2011 Armenian Census|url=http://armstat.am/file/doc/99483283.pdf|website=National Statistical Service of the Republic of Armenia}}</ref>

2010-ականների վերջերին գյուղի կենտրոնի փոքր բլրակի վրա կանգնեցվել է երկաթե խաչ, որը գիշերային խավարի մեջ լուսավորված վիճակում տարբեր կողմերից երևում է։է<ref>{{cite news |url=https://syuniacyerkir.am/aytselutyun-syunyats-ashkharhi-bkhen-gavari-srbavayrer-oronts-psaky-noravanqn-e |title= Այցելություն Սյունյաց աշխարհի Բղեն գավառի սրբավայրեր, որոնց պսակը Նորավանքն է |language=hy |work=Սյունյաց Երկիր |date=2019-12-28 |access-date=2021-01-03}}</ref>։

Ինը [[ԼԳԲՏ]] ակտիվիստներ և նրանց ընկերներ Շուռնուխում երեսուն տեղացի տղամարդկանց կողմից ծեծի ենթարկվեցին 2018 թվականի օգոստոսի 3-ին` ԼԳԲՏ հայերի վրա վատթարագույն հարձակումն ըստ ակտիվիստների:ակտիվիստների։ Ըստ տուժած Հայկ Հակոբյանի, տեղացիները երեկոյան ներխուժեցին իր տուն, ձայնարկեցին հոմոֆոբ հայհոյանքներ ու սպառնալիքներ և կարգադրեցին իրեն ու հյուրերին լքել գյուղը՝ քանի որ նրանք համասեռամոլներ են<ref>{{cite news |url=http://old.police.am/news/view/%D5%BA040818.html |title=Պարզաբանում Շուռնուխ գյուղում տեղի ունեցած վիճաբանության վերաբերյալ |work=[[ՀՀ ոստիկանություն]] |date=2018-8-4 |accessdate=2021-01-09 |quote=Շուռնուխ գյուղի մի խումբ բնակիչներ Հայկ Հ.-ից և նրա ընկերներից պահանջել են հեռանալ գյուղից՝ պատճառաբանելով, որ վերջիններս համասեռամոլներ են }}</ref>, ապա հետապնդել նրանց՝ հարվածներ հասցնելով, քարեր նետելով և ատելության կոչեր անելով։ <ref>{{cite news |last=Chilingaryan |first=Anahit |url=https://www.hrw.org/news/2018/08/10/violence-against-lgbt-activists-armenia |title=Violence Against LGBT Activists in Armenia |language=անգլերեն |trans_title=ԼԳԲՏ ակտիվիստների հանդեպ Հայաստանում բռնությունը |work=Human Rights Watch |date=2018-08-10 |accessdate=2021-01-09 |quote=Crowd ran after them, hitting, kicking, throwing stones, and shouting “get rid of those gays” and “catch them and beat them up” }}</ref> Տուժողները պատմել են, որ դեռևս ապրիլի 21-ին Գորիսում երկու տղամարդ Հայկին ըներոջ հետ կանգնեցրել են, ապտակել նրան և ընկերոջն ասել, որ չշփվի «նման կողմնորոշում» ունեցող մարդու հետ:<ref>{{cite news |url=https://hetq.am/hy/article/91923 |title=Մանրամասներ՝ Շուռնուխ գյուղում տեղի ունեցած ծեծկռտուքի վերաբերյալ |work=[[Հետք (առցանց պարբերական)|Հետք]] |location=Երևան |date=2018-8-4 |accessdate=2021-01-09 |quote= ճանաչելով նրանցից մեկին, հարվածել են, , մյուս ակտիվիստին ասել, որ չշփվի «նման կողմնորոշում» ունեցող մարդու հետ }}</ref>։

Շուռնուխում կատարված բռնության դեպքն արժանացավ հասարակության բուռն արձագանքի։ Մամուլում և սոցիալական ցանցերում դեպքի վերաբերյալ եղան բազմաթիվ քննարկումներ, մեկնաբանություններ, դիրքորոշումներ՝ այդ թվում նաև ատելություն, թշնամանք և անհանդուրժողականություն հարուցող խոսք պարունակող։ <ref>{{cite news |last2=Տեր-Հովհաննիսյան |first2=Վաղինակ |url=https://www.pinkarmenia.org/wp-content/uploads/2019/05/Shurnukh.pdf |format=PDF |title=Շուռնուխում բռնության արձագանքն ատելության խոսքի համատեքստում |work=[[Փինք Արմենիա]] |date=2019 |page=21 |accessdate=2021-01-09 |quote=Շուռնուխում կատարված բռնության սույն դեպքն արժանացել է հասարակության բուռն արձագանքի }}</ref> Միջադեպից հետո գյուղապետ Հակոբ Արշակյանը, որն, ըստ հարձակվողների, նույնպես հարձակվածների շարքում էր, իր տված հարցազրույցում հայտնեց, որ խումբը փորձել է իրենց վրա ուշադրություն գրավել ու աղմկել:աղմկել։ Ըստ գյուղապետի` նրանց աղմուկից դժգոհ բնակիչները դուրս են եկել փողոց, որից հետո նրանք փոխադարձ վիրավորանքներ են հասցրել միմյանց:<ref>{{cite news |last= Նիկողոսյան |first=Ալինա |url=https://www.civilnet.am/news/2018/08/06/%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AD%E2%80%A4-%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D5%BA%D5%A5%D5%BD-%D5%A7-%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%AB-%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%A5%D5%AC-%D5%A2%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8/342616 |title=Շուռնուխ․ ինչպես է տեղի ունեցել բռնությունը |work=Civilnet|publisher=civilnet.am |date=2018-08-06 |accessdate=2021-01-06}}</ref>։ Գորիսի ոստիկանությունը օգոստոսի 4-ին հայտարարեց բերման ենթարկվածների և նախաքննության մասին։ <ref>{{cite news |url=http://old.police.am/news/view/%D5%BA040818.html |title=Պարզաբանում Շուռնուխ գյուղում տեղի ունեցած վիճաբանության վերաբերյալ |work=[[ՀՀ ոստիկանություն]] |date=2018-8-4 |accessdate=2021-01-09 |quote=Կան բերման ենթարկվածներ, նախապատրաստվում են նյութեր}}</ref>: [[Մարդու իրավունքների պաշտպան|ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանը]] հայտարարեց որ անընդունելի է համարում բռնության ցանկացած դրսևորում՝ անկախ նրանից, թե ում նկատմամբ է կատարվել և որտեղ, և որ ՀՀ Սահմանադրությունը երաշխավորում է բոլորի հավասարությունն օրենքի առջև և արգելում ցանկացած հիմքով խտրականությունը:խտրականությունը։ <ref>{{cite news |url=https://ombuds.am/am/site/ViewNews/508 |title=Հայտարարություն Շուռնուխ գյուղում տեղի ունեցած միջադեպի առնչությամբ ձեռնարկած քայլերի վերաբերյալ |work=[[Մարդու իրավունքների պաշտպան]] |date=2018-8-9 |accessdate=2021-01-09 |quote=ՀՀ Սահմանադրությունը երաշխավորում է բոլորի հավասարությունն օրենքի առջև և արգելում ցանկացած հիմքով խտրականությունը:խտրականությունը։ }}</ref> [[Հայաստանում ԱՄՆ-ի դեսպանատուն]]ը դատապարտեց հարձակումը՝ միաժամանակ հիշեցնելով, որ պետությունը պատասխանատու է բոլոր հայերի անվտանգության ապահովման համար<ref>{{cite news |last=Jardine |first=Bradley |url=https://eurasianet.org/nine-armenian-teenagers-wounded-in-anti-lgbt-attack |title=Nine Armenian teenagers wounded in anti-LGBT attack |work=Eurasianet |publisher=eurasianet.org |date=2018-08-06 |accessdate=2021-01-03 }}</ref>։