«Մեծ Հայքի նահանգների ցանկ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ստորև ներկայացվում է Մեծ Հայքի նահանգների ցանկը <ref>https://drive.google.com/file/d/1HUpfGCsnR3klV8XiKSYgJltiH-z19XK6/view</ref>:։

|| 1 || [[Պատկեր:Աղձնիք, Մեծ Հայք.gif|300px|Աղձնիք, Մեծ Հայք]] || [[Աղձնիք]] || 17,532 կմ² ||Մեծ Հայքի հարավարևմտյան նահանգը:նահանգը։ Ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] (ըստ այլ ուսումնասիրողների՝ [[Անանիա Շիրակացի|Անանիա Շիրակացու]]) «[[Աշխարհացույց]]ի», հանդիսանում էր [[Մեծ Հայք]]ի երրորդ նահանգը։ Ասուրաբաբելական արձանագրություններում հիշատակվում է ''Ալզի'', ուրարտական սեպագիր արձանագրություններում՝ ''Ալզինի'' ձևով։ Հայտնի է նաև ''Ալսե'', ''Ալզինենե'' անուններով<ref>{{Գիրք:ՏԲ|102}}</ref>։ Ասորեստանյան սեպագիր արձանագրություններում երբեմն կոչվում է ''Աղզիս''<ref>{{Գիրք:ՏԲ|173}}</ref>։ Այստեղ էր հաստատված սահմանները պահպանող չորս բդեշխներից մեկը, որի սահմանների մեջ ներառվում էր նաև Միջագետքի մի մասը՝ Մծբին քաղաքով (Արվաստան), ինչպես նաև հայկական հարավային նահանգները մինչև Ուրմիա լճի սահհմանները<ref>Մարկվարտ, «Հայ բդեաշխք», թարգմ. Հ. Թ. Կետիկյանի, Վիեննա, 1903, եր. 36</ref>:։ Կազմված էր 10 գավառներից:գավառներից։

|| 2 || [[Պատկեր:Այրարատ, Մեծ Հայք.gif|300px|Այրարատ, Մեծ Հայք]] || [[Այրարատ]] || 40,105 կմ² || Մեծ Հայքի կենտրոնական նահանգը:նահանգը։ Հայկական մատենագրության մեջ Այրարատ անվան տակ հասկացվում է [[Արաքս]]ի հովիտը, [[Մեծ Մասիս|Մասիս]] և [[Արագած]] լեռների մեջ, սկսած մոտավորապես [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան գետի]] բերանից մինչև [[Նախճավան (քաղաք)|Նախճավան]]:։ Կազմված էր 20 գավառներից:գավառներից։

|| 3 || [[Պատկեր:Արցախ, Մեծ Հայք.gif|300px|Արցախ, Մեծ Հայք]] || [[Արցախ նահանգ|Արցախ]] || 11,528 կմ² || Մեծ Հայքի տասներորդ նահանգը, կոչվում էր նաև Փոքր Սյունիք:Սյունիք։ Տարածված էր Փոքր [[Կովկաս]]ի արևելյան և [[Հայկական Լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան մասում։ Ընդգրկում էր այժմյան [[Արցախի Հանրապետություն]]ը՝ հարակից ազատագրված տարածքներով, և ձգվում էր մինչև [[Իջևան]]ի շրջանը։ Հյուսիս-արևելքից և արևելքից սահմանակցում էր [[Ուտիք]] նահանգին, արևմուտքից, Աղավնո գետակով՝ [[Սյունիք նահանգ|Սյունիքին]]:։ Հյուսիս-արևմուտքում Արցախի սահմանները ձգվում էին [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] արևելյան ափով, հարավից՝ [[Արաքս|Երասխի]] հովտով մինչև Մուխանք դաշտը՝ ընդգրկելով այդ դաշտի արևմտյան կեսը։ Կազմված էր 12 գավառներից:գավառներից։

|| 4 || [[Պատկեր:Բարձր Հայք, Մեծ Հայք.gif|300px|Բարձր Հայք, Մեծ Հայք]] || [[Բարձր Հայք]] || 23, 860 կմ² || Մեծ Հայքի առաջին նահանգը:նահանգը։ Անունը ստացել է իր սարահարթի բարձրությունից, որի չէին հասնում ամբողջ հայկական լեռնաշխարհի սարահարթերը:սարահարթերը։ Ունեցել է նշանավոր դեր հատկապես կրոնական տեսակետից:տեսակետից։ Այստեղ են գտնվել հեթանոս հայերի գլխավոր մեհյաններից որոշները:որոշները։ Իր տարածքով Բարձր Հայքը համապատասխանում է այժմյան [[Էրզրում]]ի վիլայեթի հիմնական մասին։ Ուներ ընդարձակ սարահարթեր և դաշտեր։ Ձմռանը լինում են խիստ ցրտեր, տեղում է առատ ձյուն, մթնոլորտային տեղումները բավարար են։ Գլխավոր գետը [[Եփրատ]]ն է, որի մեջ Բարձր Հայքի սահմաններում թափվում են մի շարք վտակներ։ Կազմված էր 9 գավառներից:գավառներից։

|| 5 || [[Պատկեր:Գուգարք, Մեծ Հայք.gif|300px|Գուգարք, Մեծ Հայք]] || [[Գուգարք նահանգ|Գուգարք]] || 16,765 կմ² || Մեծ Հայքի հյուսիսային սահմանագլուխ տասներեքերորդ նահանգն է:է։ Հույն պատմիչները հիշատակում են Գոգարեն անվանաձևով։ Նահանգը իր անունը ստացել է գուգարացիներից, որոնք առանձին ցեղ էին կազմում:կազմում։ [[Տիգրան Մեծ]]ը Հայաստանի և Վրաստանի մեջ սահման հաստատելով [[Կուր]] գետը, Գուգարք նահանգը դարձրեց բդեշխություն:բդեշխություն։ 4-րդ դարում Գուգարքը հայկական մյուս ծայրագավառների հետ ապստամբեց, բայց նորից նվաճվեց:նվաճվեց։ Սակայն նույն դարի վերջերում Գուգարքն անցավ Վրաստանին և մնաց նրա կազմի մեջ մինչև 6-րդ դարը:դարը։ Վրացիները այդ կողմերն անվանում են «Սոմխեթի» (սոմեխի նշանակում է հայ):։ Կազմված էր 9 գավառներից:գավառներից։

|| 6 || [[Պատկեր:Ծոփք, Մեծ Հայք.gif|300px|Ծոփք, Մեծ Հայք]] || [[Ծոփք]] || 18,890 կմ² || Հայտնի է նաև Չորրորդ Հայք անվամբ:անվամբ։ Մեծ Հայքի երկրորդ նահանգը։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Բարձր Հայք]], հարավից՝ [[Աղձնիք]], արևելքից՝ [[Տուրուբերան]] նահանգներին, արևմուտքից՝ [[Փոքր Հայք]]ին։ [[Արածանի]] գետով բաժանվում էր երկու մասի՝ հարավայինը կոչվում էր Մեծ Ծոփք, հյուսիսայինը՝ Փոքր Ծոփք։ Հավաստի պատմության սկզբներում այս նահանգը կարևոր դեր էր կատարում որպես նահանգ, որտեղ կազմակերպվել է Հայաստանի քաղաքական անկախությունը:անկախությունը։ Կազմված էր 8 գավառներից:գավառներից։

|| 7 || [[Պատկեր:Կորճայք, Մեծ Հայք.gif|300px|Կորճայք, Մեծ Հայք]] || [[Կորճայք]] || 14,707 կմ² || Մեծ Հայքի վեցերորդ նահանգը, [[Արևելյան Խաբուր]] և Մեծ Զավ գետերի վերին հոսանքների շրջանում։ Արևելքից ձգվում էր մինչև Զագրոսի լեռնաշղթան, արևմուտքից՝ Տիգրիս գետը։ Հարավից սահմանակից էր Ադիբենեին(Ասորեստան), արևմուտքից՝ Հայոց Միջագետք, հյուսիս–արևմուտքից՝ [[Աղձնիք]], հյուսիսից՝ [[Մոկք]] և [[Վասպուրական]], արևելքից՝ [[Նոր Շիրական]] նահանգներին։ Աղբյուրներում Կորճայքը հաճախ իր ամենաընդարձակ գավառի՝ Կորդուքի անունով կոչվել է «Կորդվաց աշխարհ»։ Կազմված էր 11 գավառներից:գավառներից։

|| 8 || [[Պատկեր:Մոկք, Մեծ Հայք.gif|300px|Մոկք, Մեծ Հայք]] || [[Մոկք]] || 2,962 կմ² || Մեծ Հայքի հինգերորդ նահանգը:նահանգը։ Հայտնի է նաև Մոկս անվամբ:անվամբ։ Հյուսիսից և արևելքից սահմանակցում էր [[Վասպուրական]]ի հետ, արևմուտքից՝ [[Աղձնիք]]ին, հարավից՝ [[Կորճայք]]ին։ Նահանգի կենտրոնն է եղել [[Մոկս (քաղաք)|Մոկս]] բերդաքաղաքը։ Հանդիսանում է Մեծ Հայքի հարավային ծայրագավառ:ծայրագավառ։ Տավրոս լեռները այստեղ են տարածվում:տարածվում։ Լեռներեվ ու ամրություններով հարուստ նահանգ է:է։ Նրա մասին շատ քիչ տեղեկատվություն կա:կա։ Կազմված էր 9 գավառներից:գավառներից։

|| 9 || [[Պատկեր:Պարսկահայք, Մեծ Հայք.gif|300px|Պարսկահայք, Մեծ Հայք]] || [[Պարսկահայք]] || 11,010 կմ² || Մեծ Հայքի յոթերորդ նահանգը:նահանգը։ Հայտնի է նաև Նոր Շիրական անվամբ:անվամբ։ Ընդգրկել է [[Կապուտան]] լճի հյուսիսային և արևմտյան առափնյա շրջանները։ Սահմանակից էր [[Կորճայք]] և [[Վասպուրական]] նահանգներին։ [[Արտաշեսյաններ]]ի և [[Արշակունիներ]]ի թագավորության օրով կազմել է Նոր Շիրական բդեշխության հիմնական մասը։ Մեծ Հայքի՝ 387 թվականի բաժանումից և Նոր Շիրականի մեծ մասը [[Սասանյան Պարսկաստան]]ին միացվելուց հետո, այդ տարածքը կոչվել է Պարսկահայք։ Կազմված էր 9 գավառներից:գավառներից։

|| 10 || [[Պատկեր:Սյունիք նահանգ, Մեծ Հայք.gif|300px|Սյունիք, Մեծ Հայք]] || [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]] || 15, 237 կմ² || Մեծ Հայքի իններորդ նահանգը:նահանգը։ Արևմուտքում և հյուսիս–արևմուտքում սահմանակցում էր [[Այրարատ]]ին, հյուսիս–արևելքում և արևելքում՝ [[Արցախ]]ին, հարավում և հարավ–արևելքում՝ [[Վասպուրական]]ին։ Կարևոր նահանգներից մեկն է:է։ Նրա անունը նախահայկական ծագում ունի:ունի։ Ուրարտական արձանագրություններից մեկում կարդացվում էր Սուինիա երկրանունը:երկրանունը։ Սյունիքում տիրող նախարարական տոհմը կոչվում էր Սիսիական:Սիսիական։ Այդ անունով էլ պարսիկները նահանգը կոչում էին Սիսիական, իսկ արաբները՝ Սիսաջան:Սիսաջան։ Կազմված էր 12 գավառներից:գավառներից։

|| 11 || [[Պատկեր:Տայք, Մեծ Հայք.gif|300px|Տայք, Մեծ Հայք]] || [[Տայք]] || 10,179 կմ² || Մեծ Հայքի տասնչորսերորդ նահանգը:նահանգը։ Անունը կապված էր տեղանքում ապրող ցեղերից մեկի հետ, որը հայկական ծագում չուներ, բայց հույների կողմից ծանոթ էին:էին։ 4-րդ դարում պատկանում էր [[Մամիկոնյաններ|Մամիկոնյան]] տոհմին:տոհմին։ Տարածվում էր Կուր գետի ակունքների և Ճորոխ գետի ավազաններում:ավազաններում։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Եգերք]] և [[Խաղտիք]] երկրներին, հյուսիս–արևելքից՝ [[Գուգարք]], արևելքից և հարավից՝ [[Այրարատ]], հարավ–արևմուտքից և արևմուտքից՝ [[Բարձր Հայք]] նահանգներին։ 11-րդ դարում բոլորովին վրացիացած էր:էր։ Կազմված էր 8 գավառներից:գավառներից։

|| 12 || [[Պատկեր:Տուրուբերան, Մեծ Հայք.gif|300px|Տուրուբերան, Մեծ Հայք]] || [[Տուրուբերան]] || 25,008 կմ² || Մեծ Հայքի չորրորդ նահանգը։ Արևմուտքից սահմանակից էր [[Ծոփք]] և [[Բարձր Հայք]], հյուսիսից՝ [[Այրարատ]], արևելքից՝ [[Վասպուրական]], հարավից՝ [[Մոկք]] և [[Աղձնիք]] նահանգներին։ Տուրուբերանի բնական սահմաններն արևմուտքում կազմում էին [[Բյուրակն]]-[[Մնձուրի լեռներ|Մնձուրյան լեռնաշղթայի]] արևելյան հատվածից սկսվող և դեպի հարավ տարածվող Սերոկի լեռները, հյուսիսում՝ [[Հայկական Պար լեռնաշղթա|Հայկական Պար]] և [[Շարիանի լեռնաշղթա]]ները, արևելքում՝ [[Վանա լիճ]]ը և [[Բերկրի գետ|Բերկրի]] ու [[Պատնոց գետ]]երի ջրբաժան լեռները, հարավում՝ [[Հայկական Տավրոս]]ը։ Ընդգրկել է հիմնականում [[Արածանի|Արածանու]] վերին և միջին, ինչպես նաև [[Արաքս]]ի վերին հոսանքների ավազանը:ավազանը։ Այստեղ է գտնվում երրորդ մեծ և բարեբեր հովիտը՝ Մուշի տաշտը (Արածանիի վրա):։ Կազմված էր 16 գավառներից:գավառներից։

|| 13 || [[Պատկեր:Ուտիք, Մեծ Հայք.gif|300px|Ուտիք, Մեծ Հայք]] || [[Ուտիք]] || 11,315 կմ² || Մեծ Հայքի տասներկուերորդ նահանգ։ Տարածվել է [[Կուր]] գետի աջափնյա տափարակում և Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան լեռնային շրջաններում՝ զբաղեցնելով [[Աղստև (գետ)|Աղստև գետից]] մինչև Կուրի և [[Արաքս|Երասխի]] ջրկիցն ընկած տարածքը։ [[Հյուսիս]]ում և [[արևելք]]ում Կուր գետով սահմանակցել է [[Աղվանք]]ին, [[արևմուտք]]ում՝ [[Դեբեդ]]ի և Աղստևի ջրբաժանով՝ [[Գուգարք]]ին, հյուսիսարևմուտքում [[Մրղուզի լեռնաշղթա|Մրղուզի]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով՝ [[Այրարատ]]ին և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքին]], հարավարևմուտքում՝ [[Արցախ (նահանգ)|Արցախին]], հարավում Երասխ գետով՝ [[Փայտակարան]]ին։ Արցախի և Կուր գետի մեջ:մեջ։ Հայաբնակ նահանգ չէր:չէր։ Այստեղ ապրում էին ուտիացիները, գարդմանացիները, գարգարացիները և այլ ցեղեր:ցեղեր։ Կազմված էր 8 գավառներից:գավառներից։

|| 14 || [[Պատկեր:Վասպուրական, Մեծ Հայք.gif|300px|Վասպուրական, Մեծ Հայք]] || [[Վասպուրական]] || 40,870 կմ² || Մեծ Հայքի ութերորդ նահանգը։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Այրարատ]], հյուսիս–արևելքից՝ [[Սյունիք]], արևելքից՝ [[Փայտակարան]] և [[Պարսկահայք]], հարավից՝ [[Կորճայք]], [[Մոկք]] և [[Աղձնիք]], արևմուտքից՝ [[Տուրուբերան]] նահանգներին։ Կենտրոնական նահանգներից և ամենամեծը իր տարածությամբ:տարածությամբ։ Անունը գրականության մեւ հիշատակվում է սկսած 6-րդ դարից:դարից։ Անունը հայկական չէ և վերցված է պահլավերենից:պահլավերենից։ «Վասպուր» էին կոչվում Սասանյան թագավորների ժամանակ Պարսկաստանի յոթ ամենաբարձր ազնվական տոհմերի անդամները:անդամները։ Ելնելով դրանից երկիրը խոչվում էր «Ազնվականների երկիր» կամ «Ազնվականների գնդիր երկիր»<ref>Հյուբշման, եր. 95</ref>:։ Վասպուրական նահանգը կոչվում էր նաև «Երկիր Արծրունյաց», քանի որ այստեղի գլխավոր նախարարական տոհմը Արծրունիներն էին:էին։ Կազմված էր 36 գավառներից:գավառներից։

|| 15 || [[Պատկեր:Փայտակարան, Մեծ Հայք.gif|300px|Փայտակարան, Մեծ Հայք]] || [[Փայտակարան]] || 21.000 կմ² || Մեծ Հայքի տասնմեկերորդ նահանգը։ Հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից էր [[Սյունիք]], [[Արցախ]] և [[Ուտիք]], արևմուտքից՝ [[Վասպուրական]] նահանգներին, արևելքից՝ [[Կասպից ծով]]ին։ Փայտակարանն, ըստ մ․թ․ա․ 63 թ․ - մինչև մ․թ․ 24 թ․ ապրած փոքրասիական հույն աշխարհագետ և պատմիչ [[Ստրաբոն]] Ամասիացու՝ հայերը խլել են [[Ատրպատական]]ից։ Փայտակարանը Մեծ Հայքի թագավորության կազմում է եղել մ․թ․ա 165 թվականից մինչև մ․թ․ 385 թվականը՝ այսինքն 550 տարի, ասել է թե՝ ավելի քան կես հազարամյակ:հազարամյակ։ Նահանգն իր անունը ստացել է [[Փայտակարան (քաղաք)|Փայտակարան]] քաղաքի անունից:անունից։ Մյուս անունն էր Կասպեից կամ Կազբեից աշխարհ։ Այլ տվյալներ շատ քիչ են պահպանվել:Կազմված էր 13 գավառներից:գավառներից։

# Հայ Ժողովրդի Պատմություն, Հ. 1. Խմբ. կոլ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան:Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1971 .

# Հայ ժողովրդի պատմություն, Հ. 2. Խմբ. կոլ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Ավետիսյան Հ. Ա., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան:Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1984 .

# Հայոց պատմություն, հ. II. Միջին դարեր (IV դ. - XVII դ. առաջին կես), գիրք երկրորդ (IX դարի կես-XVII դարի առաջին կես), Երևան, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, "Զանգակ-97" հրատարակչություն, 2014, 800 էջ + 24 ներդիր:ներդիր։

# Լեո, Հայոց պատմություն, Երկրորդ հատոր, Լեո ” Հատոր 2։ «Հայոց պատմություն» երկրորդ հատորը պետք է ընդգրկեր 5-15-րդ դարերը, կամ հեղինակի խոսքերով ասած՝ միջին դարերը, հայկական միջնադարը:միջնադարը։ Սակայն Լեոն չկարողացավ ամբողջովին իրականացնել իր ծրագիրը. այս հատորում նա շարադրեց միայն 5-11-րդ դարերի պատմությունը:պատմությունը։

# Հարությունյան Բ.Հ․, Հայոց պատմության ուսումնական ատլաս, Ա հատոր, Երևան, 2003:2003։