«Խոջիվանքի գերեզմանատուն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589); ծանոթագրությունը տեղափոխում եմ կետադրական նշանից առաջ
Տող 3.
| նկարագրություն = Նկարի ետին մասում երևում է Խոջիվանքի գերեզմանատունը, իսկ դիմացի ձախ հատվածում երևում է [[Հայեր|հայ]] [[Հայ առաքելական եկեղեցի|առաքելական]] [[Էջմիածնեցոց Սուրբ Գևորգ եկեղեցի]]
}}
'''Խոջիվանքի գերեզմանատուն''' ({{lang-ka|ხოჯივანქის სასაფლაოზე}}), [[Հայեր|հայկական]] գերեզմանատուն [[Վրաստան]]ի մայրաքաղաք [[Թբիլիսի]]ի [[Հավլաբար]] թաղամասում։ Հանդիսացել է Թբիլիսիի ամենահին և ընդարձակ գերեզմանատունը:գերեզմանատունը։ Ներկայումս ամբողջությամբ ոչնչացված է:է։ Գերեզմանատան տարածքում 1995 նոյեմբերի 23-ին սկսվել և 2002 թվականին ավարտվել է [[Վրաց ուղղափառ եկեղեցի|Վրաց ուղղափառ եկեղեցու]] գլխավոր եկեղեցին՝ [[Սուրբ Երրորդության մայր տաճար (Թբիլիսի)|Սուրբ Երրորդության մայր տաճարի]] կառուցումը<ref name="ՍԿԹՔԳ">Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. [http://www.raa-am.com/TiflisMayors/Mayors_arm.amboxg.poqr.pdf {{ref-hy}}] [http://www.raa.am/TiflisMayors/Mayors_rus.amboxg.poqr.%20pdf..pdf {{ref-ru}}]</ref><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II">[http://www.raa-am.com/BOOK_2/Girqamboxg.pdf RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II. Վրաց պետական քաղաքականությունը և հայ մշակույթի հուշարձանները (1988-1999), Դիվան վավերագրերին և լուսանկարների], կազմող [[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]]. ISBN 5-8080-0144-7 ԳՄԴ 85.113 (2Հ)</ref><ref name="Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:"/>:։
 
== Պատմություն ==
Խոջիվանքի գերեզմանատան տարածքը հին ժամանակներից պատկանել է [[Բեհբությաններ|Բեհբության հայկական իշխանական տան]] ներկայացուցիչներին և հանդիսացել վերջիններիս տոհմական գերեզմանոցը:գերեզմանոցը։ [[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի թագավոր]] Ռոստոմը (1638-1658) իր գանձապետ [[Հայեր|հայազգի]] [[Մելիք Խոջա-Բեհբուդ|Աշխարհբեկ Բեհբությանի]] նվիրվածությունը և ազնիվ ծառայությունը բարձր է գնահատել ու նրան կոչել Խոջա Բեհբութ, այսինքն Մեծ Բեհբութ:Բեհբութ։ 1654 թվականին թագավորը բավարարել էր հայ արքունականի խնդրանքը՝ գերեզմանոցի տարածքը մեծացնել, եկեղեցի կառուցել, դրանից վեր այգի տնկել և Մախաթ լեռան լանջով ջրանցք կառուցել<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="დოკუმენტები თბილისის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშვილმა და მამისა ბერძენიშვილმა, თბილისი, 1962, էջ 17:">დოკუმენტები თბილისის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშვილმა და მამისა ბერძენიშვილმა, თბილისი, 1962, էջ 17:17։</ref> 1655 թվականին Խոջա-Բեհբուդը կառուցել է [[Խոջիվանքի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին]], որին ժողովուրդը տվել է Խոջի վանք, այսինքն՝ խոջա Բեհբութի շինած վանք անունը:անունը։ Ժողովրդի կողմից գործածվող Խոջի վանք անվանումից էլ հետագայում ամբողջ գերեզմանատունը կոչվել է Խոջիվանք:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96:">Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96:</ref>:։
 
Բավական ընդարձակված գերեզմանատան տարածքը հստակ ու մաքուր պահելու նպատակով 1899 թվականին կառուցվել է ամուր շրջապարիսպ<ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆ 53, ց. 1. գ. 3384, թ. 1, 35:">Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆ 53, ց. 1. գ. 3384, թ. 1, 35:</ref>։
Տող 13.
 
=== Ոչնչացման 1-ին փուլ. 1920-1940 թվականներ ===
Վրաստանում խորհրդային կարգերի հաստատման սկզբնական շրջանում Խոջիվանքի գերեզմանատունը, Թբիլիսիի հայկական առաքելական բազմաթիվ եկեղեցիների ու գերեզմանատների հետ միասին փակվեց:փակվեց։ 1920-ական թվականների վերջերից գերեզմանատանը գրեթե դադարեցին թաղումները, իսկ 1936-1938 թվականներին քաղաքային իշխանությունների որոշմամբ և Լավրենտին Բերիայի անմիջական նախաձեռնությամբ սկսվեց ինչպես ամբողջ գերեզմանատան, այնտեղ գտնվող հազարավոր շիրմաքարերի, այնպես էլ նրա կենտրոնում կանգնած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու և մյուս բոլոր մատուռների ու դամբարանների ոչնչացումը<ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:">Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:1995։</ref><ref name="Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:">Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:129։</ref>։
 
=== Ոչնչացման 2-րդ փուլ. 1940-1991 թվականներ ===
Գերեզմանատան, այնտեղ գտնվող եկեղեցու, մատուռների և դամբարանների քանդումից հետո սկսվեց նույն տեղում «Բարեկամություն» անվանումով զբոսայգու կառուցումը:<ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:"/>։
 
=== Ոչնչացման 3-րդ փուլ. 1991 թվականից մինչ օրս ===
1994 թվականին քանդեցին գերեզմանատան տապանաքարերից կառուցված «Բարեկամություն» զբոսայգու շրջապարիսպը, այն փոխարինելով նոր՝ բետոնե պատով:պատով։ Քանդված հին պարսպից դուրս թափված տապանաքարերն արագորեն անհայտացրին<ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Սամվել Կարապետյան, Հայոց մասունքների տեղում վրաց եկեղեցի՞, «Բանբեր», 1995, N 64, էջ 3:">Սամվել Կարապետյան, Հայոց մասունքների տեղում վրաց եկեղեցի՞, «Բանբեր», 1995, N 64, էջ 3:</ref>։
 
== Թբիլիսիի հայ գրողների և հասարակական գործիչների «Խոջիվանք» պանթեոն ==
{{Հիմնական|Թբիլիսիի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթեոն}}
1962 թվականի մարտի 17-ից նախկին ընդարձակ Խոջիվանքի հայկական գերեզմանատան տարածքից հավաքված շուրջ 32 շիրմաքար իրար մոտ հավաքելով՝ հիմնվեց այսպես կոչված «Հայ մշակույթի գործիչների պանթեոնը»:։ Իրականում պանթեոնի տապանաքարերի մեծ մասը տեղադրված են առանց հողի տակ գտնվող աճյունների:<ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:"/>։
 
== Տապանաքարերի ճակատագիր ==
Խոջիվանքի գերեզմանատան դամբարանները, առանձին տեղադրված շիրմաքարերը հիմնականում պատրաստված էին սև և սպիտակ մարմարից, մշակված բազալտից:բազալտից։ Այդ իսկ պատճառով 1930-ական թվականներից սկսված գերեզմանատան ոչնչացումից հետո տապանաքարերի մի մասը տեղափոխվել են [[Թբիլիսի]]ի տարբեր շինհրապարակներ և օգտագործվել շենքերի, հուշահամալիրների, փողոցների սալահատակման նպատակով:նպատակով։ Այնուամենայնիվ մեծ մասը փշրված կամ ամբողջական տեղափոխվել են տարբեր աղբավայրեր, այդ թվում՝ Թբիլիսիում գտնվող [[Կրիայի լիճ|Կրիայի լճի]] մոտ գտնվող [[Մխաթա լեռան]] ստորոտի աղբավայրեր:աղբավայրեր։
 
Հայկական գերեզմանոցի տապանաքարերից մի զգալի մաս հայտնվեցին Թբիլիսիում կառուցվող նոր շենքերի և շինությունների հիմքերում, պատերի մեջ՝ ներքին և արտաքին երեսպատման տեսքով:տեսքով։ Հայտնի է, որ [[Լավրենտի Բերիա]]ն իր տներից մեկը կառուցելիս ([[Մաչաբելի փող]]., թիվ 11) օգտագործեց զինվորական բժիշկ Ա.Բեգիջանյանի նախնիների տոհմական գերեզմանոցի սև մարմարյա քարերը՝ զուգարանի երեսպատման համար:համար։ [[Ռուսթավելու պողոտա]] 8 հասցեում գտնվող Վրաստանի խորհրդարանի շենքի (նախկինում՝ Մարքսիզմ-լենինիզմի հաստատության) պատերի շարվածքում նույնպես օգտագործվել են հիմնականում Խոջիվանքից բերված շիրմաքարերը:շիրմաքարերը։ Կուր գետի աջափնյակում գտնվող «Դեդաենա» (մայրենի լեզու) հուշահամալիր տանող աստիճանների եզրաքարերի վրա այսօր էլ կարդացվում են հայկական շիրմաքարերի մակագրությունները»<ref name="[[Սարգիս Դարչինյան]], «ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ ՁԱՅՆ», դեկտեմբեր 16-22, 1993:">Սարգիս Դարչինյան, «ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ ՁԱՅՆ», դեկտեմբեր 16-22, 1993:1993։</ref>։
 
== Ծանոթագրություններ ==