«Թուրքական մեծ պատերազմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Թուրքական մեծ պատերազմ''' (Թուրքիայում հայտնի է «Սրբազան լիգայի պատերազմ» անունով) ռազմական բախումներ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն|Սրբազան Հռոմեական կայսրության]], [[Հաբսբուրգյան միապետություն|Հաբսբուրգյան միապետության]], [[Ռեչ Պոսպոլիտա|Ռեչ Պոսպոլիտայի]], [[Վենետիկի հանրապետություն|Վենետիկի հանրապետության]] և [[Մալթա|Մալթայի]] միջև:միջև։ Պատերազմը տեղի է ունեցել 1683-1699 թվականներին:թվականներին։

Ավարտվել է [[Կենտրոնական Եվրոպա]]յի մեծ մասի ազատագրումով՝ [[Թուրքեր|թուրքերից]], և Թուրքիայի ռազմական զգալիորեն թուլացումով:թուլացումով։

[[Ռուս-լեհական՝ 1654 – 1667 պատերազմ|Ռուս-լեհական՝ 1654-1667 պատերազմ]]ի արդյունքում ներկայիս [[Ուկրաինա|Ուկրաինայի]] տարածքը բաժանվել է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] և [[Ռեչ Պոսպոլիտա|Ռեչ Պոսպոլիտայ]]ի միջև:միջև։ Ուկրաինայի հետման [[Պետրոս Դորոշենկո]]ն ձգտելով միավորել ամբողջ Ուկրաինան իր տիրապետության տակ՝ 1666 թվականին իրեն ճանաչել է որպես թուրքական սուլթանի վասալ:վասալ։ Դա հանգեցրել է Օսմանյան կայսրության ներգրավմանը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձություններին և [[լեհ]]-[[Կազակներ|կազակ]]-թաթարական պատերազմի սկսմանը:սկսմանը։ Ի պատասխան Օսմանյան Թուրքիային և Ուկրաինային՝ Ռեչ Պոսպոլիտան զորքեր է ուղարկում Ուկրաինա՝ թուրքամեդ վասալի դեմ:դեմ։ Օսմանյան Թուրքիան էլ 1672 թվականին պատերազմ է սկսում:սկսում։ Տարածաշրջանում տեղի ունեցող իրադարձությունները և ուժերը հավասարակշռության կտրուկ փոփոխությունը Ռուսաստանին ստիպել է ներքաշվել պատերազմի մեջ:մեջ։ Սկսվել է ռուս-թուրքական հերթական պատերազմը, որը ավարտվել է Բախչիսարայի 20-ամյա զինադադարի կնքմամբ:կնքմամբ։

1684 թվականին ավարտվել է [[Հաբսբուրգներ|Հաբսբուրգների]] և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] միջև կնքված «Վասվարյան խաղաղության պայմանագրի» ժամկետը, և երբ Հաբսբուրգյան թագավորության դեսպանը ժամանել է բանակցությունների՝ ժամկետը երկարացնելու համար, պարզ է դարձել, որ թուրքերը պատրաստ չեն քննարկելու և երկարացնելու պայմանագիրը:պայմանագիրը։

Թուրքական բանակը իր առաջխաղացումը սկսել է 1683 թվականի մայիսի 3-ին [[Բելգրադ]]ի ուղղությամբ:ուղղությամբ։ Բանակը առաջնորդում էր [[Մեհմեդ IV|Մեհմեդ IV սուլթան]]ը:ը։ [[Ղրիմ|Ղրիմի]] խանի զորքերը շարժվելով [[Դանուբ|Դանուբ գետ]]ի երկայնքով՝ ճանապարհին միանում է սուլթանի զորքերին:զորքերին։

Համաձայն նախնական համաձայնությամբ Մերիզիֆոնլու Կարա Մուստաֆա փաշան պետք է հարձակում գործեր և պաշարեր [[Դյոր]] քաղաքը:քաղաքը։ Սակայն քաղաքը սպասվածից ուժեղ էր և լավ էր պաշտպանված:պաշտպանված։ Ուստի որոշվել է միանգամից հարձակվել [[Վիեննա]]յի վրա և անիմաստ կորուստներ չտալ Դյորի պաշարման համար:համար։

1683 թվականի հուլիսի 14-ին թուրքերը սկսել են հրետակոծել Վիեննան:Վիեննան։ Հաբսբուրգներին առաջինը օգնության է հասել Ռեչ Պոսպոլիտայի թագավոր [[Յան Սոբեսկի]]ն և նրա հրամանատարությամբ 1683 թվականի սեպտեմբերի 12-ին գերմանական, լեհական և ավստրիական միացյալ զորքերը ծանր պարտության են մատնել թուրքերին՝ [[Վիեննայի ճակատամարտ (1683)|Վիեննայի ճակատամարտ]]ում:ում։ Այս կարևոր հաղթանակը նշանավորել է թուրքերի աստիճանաբար նահանջը [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնաական Եվրոպա]]յից:յից։

1864 թվականին Ռեչ Պոսպոլիտան, Ավստրիան և Վենետիկը ձևավորվել են հակաթուրկական «Սրբազան Լիգան» միավորումը:միավորումը։ 1686 թվականին Ռուսաստանի և [[Լեհաստան]]ի միջև կնքված «Հավիտենական խաղաղության» պայմանագրից հետո Ռուսաստանը նույնպես միացաել է հակաթուրկական կոալիցիային:կոալիցիային։

1864 թվականին [[Ավստրիա]]ն ռազմական գործողություններ է սկսել [[Հունգարիա]]յի դեմ, գրավելով՝ [[Վաց]], [[Բուդա]], քաղաքները:քաղաքները։ Սակայն հունգարական և թուրքական զորքերը կարողանում են հետ գրավել Վաց քաղաքը, բայց չեն կարողանում հետ գրավել [[Էստերգոմ]] քաղաքը:քաղաքը։ Այդ ընթացքում Վենետիկի հանրապետությունը նույնպես մտավ պատերազմի մեջ:մեջ։ Իրավիճակը աստիտանաբար սրվում էր և 1684 թվականին սկսվել է թուրք-վենետիկյան պատերազմը (ավարտվել է 1699 թվականին):։

Ռազմական գործողություններին զուգահեռ օսմանցիների դեմ ընթանում էր տեղեկատվական պատերազմ՝ եվրոպական մամուլում:մամուլում։ Թերթերում, օրինակ, տպագրվում էին կեղծ մարգարեություններ՝ Օսմանյան Կայսրության մոտալուտ անկման և այլն<ref>{{публикация|книга |автор= С. М. Шамин |часть=Крест над Святой Софией: знамения и пророчества о падении Османской империи в годы войны Священной лиги 1683—1700 гг. (по материалам курантов) |ссылка часть= |заглавие=Каптеревские чтения |ссылка=http://kapterev.csu.ru/bible/Kapterev_Chtenia_10_2012.shtml |викитека= |ответственный=Отв. ред. Бибиков, Михаил Вадимович |выпуск=10 |место=М. |издательство=Институт всеобщей истории РАН |год=2012 |том= |страницы=134—143 |страниц=365 |серия= |isbn=978-5-94067-367-5 |тираж= |ref=Шамин}}</ref>:։

1687 թվականին, երբ Սարի Սուլեյման փաշան դեռ գտնվում էր [[Բելգրադ]]ում, լուր է ստացվել, որ «Սրբազան լիգայի» զորքերը գրոհ են ձեռնարկել [[Օսյեկ]] քաղաքի վրա:վրա։ Լիգայի զորքերը հետ են մղվում Սուլեյման փաշայի կողմից:կողմից։ Թուրքերը հետապնդում են հակառակորդին, որոնք նահանջում էին դեպի հյուսիս, սակայն 1687 թվականի օգոստոսի 12-ին Մոհաչիի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում Սուլեյմանի զորքերը պարտություն են կրում (հենց նույն վայրում 1526 թվականին [[Մոհաչի ճակատամարտ (1526)|թուրքերը խոշոր հաղթանակ տարան]] հունգարա-չեխա-խորվաթական զորքերի նկատմամբ, գրավելով՝ [[Միջինդանուբյան դաշտավայր]]ը՝ իր տարածքում ընդգրկելով Եվրոպայի սիրտը):։ Ճակատամարտից հետո թուրքական զորքի մնացած մասը նահանջում է Պետրովարադին ([[Սերբիա]]), սակայն Դանուբ գետը անցնելիս սկսվել է հուժկու փոթորիկ և զորքը ստիպված էր հետ վերադառնալ [[Ստամբուլ]]՝ իրենց բողոքը սուլթանին հայտնելու:հայտնելու։ Զինվորները աստիճանաբար սկսում էին ըմբոստանալ:ըմբոստանալ։ Ստամբուլ հասնելուն պես նրանք գահընկեց են անում Մեհմեդ 4-րդ սուլթանին և նրա փոխարեն գահ է բարձրանում [[Իբրահիմ I|Իբրահիմ 1]]-ինի որդին՝ [[Սուլեյման II]]-ը:ը։ Զորքի հրամանատարի պաշտոնին թուրքերը ցանկանում էին տեսնել Հալեպի նահանգապետ՝ Սիվուշ փաշային:փաշային։ Երբ թուրքական զորքերի մեծ մասը հետ են քաշվել ռազմաճակատային գծից և վերադարձել Ստամբուլ, զորքի մնացած հատվածներն ամրացել եբ բերդերում և կայազորների հետ միասին, առանց օգնության ստիպված պայքարել և դիմակայել են «Սրբազան լիգայի» հարձակումներին:հարձակումներին։ 1687 թվականի վերջին և 1688 թվականի սկզբների Հաբսբուրգները, օգտվելով թուրքերի նահանջից, հարձակման են անցել և գրավել Էգեր քաղաքը:քաղաքը։ 1688 թվականի ձմռան ամիսներին, Ստամբուլում, խափանվել և ձախողվել է հիմնարկությունների և ձեռնարկությունների կազմակերպումը:կազմակերպումը։ Օսմանյան կայսրության ռազմական տնտեսությունը անկում էր ապրում:ապրում։ Հոլանդիայի դեսպանի միջնորդությամբ փորձ է կատարվել խաղաղության պայմանագրով վերջ տալ պատերազմին, սակայն ապարդյուն:ապարդյուն։ Եվ ի վերջո, Օսմանյան կայսրությունը կրել իր ամենամեծ հարվածը պատերազմում:պատերազմում։ Սեպտեմբեի 8-ին օկուպացվել և գրավվել է Բելգրադ քաղաքը:քաղաքը։ Բելգրադի գրավվումից հետո «Սրբազան լիգայի» զորքերը սկսել են շարժվել Ստամբուլի ուղղությամբ:ուղղությամբ։ Բելգրադում՝ ավստրիացիների հաղթանակից հետ, Ֆրանսիայի թագավոր [[Լուի Արև արքա|Լուի 14]]-րդը ներխուժում է Կուրպֆալց՝ խախտելով 1684 թվականին [[Լեոպոլդ I|Լեոպոլդ 1-ի]] կայսեր հետ կնքած պայմանագիրը:պայմանագիրը։

1689-ի հոկտեմբերի 25-ին տեղի է ունեցել Օսմանյան կայսրության հոգևոր առաջնորդների ժողով, որտեղ եկել են Ֆազիլ Մուստաֆա փաշային ավագ վեզիրի պատոնը վերադարձնելու եզրահանգանը:եզրահանգանը։ Մերժելով հոլադանդացիների և անգլիացիների միջնորդական ջանքերը Ֆազիլ Մուստաֆայն սկսել նախապատրաստվել նոր արշավանքի:արշավանքի։ [[Եգիպտոս]]ից և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի մյուս նահանգներից զորքերը հետ են կանչվելին, հայտարարվել է մահմեդական բանակի ընդհանուր զորահավաք:զորահավաք։ Որոշում է ընդունվել [[Անատոլիա]]յի և [[Ռումելիհիսար]]ի քոչվոր և նստակյաց ցեղերին նույնպես զորակոչել օսմանյան բանակ:բանակ։ Արդյունքում օսմանյան բանակը սկսել է նոր հաջողություններ ու հաղթանակներ գրանցել:գրանցել։

Երեքօրյա պաշարումից հետո գրավվել է [[Պիրոտ ամրոց]]ը (Սերբիա):։ Նիշ ամրոցը ավելի երկար է դիմադրել թուրքերին, սակայն 1690 թվականի սեպտեմբերին նույնպես գրավվել է:է։ Նիշ քաղաքից հետո թուրքերի հաջորդ թիրախը Բելգրադն էր:էր։ 1690 թվականի սկզբներից թուրքերը իրենց զորքի մեծ մասը տեղակայել էին Դանուբ գետի երկայնքով:երկայնքով։ Գրավելով Վեդին, Սմեդերովո քաղաքները, թուրքերը պաշարել էն Բելգրադը և հոկտեմբեր 8-ին գրավել այն:այն։ Հորդառատ անձրևները և ձմեռվա ցուրտ եղանակը խանգարում էին թուրքերին առաջ շարժվել և միանալ Բոսնիայի նահանգապետի ուժերին՝ պաշարելու համար Օսյեկ քաղաքը:քաղաքը։ 1690 թվականին թուրքերի միակ կորուստը Հունգարիայում գտնով Նադկանիժա ամրոցն էր:էր։

Այս ժամանակաշրջանում ավստրիացիների միակ ամուր հենակետը Պետրովարադին ամրոցն էր, որը գտնվում էր թուրքերի կողմից գրավված Բելգրադից ոչ այդքան շատ հեռավորության վրա:վրա։ Թուրքերը լավ էին հասկանում, որ հնարավոր չէր այդ պահին ավստրիացիներից սպասել հարձակում, ուստի նրանք կենտրոնացրել են իրենց ուժերը Դանուբ գետի երկայնքոց ձգվող առաջնագիծը պահպանելու համար:համար։

1693 թվականի սկզբներին ավստրիացիները արդեն իսկ սպառնում էին թուրքական մեկ այլ հենակետ [[Տրանսիլվանիա]]յին, ու հետևաբար մարտեր են ծավալվել քաղաքը պաշտպանելու համար:համար։

Երբ թուրքիայի նոր մեծ վեզիր Բոզօղլու Մուստաֆա փաշան իր զորքերը դուրս էր բերում [[Ադրիանապոլիս|Ադրիանապոլս]]ից, հատելով Դանուբ գետը՝ հասավ [[Վալախիա]], որպեսզի միանա Ղրիմի թաթարներին բանակին, լուր է ստացվել, որ ավստրիացիները մեծաքանակ ուժերով պաշարել են Բելգրադը:Բելգրադը։ Ստամբուլում բազմաթիվ քննարկումներից հետո Օսմանյան կայսրության բարձրագույն հրամանատարությունը որոշել, որ հնարավոր չէ միարժամանակ պաշտպանել և Տրանսիլվանան, և Բելգրադը:Բելգրադը։ Առաջնահերթությունը տրվել է Բելգրադին:Բելգրադին։ Թուրքական զորքերը (ներառյալ Ղրիմից միացած թաթարները) Դանուբի երկայնքով, հրետանիով և այլ զինատեսաներով շարժվեցին Բելգրադի ուղղությամբ:ուղղությամբ։ Թուրքական զորքերի առաջխաղացման մասին լուրերը ստիպել են ավստրիացիներին դադարեցնել Բելգրադի պաշարումը:պաշարումը։

1694 թվականի սեպտեմբերի սկզբներին օսմանյան բանակը թուրքական նոր վեզիր Ալի փաշա Սյուրմելին գլխավորությամբ բանակ են դրել Պետրովարադին ամրոցի մոտակայքում:մոտակայքում։ Ամրոցը պաշարված է մնացել 22 օր:օր։ Սակայն, երբ Դանուբ գետը դուրս է եկել իր ափերից և ջրասույզ արել թուրքական խրամատները, օսմայնան զորքը որոշել է հետ վերադառնալ Բելգրադ:Բելգրադ։

1695 թվականի փետրվարի 7-ին մահանում է Սուլթան Ահմեդ II-ը և գահ է բարձրանում [[Մուստաֆա II]]-ը:ը։ Նա որոշում է ինքնուրույն կառավարել բանակը:բանակը։ 1695 թվականի օգոստոսի 9-ին Մոստաֆան ժամանել է Բելգրադ և հրավիրել ռազմակակ խորհուրդ, որը պետք որոշեր արդյո՞ք վերսկսել Պետրովարադինի պաշարումը, թե՞ Տիմիշոարայի հյուսիսով հետ գրավվել տրանսիլվանական մի քանի ամրոցներ, որոնք գտնվում էին Հաբսբուրգների ենթակայության տակ:տակ։ Ավստրիացիները օգտագործել են Լիպովա ամրոցը՝ Տիմաշորա ամրոցից թուրքական գրոհները կասեցնլու և պաշտպավելու համար:համար։ Եթե թուրքերը կարողանային գրավել Լիպովա ամրոցը, ապա ավստրիացիների ռազմական և մթերային պաշարները կհայտնվեին իրենց ձեռքում:ձեռքում։ Լիպովա ամրոցը ի վերջո գրավվել է, իսկ ավստրիական զորքը առաջացել է՝ պաշարելու Տիմաշորա ամրոցը:ամրոցը։

1696 թվականին սուլթան Մուստաֆա II-ը պատրաստվում էր զորք ուղարկել Բելգրադ, երբ լուր է ստացվել, որ ավստրիացիները շրջափակման մեջ են վերցրել Տիմաշորան:Տիմաշորան։ Մուստաֆան ստիպված էր փոխել իր ծրագրերը և անցնելով Դանուբ գետը՝ օգնական զորքեր ուղարկել [[Տիմաշորա ամրոց]]:։ Ընդհանուր առմամբ թուրքական այս երկու արշավանքներն էլ անհաջող էին:էին։

1697 թվականի արշավանքների ընթացքում Մուստաֆա II-ը մետեցել է Բելգրադին, սակայն զորքի մեջ առաջացան լուրջ տարաձայնություններ:տարաձայնություններ։ Զորքի մի մասը կարծում էր, որ անհրաժեշտ է ամրապնդվել Տրանսիլվանիայում, իսկ մյուս մասը կարծում էր՝ Դանուբ գետով բարձրանալ և հարձակվել Պետրովարադինի վրա:վրա։ Արդյունքում Տրանսիլվանիայում ամրապնդվելու տեսակետը հաղթել է:է։ Թուրքական բանակին հաջողվում է [[Տիսա|Տիսա գետ]]ի մոտ պարտության մատնել աբստրիական զորքին և հետ գրավել Տիգել ամրոցը:ամրոցը։ Սեպտեմբերի 11-ին, երբ Մուստաֆա II-ը անցնում է Տիսա գետի արևելյան ափը, Եվգենի Սավոյացին թիկունքից հարվածում է թուրքական զորիքն և պարտության մատնում նրանց:նրանց։ Պատմության մեջ այս իրադարձությունը հայտնի է «Զենթայի ճակատամարտ» անունով:անունով։

1697 թվականին ավարտվել է Հաբսբուրգյան լիգայի պատերազմը և Հաբսբուրգները ի վիճակի էին իրենց ամբողջ ուժերը կենտրոնացնել Օսմանյան Թուրքիայի դեմ:դեմ։ «Սրբազան լիգայի» անդամ պետությունները հասկանում էին, որ Իսպանիայի թագավոր [[Կառլ II (Իսպանիայի թագավոր)Կառլ II|Կառլ II (Իսպանիայի թագավոր)]] շուտով մահանալու է (մահացել է 1700 թվականի նոյեմբեր ամսին՝ 38 տարեկան հասակում), իսկ դա կհանդիսանա [[Ֆրանսիա]]յի դեմ նոր պատերազմի, նրանք սկսել են քայեր ձեռնարկել պատերազմը կանխելու և հաշտություն կնքելու համար:համար։ Սկսվել են բանակցություններ:բանակցություններ։ Չնայած բանակցությունների սկսվելուն՝ 1698 թվականին Ղրիմի թաթարները հարձակումներ են գործել ավստրիական դիրքերի և Լեհաստանի վրա:վրա։

Սկզբում թուքերը համաձայն էին խաղաղության պայմանագիր կնքել միայն [[Ավստրիա]]յի հետ և ոչ թե «Սրբազան լիգայի» անդամ որևէ անդամ երկրի հետ:հետ։ Սակայն անգլիացի դիվանագետների միջնորդությամբ՝ Թուրքիան ի վերջո համաձայնել է:է։ Արդյունքում, 1699 թվականի հունվարի 6-ին կնքվել է «Կարլովիցկյան խաղաղության պայմանագիրը», որի տակ ստորագրած Օսմանյան Թուրքինա վերջնականապես զրկվել է իր եվրոպական տարածքների մեծ մասից:մասից։

Ավստրիայում թուրքերը զիջել են տարածքներ [[Հունգարիա]]յին և [[Տրանսիլվանիա]]յին (բացառությամբ [[Բանատ|Բանատ շրջան]]ի), [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]յի հետ պայմանավորվել են, իր խոստման դիմաց՝ չխառնվել [[Մոլդովա]]յի գործերին, Վենետիկին զիջել են [[Պելոպոնես]]ը և հենակետեր [[Դալմաթիա]] շրջանում:շրջանում։ Իսկ [[Ռուսաստան]]ի հետ ստորագրվել է երկու տարվա խաղաղության պայմանագիր:պայմանագիր։