«Արարատյան բարբառ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) |
|||
Տող 4.
=Պատմական ակնարկ=
Արարատյան բարբառը հայոց լեզվի հնագույն տարբերակներից
Արարատյան բարբառի հետքերն ի հայտ են եկել դեռևս 13-րդ դարի աղբյուրների
Արարատյան բարբառն ուներ տարածքային մեծ ընդգրկունություն` Արևելյան Հայաստանի կենտրոնական մաս, Նախիջևան, Աստապատ, Կաղզվան, Ճակատք (Սուրմալու), Խանլար, Շահումյան և
Սակայն Շահ-Աբասի մեծ գաղթը, ինչպես նաև 1827 թվականի ռուս-պարսկական պատերազմները մեծ հետք թողեցին բարբառի տարածքային ընդգրկման
Ներկայումս Արարատյան բարբառն ընդգրկում է ՀՀ բազմաթիվ բնակավայրեր` Աշտարակ, Էջմիածին, Արմավիր, Նաիրի,
Բջնին, Արզականը, Ալափարսը Հրազդանում, Դդմաշենը, Ծաղունքը Սևանում նույնպես մտնում են Արարատյան բարբառի սահմանների
Ըստ Հր. Աճառյանի՝ այս բարբառի մեջ են մտնում Բայազետի եւ Թավրիզի
=Հնչյունական կազմը=
Արարատյան բարբառն ունի վեց պարզ [[Ձայնավորներ|ձայնավոր]]՝ ա, է, ի, ը, օ,
Արարատ Ղարիբյանն իր «Հայ բարբառագիտություն» (Ե., 1948) գրքում<ref>{{Cite book|title=Հայ բարբառագիտություն|last=Ղարիբյան|first=Արարատ|publisher=Հեռակա Մանկավարժական Ինստիտուտի հրատարակչություն|year=1947|isbn=|location=Երևան|pages=72-88}}</ref> առանձնացնում է [[Բաղաձայններ|բաղաձայն]]ների մասնակի փոփոխության հետևյալ դեպքերը.
# «Հ» հնչյունը «ո»-ից առաջ արտասանվում է ֆ, օրինակ՝ ֆօտ>հոտ, ֆող>հող, ֆօքի>հոգի, ֆօրթ>
# «Խ» հնչյունը վերածվում է «հ» [[Հնչյուն (խոսքի միավոր)|հնչյուն]]ի, եթե բառի մեջ հաջորդող բաղաձայնը «ղ» է, օրինակ՝ հաղալ>խաղալ, հեխդել>խեղդել, հավող>խաղող, հեղճ>
# «Ր» հնչյունը որոշ բառերի մեջ դուրս է ընկնում, օրինակ՝ դուս>դուրս, նես>ներս, աժել>
# «Ր» և «ղ» հնչյուններից հետո բառամիջում և վերջում ձայնեղ հնչյունները վերածվում են շնչեղ խուլերի, օրինակ՝ մարթ>մարդ, կարք>կարգ, վօրփ>
# «Տ» կապակցությունը դառնում է «նն», օրինակ՝ գետնին>գէննին, ոտներ>
# «Ղ» հնչյունը խուլ հնչյուններից առաջ արտասանվում է «խ», օրինակ՝ կեխդօդ>կեղտոտ, մէխք>
# «Ր» հնչյունը խուլ պայթականներից առաջ արտասանվում է կոշտ «ր», երբեմն էլ՝ «ռ», օրինակ՝ առտ>արտ, առծիվ>
# Ռնգայիններից հետո, ինչպես նաև մյուս դեպքերում ձայնավորներից հետո կամ առաջ խուլ հնչյունները արտասանվում են ձայնեղ, օրինակ՝ աշագէրդ>աշակերտ, հարգ>հարկ, ճանջ>
# Բառամիջում ձայնավորներից հետո բոլոր ձայնեղները արտասանվում են շնչեղ խուլ, օրինակ՝ ֆօքի>հոգի, կարաք>կարագ, մարաք>
Արարատյան բարբառում գրաբարյան [[երկբարբառ]]ների փոխարեն պարզ հնչյուններ
=Ձևաբանությունը=
Արարատյան բարբառին բնորոշ է [[շեշտ]]ը բառերի վերջընթեր վանկի վրա դնելը՝ ի տարբերություն [[Գրական լեզու|գրական լեզվ]]
===Ածականներ===
Արարատյան բարբառում [[Ածական անուն|ածական]]ների արտահայտած հատկանիշն առավել ուժեղ շեշտվածությամբ արտահայտելու համար հաճախ ածականը կրկնվում է՝ սիրուն-սիրուն ախչիգ (շատ սիրուն աղջիկ), մէ-մէնձ մարդ (խոշոր մարդ)
===Դերանուններ===
Տող 74.
* Ներգ. ըստօնցըմ ըդօնցըմ ընդօնցըմ
Մյուս դերանունները նման են գրական
===Խոնարհում===
Արարատյան բարբառն ունի երեք [[խոնարհում]]` '''էլ, իլ, ալ'''. իլ խոնարհումը լինում է սովորաբար ժխտականի
''Ներկա'' – գըրըմ էմ, գըրըմ էս, գըրըմ ա, գըրըմ էնք, գըրըմ էք, գըրըմ էն
Տող 100.
''Ըղձական և պայմանական եղանակները'' նման են գրական լեզվին, տարբերությունը միայն այս եղանակների անցյալ ապառնիի կազմության մեջ է.
[[Ըղձական եղանակ]] – գըրի, գըրիր, գըրէր, գըրինք, գըրիք,
[[Պայմանական եղանակ]] – կըգըրի, կըգըրիր, կըգըրէր, կըգըրինք, կըգըրիք,
''[[Հարկադրական եղանակ]]''
Ապառնի - պըդի գըրէմ կամ գըրիլ պըդէմ, պըդի գըրէս կամ գըրիլ պըդէս, պըդի գըրի կամ գըրիլ պըդի, պըդի գըրէնք կամ գըրիլ պըդէնք, պըդի գըրէք կամ գըրիլ պըդէք, պըդի գըրէն կամ գըրիլ
Անցյալ ապառնի – պըդի գըրի կամ գըրիլ պըդի, պըդի գըրիր կամ գըրիլ պըդիր, պըդի գըրէր կամ գըրիլ պըդէր և
=Ծանոթագրություններ=
Տող 114.
=Արտաքին հղումներ=
* Հայկանուշ
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=699}}
[[Կատեգորիա:Ում ճյուղի բարբառներ]]
| |||