«Պանթյուրքիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

1907-ից հետո թյուրքական միասնության շատ կողմնակիցներ գաղթեցին Օսմանյան կայսրություն:

 

 

1908-ին Օսմանյան Թուրքիայում իշխանության եկավ Միություն և առաջընթաց կուսակցությունը, և կայսրությունն ընդունեց ազգայնական գաղափարախոսություն: Սա հակադրվում է 16-րդ դարում իր հիմնականում մահմեդական գաղափարախոսությանը, է , երբ սուլթանն իր մուսուլմանական հողերի խալիֆն էր: Պանթյուրքիզմին հարող առաջնորդները փախան Ռուսաստանից Ստամբուլ, որտեղ առաջացավ ուժեղ պանթյուրքական շարժում. թուրքական պանթյուրքական շարժումը վերածվեց խալիֆայության ազգայնական, էթնիկ ուղղվածությամբ պետության փոխարինման: Օսմանյան կայսրության անկումից հետո իր բազմամշակութային և բազմազգ բնակչությամբ, [[Երիտասարդ թուրքեր|երիտթուրքերի]] ազգայնամոլության ազդեցության տակ, ոմանք փորձեցին կայսրությունը փոխարինել թուրքական հանրապետության: Այնպիսի առաջնորդներ, ինչպիսիք են [[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը]], խոստովանեցին, որ նման նպատակն անհնար է ՝ պանթյուրքական իդեալիզմը փոխարինելով ազգայնականությամբ, որը միտված էր անատոլիական կորիզը պահպանելուն:

Türk Yurdu Dergisi-ը (Թուրքական հայրենիքի ամսագիր) հիմնադրվել է 1911 թվականին Աքչուրայի կողմից: Սա ժամանակի ամենակարևոր թյուրքական հրատարակությունն էր, «որում Ռուսաստանում թուրքերի այլ աքսորյալների հետ միասին [Աքչուրան] փորձեց գիտակցություն ներշնչել աշխարհի բոլոր թյուրքական ժողովուրդների մշակութային միասնության մասին»<ref name="Modernism: The Creation of Nation States" />:

 

 

Պանթյուրքիզմի նկատմամբ հետաքրքրությունը նվազեց, 1923 թվականին Թուրքիայի հանրապետության հիմնադրմամբ `Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի ղեկավարությամբ, իսկ Աթաթուրքը, ընդհանուր առմամբ, Զիա Գյուքալպին գերադասեց Էնվեր փաշայից<ref>[https://www.britannica.com/topic/Pan-Turkism Pan Turkism], Encyclopedia Britannica.</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6eFzRgxCkhQC&pg=PA41|title=The Mobilization of Political Islam in Turkey|last=Eligur|first=Banu|date=2010|page=41}}</ref>: Պանթյուրքիստական շարժումները որոշակի թափ ստացան 1940-ական թվականներին ՝ շնորհիվ նացիստական Գերմանիայի աջակցության, որը պատերազմի ընթացքում փորձում էր լծել պանթյուրքիզմը ՝ ռուսական ազդեցությունը խարխլելու և Կենտրոնական Ասիայի ռեսուրսներին հասնելու համար<ref name="LandauN">Jacob M. Landau. Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation. India University Press, 1995. 2nd Edition. pp 112–114.</ref>: Այս ժամանակահատվածում որոշ շրջանակներում նացիստական քարոզչությունն ազդել էր Պանթյուրքական և հակասովետական գաղափարախոսության զարգացման վրա <ref>Jacob M. Landau, "Radical Politics in Modern Turkey", BRILL, 1974. pg 194: "In the course of the [[World War II|Second World War]], various circles in Turkey absorbed Nazi propaganda; these were pro-German and admired Nazism, which they grasped as a doctrine of warlike dynamism and a source of national inspiration, on which they could base their pan-Turkic and anti-Soviet ideology'''"'''</ref><ref>John M. VanderLippe , "The politics of Turkish democracy", SUNY Press, 2005. "A third group was led by Nihal Atsiz, who favored a Hitler style haircut and mustache, and advocated racist Nazi doctrines"</ref>:Որոշ աղբյուրներ պնդում են, որ Նիհալ Ացըզը պաշտպանել է նացիստական ուսմունքը և ընդունել [[Ադոլֆ Հիտլեր|Հիտլերի]] ոճի սանրվածք և բեղեր:<ref>John M. VanderLippe, ''The Politics of Turkish Democracy: Ismet Inonu and the Formation of the Multi-Party System, 1938-1950'', (State University of New York Press, 2005), 108;"A third group was led by Nihal Atsiz, who favored a Hitler style haircut and moustache, and advocated Nazi racist doctrines."</ref> [[Ալփարսլան Թյուրքեշ|Ալփարսլան Թյուրքեշը]] ՝ առաջատար պանթյուրքիստ, պատերազմի ժամանակ զբաղեցրեց պրոհիտլերական դիրք<ref>Peter Davies, Derek Lynch, "The Routledge Companion to Fascism and the Far Right", Routledge, 2002. pg 244: "Alparslan Türkeş: Leader of a Turkish neo-fascist movement, Nationalist Action Party(MHP). During the war he took a pro-Hitler position and was imprisoned after a 1960 coup attempt against his country's ruler.</ref> և զարգացրեց սերտ կապեր Գերմանիայում նացիստական առաջնորդների հետ<ref>Berch Berberoglu, " Turkey in crisis: from state capitalism to neocolonialism", Zed, 1982. 2nd edition. pg 125: "Turkes established close ties with Nazi leaders in Germany in 1945 "</ref>: Եվրոպայում մի քանի պանթյուրքական խմբավորումներ, ըստ երևույթին, կապեր էին ունեցել նացիստական Գերմանիայի (կամ նրա կողմնակիցների) հետ պատերազմի սկզբում, եթե ոչ ավելի շուտ<ref name="LandauN" />: Ռումինիայում գտնվող թուրք-թաթարները համագործակցում էին ռումինական ֆաշիստական կազմակերպության երկաթե պահակախմբի հետ<ref name="LandauN" />: Թեև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Թուրքիայի կառավարության արխիվները չեն հրապարակվել, սակայն կապի մակարդակը կարելի է պարզել գերմանական արխիվներից<ref name="LandauN" />: 1941-ի հունվարի 18-ին [[Անկարա]]յում ստորագրվեց տասնամյա թուրք-գերմանական բարեկամության պայմանագիր:<ref name="LandauN" /> 1941-ի երկրորդ կեսին և 1942-ի առաջին ամիսներին պաշտոնական և կիսապաշտոնական հանդիպումներ են տեղի ունեցել Գերմանիայի դեսպան Ֆրանց ֆոն Պապենի և գերմանացի այլ պաշտոնյաների և թուրք պաշտոնյաների, այդ թվում ՝ գեներալ Հ. Էրկիլտի (թաթարական ծագմամբ և պանթյուրքական լրագրերի աջակից) <ref name="LandauN" /> ,գեներալ Ալի Ֆուադ Էրդեմի և Էնվեր փաշայի եղբայր `Նուրի փաշայի միջև<ref name="LandauN" />:

 

==== Հայոց պատմություն ====

 

[[Արևմտյան Ադրբեջան (քաղաքական հասկացություն)|Արևմտյան Ադրբեջանը]] տերմին է, որն օգտագործվում է Ադրբեջանում ՝ Հայաստանը վերագրելու համար: Համաձայն ամբողջական Ադրբեջանի տեսության ՝ ժամանակակից Հայաստանը և [[Արցախի Հանրապետություն|Լեռնային Ղարաբաղը]] ժամանակին բնակեցված էին [[ադրբեջանցիներ]]ի կողմից<ref>{{cite news|title=Present-day Armenia located in ancient Azerbaijani lands - Ilham Aliyev|agency=News.Az|date=October 16, 2010|url=http://www.news.az/articles/24723|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150721150915/http://www.news.az/articles/24723|archivedate=July 21, 2015}}</ref>: Այդ պնդումները հիմնված են այն համոզմունքի վրա, որ ներկայիս Հայաստանը ղեկավարում էին թյուրքական ցեղերը և պետությունները ՝ սկսած ուշ միջնադարից մինչև [[Թուրքմենչայի պայմանագիր]], որը ստորագրվել է [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)|ռուս-պարսկական պատերազմից]] հետո, 1826-1828 թվականներին: Հայեցակարգը պատժամիջոցների է ենթարկվել Ադրբեջանի կառավարության և երկրի ներկայիս նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի կողմից, ով ասել է, որ Հայաստանը հին թյուրքական, ադրբեջանական հողի մաս է: Թուրք և ադրբեջանցի պատմաբաններն ասում են, որ [[Կովկաս]]ում և [[Անատոլիա]]յում հայերը քոչվոր են, ոչ բնիկ<ref>[[Tofig Kocharli]] "Armenian Deception"</ref><ref>Ohannes Geukjian "Ethnicity, Nationalism and Conflict in the South Caucasus: Nagorno-Karabakh and the Legacy of Soviet Nationalities Policy"</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cilicia.com/History.htm|title=Nagorno Karabakh: History|publisher=|accessdate=ապրիլի 2, 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://news.day.az/society/375134.html|title=Рауф Гусейн-заде: "Мы показали, что армяне на Кавказе - некоренные жители"|date=դեկտեմբերի 27, 2012|work=Day.Az|accessdate=ապրիլի 2, 2016}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://azerinfo.eu/en/27-how-hays-became-armenians.html|title=Professor Firidun Agasyoglu Jalilov "How Hays became Armenians"|archive-url=https://web.archive.org/web/20150215061112/http://azerinfo.eu/en/27-how-hays-became-armenians.html|archive-date=2015-02-15|access-date=2014-11-11|url-status=dead}}</ref>:

 

 

 

Խորհրդային Միության ժամանակ ՆԱՏՕ-ի դաշինքի երկրներն օգտագործում էին պանթյուրքիզմը ՝ որպես գաղափարախոսություն, որն ունակ էր մրցակցել կոմունիստականի հետ [[Կենտրոնական Ասիա|Կենտրոնական Ասիայի]] և Ադրբեջանի հանրապետությունների տարածքում: Մինչ այժմ Ռուսաստանը բացասական վերաբերմունք է ցուցաբերում պանթյուրքական գաղափարներին Թուրքիայի կառավարության աջակցության հարցին: [[Մոսկվա|Մոսկվան]] կարծում է, որ «պանթյուրքիզմը» սպառնում է Ռուսաստանի առևտրային և ռազմավարական շահերին նախկին Խորհրդային հանրապետություններում և սպառնում է ինքնին Ռուսաստանի [[Տարածքային ամբողջականություն|ամբողջականությանը]]:

 

== Պանթյուրքական սիմվոլիզմ ==

 

«Միասին մենք կարող ենք մեծ հաջողությունների հասնել: Նոր դրոշը նման կլինի [[Եվրոպայի դրոշ|Եվրամիության դրոշին]], որն ազգային դրոշի հետ մեկտեղ  պարտադիր կլինի բոլոր թյուրքալեզու երկրներում», - ասել է Թուրքիայի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու|Ահմեդ Դավութօղլուն]] [[Բիշքեկ|Բիշքեկում]] կայացած մամուլի ասուլիսում<ref>[http://www.geopolitics.ru/2012/09/pantyurkistskij-proekt-turan/ Пантюркистский проект (Туран)]</ref>:

{{Quote box|quote=Քուրդ ժողովուրդ կամ ազգ չկա: Դրանք պարզապես թուրքական մշակույթի և սովորույթների կրողներ են: Նոր Քրդստանի պատկերացրած շրջանը այն տարածաշրջանն է, որը կարգավորվել է պրոտտուրքերի կողմից: Շումերներն ու սկյութները անմիջապես միտդ են գալիս:<ref name="GZ">{{cite book |last1=Gunes |first1=Cengiz |author-link1= |last2=Zeydanlioglu |first2=Welat |author-link2= |year=2013 |chapter= |editor-last= |editor-first= |editor-link= |title=The Kurdish Question in Turkey: New Perspectives on Violence, Representation and Reconciliation |url=https://books.google.com/books?id=UVn7AAAAQBAJ |series= |language= |volume= |issue= |edition= |location= |publisher=[[Routledge]] |page=11 |pages= |isbn=1135140634 |archive-url= |archive-date= |access-date= |via= |registration= |subscription= |quote= |ref=harv}}</ref>|author=— Օրհան Թյուրքդողան- Սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Գեբզեի տեխնիկական համալսարանում|source=|align=|width=21%}}Պանթյուրքիզմը բնութագրվել է կեղծ գիտական տեսություններով, որոնք հայտնի են որպես կեղծ-թյուրքագիտություն<ref name="Frankle">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Q-JMAAAAMAAJ|title=Word formation in the Turkic languages|last=Frankle|first=Elanor|publisher=[[Columbia University Press]]|year=1948|isbn=|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|page=2|pages=|language=|chapter=|quote=|ref=harv|registration=|subscription=|author-link=|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref><ref name="AKOK">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=iHWGDAAAQBAJ|title=Nationalism in the Troubled Triangle: Cyprus, Greece and Turkey|last1=Aktar|first1=A.|last2=Kizilyürek|first2=N|last3=Ozkirimli|first3=U.|last4=K?z?lyürek|first4=Niyazi|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]]|year=2010|isbn=0230297323|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|page=50|pages=|language=|chapter=|quote=|ref=harv|registration=|subscription=|author-link1=|author-link2=|author-link3=|author-link4=|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref>: Չնայած նրան, որ զրկվել են լուրջ կրթաթոշակից, այդպիսի տեսություններ առաջ բերող գիտնականները, որոնք հաճախ հայտնի են որպես կեղծ-թուրքագետներ,<ref name="Frankle" /> վերջին ժամանակներս հայտնվել են թյուրքական յուրաքանչյուր ազգության մեջ<ref name="SB">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=vY00DwAAQBAJ|title=History as Therapy: Alternative History and Nationalist Imaginings in Russia|last1=Sheiko|first1=Konstantin|last2=Brown|first2=Stephen|publisher=ibidem Press|year=2014|isbn=3838265653|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|page=|pages=61–62|language=|chapter=|quote=According to Adzhi, Huns, Alans, Goths, Burgundians, Saxons, Alemans, Angles, Langobards and many of the Russians were ethnic Turks.161 The list of non-Turks is relatively short and seems to comprise only Jews, Chinese, Armenians, Greeks, Persians, and Scandinavians... Mirfatykh Zakiev, a Chairman of the Supreme Soviet of the Tatar ASSR and professor of philology who has published hundreds of scientific works, argues that proto-Turkish is the starting point of the Indo-European languages. Zakiev and his colleagues claim to have discovered the Tatar roots of the Sumerian, ancient Greek and Icelandic languages and deciphered Etruscan and Minoan writings.|ref=harv|registration=|subscription=|author-link1=|author-link2=|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref><ref name="Khazanov">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UCYYAQAAMAAJ|title=Post-Soviet Eurasia: Anthropological Perspectives on a World in Transition|last1=Khazanov|first1=Anatoly M.|publisher=Department of Anthropology, [[University of Michigan]]|year=1996|isbn=1889480002|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|page=84|pages=|language=|chapter=|quote=Discredited hypotheses — widespread in the 1920s and 1930s — about the Turkic origin of Sumerians, Scythians, Sakhas, and many other ancient peoples are nowadays popular|ref=harv|registration=|subscription=|author-link1=Anatoly Khazanov|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref>: Նրանց մեջ առաջատար միտքն է Մուրադ Աջին, որը պնդում է, որ երկու հարյուր հազար տարի առաջ «թյուրքական արյուն կրող  առաջադեմ ժողովուրդը» ապրում էր [[Ալթայի երկրամաս|Ալթայի]] լեռներում: Ենթադրվում է, որ այս բարձրահասակ և շեկ թուրքերը 35000 տարի առաջ հիմնել են աշխարհի առաջին նահանգը ՝ Իդել-Ուրալը,  և գաղթել են մինչև [[Ամերիկա]]<ref name="AKOK" /><ref name="SB" /><ref name="SB" /><ref name="Khazanov" /><ref name="HTM">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=hVhHGJkfZDoC|title=Islam in Russia: The Politics of Identity and Security|last1=Hunter|first1=Shireen|last2=Thomas|first2=Jeffrey L.|last3=Melikishvili|first3=Alexander|publisher=[[M.E. Sharpe]]|year=2004|isbn=0765612828|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|page=159|pages=|language=|chapter=|quote=M. Zakiev claims that the Scythians and Sarmatians were all Turkic. He even considers the Sumerians as Turkic|ref=harv|registration=|subscription=|author-link1=Shireen Hunter|author-link2=|author-link3=|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref>: Կեղծ պանթյուրքագետները, ինչպիսին է Իսմայիլ Միզիևը, վաղ բրոնզե դարաշրջանի Կուրգանի մշակույթները, մինչև վերջին ժամանակները, նույնպես վերագրում են թյուրքական ժողովուրդներին <ref name="KF">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6ZGyuVXFvssC|title=Nationalism, Politics and the Practice of Archaeology|last1=Kohl|first1=Philip L.|last2=Fawcett|first2=Clare|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=1995|isbn=0521558395|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|pages=143, 154|language=|chapter=|quote=Apparently innocuous were other contradictory and/or incredible myths related by professional archaeologists that claimed that the Scythians were Turkic-speaking|ref=harv|registration=|subscription=|author-link1=Philip L. Kohl|author-link2=|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref>: Ոչ-թյուրքական ժողովուրդները, ինչպիսիք են [[հոներ]]ը, սկյութները, [[սակեր]]ը, [[կիմերներ]]ը, մարերը, պարթևները, [[Ավարներ (ցեղեր)|ավարները]], [[աղվաններ]]ը և տարբեր էթնիկ փոքրամասնություններ Թուրքական երկրներում, ինչպիսիք են [[քրդեր]]ը,դասվում են որպես թյուրքական, թուրքական, պրոտո-թուրքական կամ թուրանական<ref name="Khazanov" /><ref name="HTM" /><ref name="KF" /><ref name="Simonian">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=cl6QAgAAQBAJ|title=The Hemshin: History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey|last=Simonian|first=Hovann|publisher=[[Routledge]]|year=2007|isbn=0230297323|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|page=354|pages=|language=|chapter=|quote=Thus, ethnic groups or populations of the past (Huns, Scythians, Sakas, Cimmerians, Parthians, Hittites, Avars and others) who have disappeared long ago, as well as non-Turkic ethnic groups living in present-day Turkey, have come to be labeled Turkish, Proto-Turkish or Turanian|ref=harv|registration=|subscription=|author-link=Hovann Simonian|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref><ref name="SD">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=LhTqtSxN4ikC|title=On The Modern Politization of the Persian Poet Nezami Ganjavi|last1=Lornjad|first1=Siavash|last2=Doostzadeh|first2=Ali|publisher=CCIS|year=2012|isbn=9993069744|editor-last=|editor-first=|editor-link=|edition=|series=|volume=|location=|page=85|pages=|language=|chapter=|quote=Claims that many Iranian figures and societies starting from the Medes, Scythians and Parthians were Turks), are still prevalent in countries that adhere to Pan—Turkist nationalism such as Turkey and the republic of Azerbaijan. These falsifications, which are backed by state and state backed non—governmental organizational bodies, range from elementary school all the way to the highest level of universities in these countries.|ref=harv|registration=|subscription=|author-link1=|author-link2=|access-date=|archive-url=|archive-date=|via=|issue=}}</ref>: Աջին թուրքեր է համարում նաև [[ալաններ]]ին, [[գոթեր]]ին, բուրգունդցիներին, [[սաքսեր]]ին, [[ալեմաններ]]ին, [[անգլեր]]ին, [[լանգոբարդներ]]ին և շատ ռուսաստանցիների<ref name="SB" />: Պատմության մեջ միայն մի քանի նշանավոր ժողովուրդներ, ինչպիսիք են [[հրեաներ]]ը, [[չինացիներ]]ը, [[հայեր]]ը, [[հույներ]]ը, [[պարսիկներ]]ը և սկանդինավացիներն աջիի կողմից համարվում են ոչ թուրքեր<ref name="SB" />: Թաթարական ԻՍՍՀ Սովետի Գերագույն խորհրդի նախկին նախագահ բանասեր Միրֆաթիհ Զաքիևը հրատարակել է հարյուրավոր «գիտական» աշխատանքներ այս թեմայի վերաբերյալ, որտեղ  [[շումերներ]]ին, հույներին, [[իսլանդացիներ]]ին, էտրուսներին և մինոացիներին վերագրում է  թուրքական ծագում: Զաքիևը պնդում է, որ «պրոտո-թուրքերենը [[հնդեվրոպական լեզուներ]]ի սկզբնակետն է»<ref name="SB" />: Ոչ միայն ժողովուրդներն ու մշակույթները, այլև նշանավոր անձինք, ինչպիսիք են Սուրբ Գեվորգը, [[Պետրոս I|Պետրոս Մեծը]], [[Միխայիլ Կուտուզով]]ը և [[Ֆեոդոր Դոստոևսկի]]ն, հռչակվել են «թյուրքական ծագում ունեցող»<ref name="SB" />: Որպես այդպիսին ենթադրվում է, որ թյուրքական ժողովուրդները ժամանակին եղել են [[Եվրասիա]]յի մեծ մասի ժողովուրդների «բարեգործական նվաճողները», որոնք այդպիսով նրանց պարտական են «հսկայական մշակութային պարտք»<ref name="SB" />:

 

 

== Թյուրքական կազմակերպություններ ==