«1989 թվականի հեղափոխություններ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
չ Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) |
||
Տող 1.
'''1989 թվականի հակակոմունիստական հեղափոխություններ''', երբեմն անվանում են արևմտյան երկրներում «ժողովուրդների աշուն»<ref>См. использование термина ''Autumn of Nations'' в [https://books.google.com/books?q=%22Autumn+of+Nations%22&btnG=Search+Books англоязычных публикациях], а также польского термина ''Jesień Ludów'' или ''Jesień Narodów'' в [http://www.google.com/search?tbs=bks%3A1&tbo=1&hl=pl&q=%22Jesie%F1+Lud%F3w%22+OR+%22Jesie%F1+Narod%F3w%22&btnG=Search+Books польскоязычных публикациях].</ref>, 1989 թվականի աշնանը [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնական]] և [[Արևելյան Եվրոպա]]յում իշխանափոխության ալիք։
Մի քանի ամսվա ընթացքում խորհրդային [[Կոմունիզմ|կոմունիստական վարչակարգերը]] փոխարինվեցին, ինչն Արևմուտքում այս հեղափոխություններն անվանում են 1848 թվականի «ժողովուրդների գարնան» կրկնօրինակում։ Կոմունիստական վարչակարգերի անկումը կապված էր [[ԽՍՀՄ]]-ում վերակառուցման հետ և սկսվեց [[Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն]]ից, դրան հաջորդեցին զանգվածային բողոքի ակցիաներ, որոնք հանգեցրին [[ԳԴՀ]]-ում, [[Չեխոսլովակիայի Սոցիալիստական Հանրապետություն]]ում և [[Բուլղարիայի Ժողովրդական Հանրապետություն]]ում իշխանության փոփոխության, ինչպես նաև [[Հունգարիայի Ժողովրդական Հանրապետություն]]ում տեղի ունեցան բարեփոխումներ, որոնք իրականացվում էին կոմունիստական իշխանությունների
== Արևելքից դեպի արևմուտք ==
Միխայիլ Գորբաչովի բարեփոխումները թերահավատորեն են ընդունվել կոմունիստական այնպիսի առաջնորդների կողմից, ինչպիսիք են Էրիխ Հոնեկերը (ԳԴՀ), Տոդոր Ժիվկովը (Բուլղարիայի Ժողովրդական Հանրապետություն), Գուստավ Հուսակը (Չեխոսլովակիայի Սոցիալիստական Հանրապետություն)
Դրա հետ մեկտեղ, [[Սառը պատերազմ]]ի ժամանակ Արևելյան Եվրոպայի երկրներն արդեն բարեփոխումների երեք փորձ են ձեռնարկել՝ Հունգարիան (1956 թվական, ճնշվել է խորհրդային զորքերի կողմից), Չեխոսլովակիան (1968 թվական, կանխվել է Խորհրդային բանակի և Վարշավայի պայմանագրի երկրների բանակների ներխուժմամբ), Լեհական Ժողովրդական Հանրապետությունը (1980 թվական, «Համերաշխություն» արհմիության ելույթներն ավարտվել են ռազմական դրության սահմանմամբ)
ԽՍՀՄ տարածքում փորձեր են ձեռնարկվել, մասնավորապես, [[Վրաստան]]ում 1978 թվականի
Խորհրդային ռազմական գործոնը բավական մեծ դեր էր խաղում կոմունիստական կառավարությունների կայունության գործում նաև այդ իրադարձություններից հետո, սակայն վերակազմավորման գործընթացների զարգացումից հետո ԽՍՀՄ-ը սկսեց աստիճանաբար հեռանալ «Բրեժնևի դոկտրինից», իսկ 1989 թվականի հոկտեմբերի 23-25-ը պաշտոնապես հայտարարեց իր արբանյակների դեմ ուժ կիրառելուց հրաժարվելու մասին։ Դա շրջադարձային կետ դարձավ խորհրդային արտաքին քաղաքականության
ԽՍՀՄ նոր քաղաքականությունը ոչ պաշտոնապես արևմտյան երկրներում անվանվել է «Սինատրայի Դոկտրինա»<ref>{{Cite web |url=http://www.inopressa.ru/iht/2006/01/26/16:16:50/chill |title=Иностранная пресса: |accessdate=2020-12-31 |archive-date=2008-06-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080608221106/http://www.inopressa.ru/iht/2006/01/26/16:16:50/chill |dead-url=yes }}</ref>
Դիտվել է «ձնագնդի» էֆեկտը, ընդ որում՝ կախված չի եղել ժողովրդավարության համար բարենպաստ տնտեսական ու սոցիալական պայմանների առկայությունից, սակայն տեղի է ունեցել իրադարձությունների ընթացքի արագացում։ Այն բանից հետո, երբ 1989 թվականի օգոստոսին ԽՍՀՄ-ը հաշտվեց Լեհաստանում ոչ կոմունիստական ուժերի իշխանության գալու հետ, ժողովրդավարացման ալիքը ծածկեց սոցիալիստական ճամբարի երկրները մեկը մյուսի հետևից՝ Հունգարիան սեպտեմբերին, ԳԴՀ-ն հոկտեմբերին, Չեխոսլովակիան և Բուլղարիան նոյեմբերին և Ռումինիան դեկտեմբերին<ref>''[[Хантингтон, Сэмюэл Филлипс|Хантингтон С.]]'' Третья волна. Демократизация в конце XX века. — М.: РОССПЭН, 2003.</ref>։ Հայտնի է դեպքերի տևողության պայմանական բանաձևը, որը ձևակերպել է անգլիացի քաղաքագետ Թիմոթի Գարտոն Էշան<ref name="main">{{книга | ответственный = Ответственный редактор [[Новопашин, Юрий Степанович|Ю. С. Новопашин]] | заглавие = История антикоммунистических революций конца XX века: Центральная и Юго-Восточная Европа| издательство = Наука | год = 2007}}</ref>
=== Լեհաստան ===
1981 թվականին Յարուզելյան ռազմական դրություն հայտարարելուց հետո «Սոլիդարնոստ» արհմիությունն իր գործունեությունն ապօրինի կերպով շարունակել
1988 թվականին «Համերաշխությունը» կարողացավ համազգային գործադուլ նախաձեռնել և ստիպել Վոյցեխ Յարուզելսկուն նստել բանակցությունների սեղանի
1989 թվականի ապրիլին «Համերաշխությունը» կրկին օրինականացվեց և մասնակցեց 1989 թվականի հունիսի 4-ի և 18-ի խորհրդարանական
=== Հունգարիա ===
Տող 29.
=== ԳԴՀ ===
Երբ 1989 թվականի մայիսին Խորհրդային Միությունում վերակառուցման ազդեցության տակ Վարշավայի պայմանագրով ԳԴՀ-ի գործընկեր Հունգարիան ոչնչացրեց իր արևմտյան հարևանի՝ Ավստրիայի հետ սահմանին ամրությունները, ԳԴՀ-ի ղեկավարությունը չէր պատրաստվում հետևել նրա օրինակին։ Սակայն շուտով այն կորցրեց վերահսկողությունը սրընթաց ծավալվող իրադարձությունների նկատմամբ։ ԳԴՀ-ի հազարավոր քաղաքացիներ մեկնել են այլ արևելաեվրոպական երկրներ՝ հույս ունենալով այնտեղից հասնել Արևմտյան Գերմանիա։ Արդեն 1989 թվականի օգոստոսին Բեռլինում, Բուդապեշտում և Պրահայում Գերմանիայի դիվանագիտական ներկայացուցչությունները ստիպված էին դադարեցնել այցելուների ընդունումը ԳԴՀ-ի բնակիչների հոսքի պատճառով, որոնք ձգտում էին մուտք գործել Արևմտյան Գերմանիայի
1989 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Լայպցիգում Լյութերական Սուրբ Նիկոլայ Եկեղեցու հովիվներ Քրիստիան Ֆյուրերի և Քրիստոֆ Վոնեբերգի քարոզից հետո 1200 մարդ, որոնց մեծ մասը չէր տեղավորվում եկեղեցու շենքում, երթ անցկացրեցին «Մենք ժողովուրդ ենք» կարգախոսով՝ քաղաքացիական ազատությունների և ԳԴՀ սահմանների բացման պահանջներով<ref>[http://www.jugendopposition.de/index.php?id=638 Friedensgebete und Montagsdemonstrationen] auf ''jugendopposition.de'' (Bundeszentrale für politische Bildung / Robert-Havemann-Gesellschaft e.V.). 10 августа 2010</ref>։ Մեկ շաբաթ անց անցկացված ցույցն առաջացրել է իշխանությունների արձագանքը, ձերբակալության է ենթարկվել ավելի քան 50 մարդ։ Մեկ ամիս անց Լայպցիգի կենտրոնական հրապարակ է դուրս եկել 70 000 մարդ։ Հոկտեմբերի 16-ին ցույցը հավաքել է 120 000 մարդ, իսկ մեկ շաբաթ անց, ըստ որոշ տվյալների, մոտ 320 000 մարդ, ինչը կազմում էր քաղաքի բնակչության մեծ
Այդ ցույցերը մեծ ազդեցություն ունեցան ԳԴՀ-ում ընթացող քաղաքական գործընթացների վրա, դրանց վրա ձևավորվեցին սկզբում որպես ժողովրդավարական միավորումներ, իսկ հետո՝ կուսակցություններ այնպիսի կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Նոր ֆորումը», «Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը» և «Միություն 90»-
Երբ 1989 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Հունգարիայի կառավարությունը հայտարարեց սահմանների բացման մասին, Բեռլինի պատը կորցրեց իր իմաստը. երեք օրվա ընթացքում ԳԴՀ-ից Հունգարիայի տարածքով երկիրը լքեց 15 հազար
Նոյեմբերի 4-ին Բեռլինում զանգվածային հանրահավաք է տեղի ունեցել՝ խոսքի ազատության և հավաքների ազատության պահպանման պահանջով, որը համաձայնեցվել է իշխանությունների
[[Պատկեր:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|մինի|250x250փքս|Բեռլինի պատը՝ Բրանդենբուրգյան դարպասների ֆոնին]]
1989 թվականի նոյեմբերի 9-ին ժամը 19:34-ին ելույթ ունենալով հեռուստատեսությամբ հեռարձակվող մամուլի ասուլիսում, ԳԴՀ կառավարության ներկայացուցիչ Գյունտեր Շաբովսկին հրապարակել է երկրից դուրս գալու և մուտք գործելու նոր
== Ծանոթագրություններ ==
|