«Մեծ Հայքի գավառների ցանկ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-({{[Cc]ite book[^}]+\| *page *= *)էջ * +\1) |
||
Տող 393.
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || ||[[Աղահեճք]]|| Գավառի կենտրոնը եղել է [[Քաշաթաղք]] ամրոցը: Աղահեջք գավառի մասին շատ քիչ տեղեկություններ կան։ Աղահեջքը եղել է ընդարձակ գավառ։ Այն տարածվում էր Սյունիքի հյուսիսարևելյան մասում և սահմանագծված էր [[Արցախ]]ի [[Ծար]] և Սյունիքի [[Ծղուկք]] ու [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]] գավառներով։ Տաթևի եպիսկոպոսական հարկացուցակում Աղահեջքի տակ հիշատակված է 43 բնակավայրեր։ Աղահեջքում հիշատակված վայրերից համեմատաբար նշանավոր են եղել [[Քաշաթաղք]] և [[Խոժոռաբերդ]] բերդերը<ref>{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=
|-
|| 2 || || [[Արևիք]] || Սյունիքի ամենահարավային գավառն է։ Համապատասխանում է ՀԽՍՀ [[Մեղրու շրջան]]ին<ref>{{cite book|author=Ա.Ա.Ասլանյան, Հ.Ղ. Գրգեարյան|title=Հայկական ՍՍՀ աշխարհագրական անունների համառոտ բառարան|publisher=ՀՍՍՀ ԳԱ|location=Երևան|year=1981|page=
|-
|| 3 || || [[Բաղք]] || Բաղքը 10-12-րդ դարերում ունեցել է ավելի մեծ տարածք, քան հնում։ Բաղքը սահմանափակված էր հարավից [[Կովսական]]ով, արևմուտքից՝ [[Ձորք]]ով և [[Ծղուկք]]ով, հյուսիսից՝ [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]]ով, իսկ արևելքից՝ [[Աղավնո]] ([[Հագարի]]) գետով։ [[Տաթևի վանք]]ին տրվող հարկի հին ցուցակում Բաղքը բաժանված էր երկու մասի՝ արևմտյան և արևելյան։ Նրա արևմտյան մասը կոչվում է «Բաղք գվառ», իսկ արևելյանը՝ «Միւս Բաղք», որը կոչվում էր նաև [[Քուշանիք]]։ Տաթևի եպիսկոպոսական թեմի հին հարկացուցակում Բաղքի տակ հիշատակված էր 93 գյուղ<ref>{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=
|-
|| 4 || || [[Գեղարքունիք (գավառ)|Գեղարքունիք]] || Գեղարքունիք գավառը զբաղեցնում էր [[Գեղամա լիճ|Գեղամա լճի]] ([[Սևանա լիճ]]) ավազանի խոշորագույն մասը, իսկ ավազանի մյուս փոքրիկ մասը կազմում էր [[Սոթք (գավառ)|Սոթք]] գավառը։ Գեղարքունիքը տարածվում էր լճի ավազանի հյուսիսարևմտյան կողմում, իսկ Սոթքը՝ հարավարևելյան։ Գեղարքունիքն ու Սոթքը միասին կոչել են նաև [[Գեղամա երկիր]]։ Ավանդությունը Գեղարքունիք անունը կապում է ավանդական [[Գեղամ]]ի անվան հետ։ Սևանա լիճը մեծ մասով պատկանում էր Գեղարքունիք գավառին։ Գեղամա երկրի քաղաքական վիճակի մասին վկայությունները սկսել են 8-րդ դարից, երբ այդ երկիրը միացվել էր [[Բագրատունիներ]]ի կենտրոնական իշխանությանը։ [[Սելջուկ թուրքերի արշավանքները Հայաստան|Սելջուկների տիրապետությունը]] Գեղամա երկրում կարճատև է եղել։ Հայ-վրացական միացյալ զորքերը, [[Զաքարյաններ|Զաքարյան]] զորավարների գլխավորությամբ, Գեղամա երկիրը 12-րդ դարի վերջերին ազատել են սելջուկներից։ Այստեղ իրենց իշխանությունն են հաստատել Զաքարյանները և նրանց ազգական [[Դոփյաններ]]ը<ref>{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=
|-
|| 5 || || [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]] || Տարածվում էր [[Երնջակ գետ]]ի (այժմ՝ [[Ալինջա-չայ]]) ավազանում։ Երնջակը շրջապատված էր [[Գողթն]], [[Ծղուկք]], [[Ճահուկ գավառ (Սյունիք)|Ճահուկ]] և [[Նախճավան]] գավառներով, հարավում, հավանաբար, նրա սահմանը հասնում էր [[Երասխ գետ]]ին։ Երնջակի հարավային մասը հնագույն ժամանակներից ի վեր հայտնի է եղել իր ընտիր մրգերով՝ [[ծիրան]]ով, [[նուռ|նռով]], [[թուզ]]ով, [[տանձ]]ով և այլն։ Այս մասում մշակվում էին նաև [[բամբակ]], իսկ հյուսիսային մասում՝ [[քնջութ]], [[կտավատ]], [[հացահատիկ]]ներ և այլ մշակաբույսեր։ Նրա պատմական տարածքն ընդգրկում է այժմյան [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] Ջուլֆայի շրջանը և տարածվում Արաքս գետի աջ և ձախ կողմի հարթություններում ու լեռնալանջերում` հանրահայտ [[Վիշապասար]] (Օձասար) անվանվող բարձրաբերձ լեռան փեշերին, որը միաժամանակ հանդիսանում է գավառի հիմնական խորհրդանիշներից մեկը։ Լեռը ծովի մակարդակից ունի 2412 մետր բարձրություն, որի երկգագաթ բարձունքի վրա տարբեր հատվածներում կան ճգնարաններ, 10-17-րդ դարերին թվագրվող մատուռ։ Վերջերս նրա վրա հայտնաբերվել է նաև ուրարտական սեպագիր արձանագրություն։ Երնջակի նպաստավոր բնակլիմայական պայմանները, ճոխ բուսականությունն ու խմելու ջրի պաշարները, բարեբեր դաշտերն ու բնական ամրությունները պատճառ են դարձել, որպեսզի տարածքը մշտապես լինի բնակեցված սկսած անհիշելի ժամանակներից։ Երնջակը միջնադարում հռչակված էր որպես «Գեղեցկանիստ երկիր»: Ս. Երեմյանը տեղադրելով պատմական Երնջակի տարածքը, ժամանակին նշել է, որ այն գրավել է «շուրջ 600 կմ² տարածություն. գրավում էր [[Երնջակ գետ]]ի (այժմ՝ Ալիջա-չայ) գետի վերին հոսանքի շրջանը»<ref>Ղ. Ալիշան - Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 349</ref><ref>Ս. Երեմյան, Հայաստանը ըստ «Աշխարհացույցի», Եր., 1963 թ., էջ 51։</ref>։ Այս տեղադրությունն այնքան էլ ճիշտ չէ, քանզի գավառի պատական տարածքը 7-17-րդ դարերում ընդգրկել է ոչ միայն Երնջակի վերին, այլ միջին և ստորին հոսանքի տարածքները՝ հաճախ մինչև [[Արաքս գետ]]ի ափերը։ Այսպիսով գավառի տարածքը կազմել է ավելի քան 900 կմ²<ref>[[Արգամ Այվազյան]]- Նախիջևանի վիմագրական ժառանգությունը, Հատոր Դ, Երնջակ Գավառ, Եր., 2008, էջ 5։</ref>:
|-
|| 6 || || [[Ծղուկք]] || Այլ անվանումն է Սիսիական: Համապատասխանում է ՀԽՍՀ նախկին [[Սիսիանի շրջան]]ին և [[Գորիսի շրջան]]ի արևմտյան մասին<ref>{{cite book|author=Ա.Ա. Ասլանյան, Հ.Ղ. Գրգեարյան|title=Հայկական ՍՍՀ աշխարհագրական անունների համառոտ բառարան|publisher=ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն|location=Երևան|year=1981|page=
|-
|| 7 || ||[[Կովսական (գավառ)|Կովսական]]|| Կոչվել է նաև Կուսական, Կոսական և [[Գրհամ]]՝ համանուն գլխավոր բերդի անունով։ Կովսականը հիմնականում տարածված էր այժմյան [[Ծավ]] գետի ավազանում և [[Ողջի]] [[գետ]]ի աջակողմյան մի շարք վտակների ([[Բեխ]], [[Վաչագան (գետ)|Վաչագան]], [[Գեղանուշ]] և այլ [[վտակ]]ներ) շրջաններում։ Կովսականում մինչև 13-րդ դարը եղած պատմա-աշխարհագրական վայրերից նշանավորը Գրհամ բերդն է, որը գոյություն է ունեցել 10-13-րդ դարերում<ref>{{cite book|author=Թ.Խ.Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1968|page=
|-
|| 8 || || [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]] || Հաբանդ գավառին հայ պատմիչները շատ քիչ են անդրադարձել։ «Աշխարհացույցի» մեջ հիշատակված է երկու Հաբանդ, որոնցից մեկը գտնվում է [[Սյունիք]]ում, իսկ մյուսը՝ [[Արցախ]]ում։ Արցախի Հաբանդ գավառն անմիջապես սահմանակից է Սյունիքի Հաբանդին։ Արևելյան կողմում Հաբանդի սահմանն անցնում է [[Հագարի]] գետով, արևմտյան կողմում սահմանակցում է [[Ծղուկք]]ի Տաթև և Որոտան շրջանների հետ։ Հյուսիսում [[Աղահեջք]]ի հետ սահմանն անցնում էր Հագարի գետի [[Աղողլան]] վտակի աջ ափով տարածվող լեռներով, իսկ հարավային կողմում՝ [[Բարգուշատ]] և [[Որոտան]] գետերի ջրբաժան լեռներով, որտեղ Հաբանդը սահմանակցում էր [[Բաղք]]-[[Քաշունիք]]ի և Բաղք-[[Աճանան]]ի հետ<ref name="Թ.Խ. Հակոբյան 1981 էջ 209">{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year= 1981|page=
|-
|| 9 || || [[Ձորք]] || Ձորք փոքրիկ գավառը տարածվում էր [[Կապան]] գետի վերին հոսանքի շրջանում։ Գավառը 11-րդ դարից սկսած կոչվել է Կապան՝ այնտեղ գտնվող Կապան քաղաքի անունով, իսկ ավելի ուշ՝ [[Բաղաբերդ]]։ Ձորքը Սյունիքի ամենալեռնոտ շրջանն է։ Նրա մի զգալի մասն այժմ էլ ծածկված է խիտ անտառներով։ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի թագավորության]] գոյության ընթացքում Ձորքը դարձել էր նրա կենտրոնական շրջանը՝ ոստանը։ Ձորք գավառի պատմաաշխարհագրական նշանավոր վայրերն են [[Գեղի]] բնակավայրը, Կապան քաղաքը, [[Վահանավանք]]ը, [[Բաղաբերդ]] և [[Շլորուտ]] [[ամրոց|բերդ]]երը<ref>{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=201-202}}</ref>:
|