«Իսպանական Ամերիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Իսպանական Ամերիկա''' ([[Իսպաներեն|իսպ]]․՝ ''Hispanoamérica'' կամ ''América Hispana'') (հայտնի է նաև որպես '''իսպանախոս Ամերիկա''' ( {{Lang-es|América española}})), [[Հյուսիսային Ամերիկա|Հյուսիսային]], [[Կենտրոնական Ամերիկա|Կենտրոնական]] և [[Հարավային Ամերիկա|Հարավային Ամերիկայի]]յի իսպանախոս երկրներից բաղկացած [[Ամերիկա|Ամերիկայի]]յի տարածաշրջան <ref>"Hispanic America" is used in some older works such as Charles Edward Chapman's 1933 ''Colonial Hispanic America: A History'' and 1937 ''Republican Hispanic America: A History'' (both New York: The Macmillan Co.); or translated titles that faithfully reproduce ''Hispanoamérica'', such as Edmund Stephen Urbanski (1978), ''Hispanic America and its Civilization: Spanish Americans and Anglo-Americans'', Norman: University of Oklahoma Press. The Cambridge University Press textbook by two distinguished historians of early Latin America, [[James Lockhart (historian)|James Lockhart]] and [[Stuart B. Schwartz]] is entitled, ''Early Latin America: A History of Colonial Spanish America and Brazil'' 1983.</ref>: Այս բոլոր երկրներում [[Իսպաներեն|իսպաներենըիսպաներեն]]ը պետական լեզուն է, որը երբեմն կիսում է պաշտոնական կարգավիճակը մեկ կամ մի քանի [[Ամերիկյան-հնդկացիական լեզուներ|բնիկ լեզուների]] (օրինակ՝ գուարանի, [[Կեչուա լեզուներ|կեչուա]], այմարա կամ մայա) կամ [[Անգլերեն|անգլերենիանգլերեն]]ի հետ (Պուերտո Ռիկոյում) <ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2098.html|title=CIA – The World Factbook – Field Listing – Languages|accessdate=2009-04-11}}</ref>, իսկ [[Կաթոլիկ եկեղեցի|հռոմեական կաթոլիկությունը]] գերակշռող կրոնն է <ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html|title=CIA – The World Factbook – Field Listing – Religions|accessdate=2009-04-11}}</ref>։

Իսպանական Ամերիկան երբեմն խմբավորվում է [[Բրազիլիա|Բրազիլիայի]]յի հետ «Պիրենեյան Ամերիկա» տերմինի ներքո, ինչը վերաբերում է Ամերիկայի այն երկրները, որոնք Պիրենեյան թերակղզում ունեն մշակութային արմատներ <ref>The adjective "Ibero-American" usually refers only to countries of the Western Hemisphere, but in the title of the [[Organization of Ibero-American States]] it refers to Iberian ''and'' (Ibero-)American countries, plus [[Equatorial Guinea]].</ref>: Իսպանական Ամերիկան հակադրվում է նաև [[Լատինական Ամերիկա|Լատինական Ամերիկային]]յին, որը ներառում է ոչ միայն իսպանական Ամերիկան, այլ նաև Բրազիլիան (նախկին պորտուգալիական Ամերիկա), ինչպես նաև Արևմտյան կիսագնդի նախկին ֆրանսիական գաղութները <ref>[http://www.thefreedictionary.com/Latin+America "Latin America"] The Free Online Dictionary (''American Heritage Dictionary of the English Language'', 2000, 4th ed. Houghton Mifflin Company. Updated in 2003.)</ref>:

[[Կոնկիստա|Իսպանացիների կողմից Ամերիկայի նվաճումը]] սկսվել էր 1492 թվականին, և, ի վերջո, մաս էր կազմում ավելի մեծ պատմական գործընթացի՝ աշխարհագրական [[Հայտնագործություն|հայտնագործումների]], որի միջոցով [[Եվրոպա|եվրոպականեվրոպա]]կան տարբեր տերություններ 15-20-րդ դարերի ընթացքում գաղութացրեցին զգալի քանակությամբ տարածք և ժողովուրդներ Ամերիկայում, Ասիայում և Աֆրիկայում: , Իսպանական Ամերիկան դարձավ հսկայական [[Իսպանական կայսրություն|Իսպանական կայսրության]] հիմնական մասը: 1808 թվականին [[Նապոլեոն Բոնապարտ|Նապոլեոնի]] [[Պիրենեյան պատերազմներ|Իսպանիայում միջամտությունով]] և դրա հետևանքով առաջացած քաոսով սկսվել է Իսպանական կայսրության մասնատումը, քանի որ իսպանախոս ամերիկյան տարածքները սկսեցին իրենց [[Իսպանական գաղութների անկախության պատերազմ Ամերիկայում (1810-1826)|պայքարը հանուն անկախության]]: Մինչև 1830 թվականը Իսպանիայի ամերիկյան տարածքները մնում էին [[Կուբա]] և [[Պուերտո Ռիկո]] կղզիները՝ մինչև 1898 թվականի [[Իսպանա-ամերիկյան պատերազմ (1898)|իսպանա-ամերիկյան պատերազմը]] <ref>Christopher Conway, ''Nineteenth-Century Spanish America: A Cultural History'' (Vanderbilt University Press 2015).</ref>:

[[Ֆիդել Կաստրո|Ֆիդել Կաստրոյի]]յի գլխավորությամբ Հուլիսի 26-ի շարժումը 1959 թվականի հունվարի 1-ին իշխանությունը զավթեց Կուբայում՝ տապալելով [[Ֆուլխենսիո Բատիստա|Ֆուլխենսիո Բատիստայի]]յի ամերիկամետ կառավարությունը: Կաստրոն ազգայնացրեց Կուբայի մրգեղենի ռեսուրսները, դուրս մղելով United Fruit Company-ին, և [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ից նավթ գնելով` հանգեցրեց ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների վատթարացմանը: [[Կարիբյան ճգնաժամ|Կարիբյան ճգնաժամը]]ը գրեթե հանգեցնում էր [[Երրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երրորդ համաշխարհային պատերազմին]]ին: [[Կուբայական հեղափոխություն|Կաստրոյի հեղափոխությունն]] իր տեսակի մեջ միայն առաջինն էր իսպանական Ամերիկայում: Ձախ կառավարությունները իշխանության եկան ողջ տարածաշրջանում, ուստի Միացյալ Նահանգները դիմեցին աջակցող հեղաշրջումների, ինչպիսիք էին 1954 թվականի [[Գվատեմալա|Գվատեմալայում]]յում հայտնի Խակոբո Արբենզ Գուզմանի տապալումը և 1965 թվականին [[Դոմինիկյան Հանրապետություն|Դոմինիկյան Հանրապետությունում]]ում Խուան Բոշի պաշտոնանկությունը, որը հանգեցրեց Դոմինիկյան քաղաքացիական պատերազմին և այդ տարի ԱՄՆ-ի կողմից հանրապետության օկուպացիային: Միացյալ Նահանգները աջակցում էր հեղաշրջումների, որոնց արդյունքում բռնապետներ հաստատվեցին [[Չիլի|Չիլիում]]ում, [[Ուրուգվայ|Ուրուգվայում]]ում: Որոշ բռնապետերի գործունեությունները հանգեցրին քաղաքացիական պատերազմների, ինչպիսիք են Նիկարագուայի քաղաքացիական պատերազմը, Սալվադորի քաղաքացիական պատերազմը և Գվատեմալայի քաղաքացիական պատերազմը 1970-90-ականներին, իսկ ԱՄՆ-ն աջակցում էր այն կառավարություններին, որոնք մահվան ջոկատներ էին օգտագործում գյուղացիներին և քահանաներին կոտորելու համար, ովքեր մեղադրվում էին ձախերի կողմն անցնելու մեջ: Այս քաղաքացիական պատերազմների արդյունքում, որոնք ավարտվեցին [[Սառը պատերազմ|Սառը պատերազմի]]ի ավարտին, կոմունիստական կուսակցությունները դառնում են օրինական քաղաքական կուսակցություններ, և նրանցից որոշները անցան իշխանության, օրինակ՝ [[Նիկարագուա|Նիկարագուայում]]յում և [[Սալվադոր|Էլ Սալվադորում]]։

[[Պատկեր:Map-Romance_Latin_America.svg|մինի| Լատինական Ամերիկայի լեզվաբանական քարտեզ․ իսպանախոս Ամերիկան կանաչ գույնով, պորտուգալախոս Ամերիկան (Բրազիլիա)՝ նարնջագույնով, և Ֆրանսիական Գվիանան և Ֆրանսիական Կարիբյան ավազանը կապույտով:]]

[[Իսպաներեն|Իսպաներենը]]ը իսպանական Ամերիկայի երկրների մեծ մասում պաշտոնական լեզուն է, և դրանով խոսում են բնակչության ճնշող մեծամասնությունը: [[Ամերիկյան-հնդկացիական լեզուներ|Ամերիկյան բնիկների լեզուները]] լայնորեն տարածված են [[Չիլի|Չիլիում]]ում, [[Պերու|Պերուում]]ում, [[Գվատեմալա|Գվատեմալայում]]յում, [[Բոլիվիա|Բոլիվիայում]]յում, [[Պարագվայ|Պարագվայում]]ում և [[Մեքսիկա|Մեքսիկայում]]յում, իսկ ավելի փոքր տարածում ունեն [[Պանամա|Պանամայում]]յում, [[Էկվադոր|Էկվադորում]]ում, [[Կոլումբիա|Կոլումբիայում]]յում, [[Վենեսուելա|Վենեսուելայում]]յում և [[Արգենտինա|Արգենտինայում]]յում: Ամերիկյան որոշ իսպանախոս երկրներում բնիկ լեզուներով խոսողների բնակչությունը շատ քիչ է կամ նույնիսկ գոյություն չունի (օրինակ ՝ [[Ուրուգվայ]]): Հավանաբար, Մեքսիկան միակ երկիրն է, որը ունի բնիկ լեզուների ամենամեծ բազմազանությունը, քան ցանկացած այլ իսպանախոս ամերիկյան երկիր, և ամենաշատ խոսվող բնիկ լեզուն նահաուտլն է:

[[Պերու|Պերուում]]ում [[Կեչուա լեզուներ|կեչուան]] պաշտոնական լեզու է, իսպաներենի և ցանկացած այլ բնիկ լեզվի հետ միասին այն տարածքներում, որտեղ դրանք գերակշռում են: [[Բոլիվիա|Բոլիվիայում]]յում իսպաներենին զուգահեռ պաշտոնական կարգավիճակ ունեն այմարան, կեչուան և գուարանին: Գուարանին իսպաներենի հետ միասին [[Պարագվայ|Պարագվայի]]ի պաշտոնական լեզուն է, և այդ լեզվով խոսում է բնակչության մեծամասնությունը (որոնք մեծ մասամբ երկլեզու են), իսկ իսպաներենի հետ այն պաշտոնական լեզու է [[Արգենտինա|Արգենտինայի]]յի [[Կորրիենտես|Կորիենտես]] նահանգում: [[Նիկարագուա|Նիկարագուայում]]յում իսպաներենը պաշտոնական լեզու է, բայց երկրի Կարիբյան ափին անգլերենը և բնիկ լեզուները, ինչպիսիք են միսկիտոն, սումոն և ռաման, նույնպես ունեն պաշտոնական կարգավիճակ: [[Կոլումբիա|Կոլումբիան]]ն ճանաչում է իր տարածքում խոսվող բոլոր բնիկ լեզուները որպես պաշտոնական, չնայած նրա բնակչության 1%-ից պակասը այդ լեզուների բնիկ խոսողներն են: Նահուատլը Մեքսիկայում բնիկների կողմից խոսվող 62 մայրենի լեզուներից մեկն է, որոնք իսպաներենի հետ միասին կառավարությունը պաշտոնապես ճանաչում է որպես «ազգային լեզուներ»:

Իսպանական Ամերիկայում խոսվող եվրոպական այլ լեզուներից են․ [[Անգլերեն|անգլերենըանգլերեն]]՝ը՝ [[Պուերտո Ռիկո|Պուերտո Ռիկոյում]]յում, [[գերմաներեն]]՝ [[Չիլի|Չիլիի]]ի հարավում և [[Արգենտինա|Արգենտինայի]]յի, [[Վենեսուելա|Վենեսուելայի]]յի ու [[Պարագվայ|Պարագվայի]]ի որոշ մասերում, [[Իտալերեն|իտալերենըիտալերեն]]՝ը՝ Արգենտինայում, Վենեսուելայում և Ուրուգվայում, [[Ուկրաիներեն|ուկրաիներենըուկրաիներեն]]ը, [[Լեհերեն|լեհերենըլեհերեն]]ը, [[Ռուսերեն|ռուսերենըռուսերեն]]՝ը՝ Արգենտինայում, և վալլիերենը՝ Արգենտինայի հարավում <ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A1163503|title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia|date=2008-07-22|publisher=Bbc.co.uk|accessdate=2013-04-23}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.1stclassargentina.com/tours/WelshImmigration.html|title=The Welsh Immigration to Argentina|website=1stclassargentina.com}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.argbrit.org/Patagonia/patagonia_entry.htm|title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia|last=Jeremy Howat|publisher=Argbrit.org|accessdate=2013-04-23}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.patagonline.com/gaiman-trelew|title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia|publisher=Patagonline.com|accessdate=2013-04-23}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.andesceltig.com/|title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia|date=2009-09-29|publisher=Andesceltig.com|accessdate=2013-04-23}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.glaniad.com/|title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia|publisher=Glaniad.com|accessdate=2013-04-23}}</ref>։ Ոչ եվրոպական կամ ասիական լեզուներից տարածված են [[Ճապոներեն|ճապոներենըճապոներեն]]՝ը՝ Պերուում, Բոլիվիայում և Պարագվայում, [[Կորեերեն|կորեերենըկորեերեն]]՝ը՝ Արգենտինայում և Պարագվայում, արաբերենը՝ Արգենտինայում, Կոլումբիայում, Վենեսուելայում և Չիլիում, և չինարենը՝ ամբողջ Հարավային Ամերիկայում։

[[Պատկեր:Flag_of_the_Hispanicity.svg|աջից|մինի|200x200փքս| Իսպանական ժառանգության դրոշ: Կարգախոս՝ ''Justicia, Paz, Unión y Fraternidad'' («Արդարություն, խաղաղություն, միություն և եղբայրություն»): <ref name="flag">{{Cite web|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/int-raza.html|title=Flag of the Race|last=Raeside, Rob (ed.)|date=1999-10-11|website=Flags of the World|accessdate=2006-12-23}}</ref>]]

Այն ստեղծվել է 1933 թվականի հոկտեմբերին Ուրուգվայի բանակի [[կապիտան]] Անխել Կամբլորի կողմից: Այն ընդունվել է իսպանական Ամերիկայի բոլոր պետությունների կողմից ընթացքում նույն տարվա [[Ուրուգվայ|Ուրուգվայի]]ի [[Մոնտեվիդեո]] քաղաքում անցկացվող [[Պանամերիկյան կոնֆերանսներ|պանամերիկյան կոնֆերանսի]] ընթացքում <ref name="flag">{{Cite web|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/int-raza.html|title=Flag of the Race|last=Raeside, Rob (ed.)|date=1999-10-11|website=Flags of the World|accessdate=2006-12-23}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRaeside,_Rob_(ed.)1999">Raeside, Rob (ed.) (1999-10-11). [http://www.crwflags.com/fotw/flags/int-raza.html "Flag of the Race"]. ''Flags of the World''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2006-12-23</span></span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment" data-ve-ignore="true">CS1 maint: extra text: authors list ([[:Կատեգորիա: CS1 հիմնական ՝ լրացուցիչ տեքստ ՝ հեղինակների ցուցակ|link]])</span>

Սպիտակ գույնը խորհրդանշում է խաղաղություն, ինկերի դիցաբանության [[Արևապաշտություն|արևի]] Ինտի [[Արևապաշտություն|աստվածը]] խորհրդանշում է լույսը, որը փայլում է Ամերիկայի վրա, և երեք խաչերը ներկայացնում են [[Քրիստափոր Կոլումբոս|Քրիստափոր Կոլումբոսի]]ի [[Կարավելլա|կարավելլաներըկարավելլա]]՝ները՝ Նինան, Պինտան և Սանտա Մարիան, որոնք օգտագործվել են 1492 թվականին Իսպանիայից դեպի [[Նոր աշխարհ]] իր առաջին նավարկության ժամանակ։ Խաչերի յասամանագույնը նույն միջնադարյան Կաստիլական թագավորության զինանշանի առյուծի գույնն է <ref>Image of the [[:File:Estandarte de la Corona de Castilla.png|standard of the Crown of Castile]]</ref>:

Իսպանացիներն ու պորտուգալացիները [[Կաթոլիկ եկեղեցի|հռոմեական կաթոլիկ]] հավատքը տարան իրենց գաղութները Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Ասիայում: Հռոմեական կաթոլիկությունը շարունակում է մնալ գերակշռող դավանանք իսպանախոս ամերիկացիների շրջանում <ref>[http://www.pewforum.org/global-religious-landscape-christians.aspx Christians – Pew Research Center]</ref>: [[Բողոքականություն|Բողոքական]] դավանանքներին անդամակցությունը մեծանում է, մասնավորապես՝ [[Գվատեմալա|Գվատեմալայում]]յում, [[Սալվադոր|Սալվադորում]]ում, [[Հոնդուրաս|Հոնդուրասում]]ում, [[Նիկարագուա|Նիկարագուայում]]յում, [[Պուերտո Ռիկո|Պուերտո Ռիկոյում]]յում և այլ երկրներում: <ref>[http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/ Religion in Latin America Widespread Change in a Historically Catholic Region]</ref> Մասնավորապես, [[Հոգեգալստականներ|հոգեգալստականությունը]] մեծ աճ է ապրել <ref>{{Cite book|title=An introduction to Pentecostalism : global charismatic Christianity|last=Allan.|first=Anderson|date=2004|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521825733|location=Cambridge, U.K.|oclc=53919445}}</ref><ref>{{Cite book|title=La mutación religiosa de América Latina : para una sociología del cambio social en la modernidad periférica|last=Pierre.|first=Bastian, Jean|date=1997|publisher=Fondo de Cultura Económica|isbn=9681650212|edition=1st|location=México|oclc=38448929}}</ref>: Այս շարժումն ավելի ու ավելի է գրավում Լատինական Ամերիկայի միջին խավերին <ref>{{Cite journal|last=Koehrsen|first=Jens|date=2017-09-01|title=When Sects Become Middle Class: Impression Management among Middle-Class Pentecostals in Argentina|journal=Sociology of Religion|language=en|volume=78|issue=3|pages=318–339|doi=10.1093/socrel/srx030|issn=1069-4404}}</ref>: [[Անգլիկան եկեղեցի|Անգլիկանիզմը]] նույնպես երկար ու աճող ներկայություն ունի Լատինական Ամերիկայում: