«Շուռնուխ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
→Պատմություն: ժամանակաձևերի հղկում, վիկի-լինքեր |
→Պատմություն: Պատմության ժամանակագրական շարադրում, ներառյալ վերջին զարգացումները |
||
Տող 20.
==Պատմություն==
Ժամանակակից Շուռնուխ գյուղը հիմնադրվել է 1930 թվականին պատմական [[Մեծ Հայք]]ի [[Սյունիք աշխարհ]]ի [[Բաղք|Բաղք (Քաշունիք)]] գավառի Շոռնոխո ավերակ գյուղիպատմական ''Շոռնոխո'' ավերակ գյուղի տեղում։<ref>{{cite book |last=Հակոբյան |first1=Թ․Խ․ |last2=Մելիք-Բախշյան |first2=Ստ.Տ. |last3=Բարսեղյան |first3=Հ.Խ. |url=http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=61&dt=HY_HY&query=%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AD |title=Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան |volume=4 |location= Երեւան |publisher=Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչություն |year=1998 |page=164 |accessdate=2021-01-09 }}</ref> Տասնիներորդ դարի վերջին այդտեղ ավերակներ են եղել, այդ թվում՝ եկեղեցու ավերակներ, ավերման ժամանակը հայտնի չէ:
1920թ. Զանգեզուրի ու Ղարաբաղի համար մղվող մարտերում Շուռնուխը եղել է հայկակական և կովկասյան թաթարական ուժերի միջև բախումների թատերաբեմ։ Շուռնուխի շրջանը, հայկական սահմաններից ներս գտնվելով, սեպի նման խրված էր Կապանի ու բուն [[Զանգեզուր]]ի միջև և ամեն անգամ այստեղ բույն դրած թաթարական խմբերր կռիվ ու թալան էին կազմակերպում հարևան հայ գյուղերի դեմ։ Շուռնուխի ուղղությամբ իրենց ձեռքին պահելով Ալի-Ղուլի-Ուշաղի, Էյվազլար, Շամսազ, Ղուրթղալա, Մազըթնի, [[Ային]] գյուղերը և Քեափազ, Ային-Տաղ և [[Խանակա]] բարձունքները, թաթարները փակել էին Կապան-Գորիս խճուղին։ [[Դրո|Դրոն]] և գեներալ-կոմիսար [[Սերգեյ Մելիք-Յոլչյան]]ը հարձակում ծրագրեցին Շուռնուխի ուղղությամբ։ Նախքան հարձակումը հայեր թաթարներին առաջարկեցին բացել Շուռնուխի խճուղին և ապահովել Կապանի ճանապարհի անվտանգությունը, սակայն բանակցելու ուղարկված հինգ պատվիրակներին թաթարները սպանեցին, օգնության ուղարկված պահակին՝ գնդացրային և հրացանային համազարկի ենթարկեցին։<ref>«Ժողովուրդ», 14 հունվարի, 1920թ., թիվ 4</ref>։ 1920թ. հունվարի 17-ին [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհ]]ը, որը սկզբում հակված էր հարձակվել ոչ թե Շուռնուխի այլ [[Օրդուբադ]]ի ուղղությամբ, իր վաշտերին հրամայեց մաքրել Կապան-Գորիս ճանապարհն և ապահովել այն թշնամու հարձակումներից: Հունվարի 19-ին Նժդեհի մարտիկները Կապանի կողմից գրոհի անցան և թշնամուն ստիպեցին նահանջել՝ վերցնելով Շուռնուխ, [[Տանձավեր]], Մաճ, Նավլու, Քոմիրլու, [[Մազրա]] գյուղերը և Մարքազ լեռը։<ref>{{cite web |url=https://republic.mediamax.am/story/96/ |title=Դրոյի ու Նժդեհի հարձակումը Շուռնուխի ուղղությամբ |work=Հանրապետություն |publisher=[[ՄեդիաՄաքս]] |accessdate=2021-01-09 }}</ref>
Գյուղը [[ադրբեջանցիներ]]ով բնակեցվել է [[1930]] թվականին: Սկսած 1989 թվականից՝ գյուղում այլևս ադրբեջանցիներ չեն եղել․ այն վերաբնակեցվել է հայերով<ref>{{cite news|url=https://syuniacyerkir.am/aytselutyun-syunyats-ashkharhi-bkhen-gavari-srbavayrer-oronts-psaky-noravanqn-e|title=Այցելություն Սյունյաց աշխարհի Բղեն գավառի սրբավայրեր, որոնց պսակը Նորավանքն է|language=Armenian|work=Սյունյաց Երկիր|date=2019-12-28|accessdate=2021-01-03|quote=Ադրբեջանցիներով բնակեցվել է 1930-ին՝ պատմական Շոռնոխո ավերակ գյուղի տեղում։}}</ref>: 1995 թվականի դեկտեմների 4-ից մտել է ՀՀ Սյունիքի մարզի մեջ։<ref>{{cite book|url=http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=61&dt=HY_HY&query=%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AD|title=Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան|last=Հակոբյան|first1=Թ․Խ․|last2=Մելիք-Բախշյան|first2=Ստ.Տ.|last3=Բարսեղյան|first3=Հ.Խ.|publisher=Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչություն|year=1998|volume=4|location=Երեւան|page=164|accessdate=2021-01-09}}</ref>
2020 թվականի դեկտեմբերին, երբ [[հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] արդյունքում [[Կովսական]]ն անցավ Ադրբեջանին, Շուռնուխի 12 տների նկատմամբ Ադրբեջանի ներկայացուցիչները հայտ ներկայացրին՝ պնդելով, որ դրանք ընկնում են սահմանի արևելյան կողմում։ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|▼
Խորհրդային ժամանակաշրջանի]] քարտեզներով սահմանների [[Սահմանների դեմարկացիա և դելիմիտացիա|դեմարկացիան]] սյունեցիների շրջանում դժգոհություններ հարուցեց, որոնք կուլմինացվեցին [[Գորիս]] տանող ճանապարհը փակելով և ՀՀ վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի մուտքը չթույլատրելով<ref>{{cite news
2020 թվականի հունվարի 5-ին, երբ լրացավ Շուռնուխի 12 տներն Ադրբեջանին փոխանցելու համար սահմանված վերջնաժամկետը, հայկական ուժերը դուրս եկան ստորին թաղից։ Գյուղաապետ Արշակյանի խոսքով, գյուղի՝ ադրբեջանական վերահսկողությանն անցնող հատվածի 12 տների շուրջ 40 բնակիչները, չսպասելով վերջնաժամկետին, արդեն հեռացել էին տներից։ Այժմ հայկական և ադրբեջանական կողմերին բաժանում է շուրջ 10 մ հեռավորություն՝ այս սահմանով էլ անցնում է Մ2 միջպետական մայրուղին։ Տներից հեռացած շուռնուխցիների բնակարանային խնդիրների լուծման մի քանի տարբերակ կա, ըստ Սյունիքի մարզպետի, որոնցից մեկը գյուղում բնակելի շենք կառուցելու նախագիծն է։ <ref>{{cite news
== Բնակչություն ==
Տող 31 ⟶ 38՝
Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ և երկրագործությամբ։
▲2020 թվականի դեկտեմբերին, երբ [[հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] արդյունքում [[Կովսական]]ն անցավ Ադրբեջանին, Շուռնուխի 12 տների նկատմամբ Ադրբեջանի ներկայացուցիչները հայտ ներկայացրին՝ պնդելով, որ դրանք ընկնում են սահմանի արևելյան կողմում։ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|
▲Խորհրդային ժամանակաշրջանի]] քարտեզներով սահմանների [[Սահմանների դեմարկացիա և դելիմիտացիա|դեմարկացիան]] սյունեցիների շրջանում դժգոհություններ հարուցեց, որոնք կուլմինացվեցին [[Գորիս]] տանող ճանապարհը փակելով և ՀՀ վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի մուտքը չթույլատրելով<ref>{{cite news |url=https://jam-news.net/azerbaijani-armed-forces-demand-the-release-of-12-houses-in-the-village-of-shurnukh-demarcation-of-the-armenian-azerbaijani-border/ |title=Armenia says that Azerbaijan laying claims to half of Armenian village |work=JAMnews |location=Yerevan |date=2020-12-24 |accessdate=2021-01-03}}</ref>։
▲2020 թվականի հունվարի 5-ին, երբ լրացավ Շուռնուխի 12 տներն Ադրբեջանին փոխանցելու համար սահմանված վերջնաժամկետը, հայկական ուժերը դուրս եկան ստորին թաղից։ Գյուղաապետ Արշակյանի խոսքով, գյուղի՝ ադրբեջանական վերահսկողությանն անցնող հատվածի 12 տների շուրջ 40 բնակիչները, չսպասելով վերջնաժամկետին, արդեն հեռացել էին տներից։ Այժմ հայկական և ադրբեջանական կողմերին բաժանում է շուրջ 10 մ հեռավորություն՝ այս սահմանով էլ անցնում է Մ2 միջպետական մայրուղին։ Տներից հեռացած շուռնուխցիների բնակարանային խնդիրների լուծման մի քանի տարբերակ կա, ըստ Սյունիքի մարզպետի, որոնցից մեկը գյուղում բնակելի շենք կառուցելու նախագիծն է։ <ref>{{cite news |last=Զարգարյան |first=Ռոբերտ |url=https://www.azatutyun.am/a/31034429.html |title=Լրացավ Շուռնուխի 12 տներն Ադրբեջանին փոխանցելու համար սահմանված վերջնաժամկետը, հայտնում է գյուղապետը |work=Ազատություն ռադիոկայան |location=Երևան |publisher=[[Ազատություն ռադիոկայան]] |date=2021--1-5 |accessdate=2021-01-09 |quote=Գորիս-Կապան ճանապարհի վրա գտնվող Շուռնուխ գյուղի հատվածում այսուհետ հայկական և ադրբեջանական կողմերին կբաժանի շուրջ 10 մ հեռավորություն }}</ref>
▲==ԼԳԲՏ անձանց միջադեպ ==
Ինը [[ԼԳԲՏ]] ակտիվիստներ և նրանց ընկերներ Շուռնուխում երեսուն տեղացի տղամարդկանց կողմից ծեծի ենթարկվեցին 2018 թվականի օգոստոսի 3-ին` ԼԳԲՏ հայերի վրա վատթարագույն հարձակումն ըստ ակտիվիստների: Ըստ տուժած Հայկ Հակոբյանի, տեղացիները երեկոյան ներխուժեցին իր տուն, ձայնարկեցին հոմոֆոբ հայհոյանքներ ու սպառնալիքներ և կարգադրեցին իրեն ու հյուրերին լքել գյուղը՝ քանի որ նրանք համասեռամոլներ են<ref>{{cite news |url=http://old.police.am/news/view/%D5%BA040818.html |title=Պարզաբանում Շուռնուխ գյուղում տեղի ունեցած վիճաբանության վերաբերյալ |work=[[ՀՀ ոստիկանություն]] |date=2018-8-4 |accessdate=2021-01-09 |quote=Շուռնուխ գյուղի մի խումբ բնակիչներ Հայկ Հ.-ից և նրա ընկերներից պահանջել են հեռանալ գյուղից՝ պատճառաբանելով, որ վերջիններս համասեռամոլներ են }}</ref>, ապա հետապնդել նրանց՝ հարվածներ հասցնելով, քարեր նետելով և ատելության կոչեր անելով։ <ref>{{cite news |last=Chilingaryan |first=Anahit |url=https://www.hrw.org/news/2018/08/10/violence-against-lgbt-activists-armenia |title=Violence Against LGBT Activists in Armenia |language=անգլերեն |trans_title=ԼԳԲՏ ակտիվիստների հանդեպ Հայաստանում բռնությունը |work=Human Rights Watch |date=2018-08-10 |accessdate=2021-01-09 |quote=Crowd ran after them, hitting, kicking, throwing stones, and shouting “get rid of those gays” and “catch them and beat them up” }}</ref> Տուժողները պատմել են, որ դեռևս ապրիլի 21-ին Գորիսում երկու տղամարդ Հայկին ըներոջ հետ կանգնեցրել են, ապտակել նրան և ընկերոջն ասել, որ չշփվի «նման կողմնորոշում» ունեցող մարդու հետ:<ref>{{cite news |url=https://hetq.am/hy/article/91923 |title=Մանրամասներ՝ Շուռնուխ գյուղում տեղի ունեցած ծեծկռտուքի վերաբերյալ |work=[[Հետք (առցանց պարբերական)|Հետք]] |location=Երևան |date=2018-8-4 |accessdate=2021-01-09 |quote= ճանաչելով նրանցից մեկին, հարվածել են, , մյուս ակտիվիստին ասել, որ չշփվի «նման կողմնորոշում» ունեցող մարդու հետ }}</ref>
| |||