«Ապարտհեյդ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.7 |
|||
Տող 4.
'''Ապարտհեյդ''' ({{lang-en|Apartheid}}), մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն, ռասայական [[սեգրեգացիա]]յի, խտրականության և ճնշման քաղաքականություն, որ ընդհուպ մինչև [[20-րդ դար]]ի 90-ականները [[Հարավ Աֆրիկյան Հանրապետություն|Հարավաֆրիկյան Հանրապետության]] կառավարությունն իրականացնում էր բնիկ աֆրիկացիների և ոչ-եվրոպացի այլ բնակչության նկատմամբ<ref>{{cite web | url=https://www.c-span.org/video/?19041-1/repeal-population-registration-act | title=Repeal of Population Registration Act | date=հունիսի 17, 1991 | publisher=C-Span | accessdate=հունիսի 7, 2018 }}</ref><ref name="Abolished">{{cite news|title=South Africa ends racial classifications|author=Myre, Greg|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1893&dat=19910618&id=3sQfAAAAIBAJ&sjid=ltgEAAAAIBAJ&pg=5582,6356040|work=Associated Press|publisher=Southeast Missourian|location=Cape Girardeau|date=հունիսի 18, 1991|accessdate=մարտի 1, 2018}}</ref>: Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունում 1994 թվականին անցկացվեցին հանընդհանուր ընտրություններ, որոնց արդյունքներով այդ երկրում ձևավորվեց ռասսայականության վրա չհիմնված առաջին կառավարությունը<ref name=Jeffrey>{{cite book|last=Bartusis|first=Mark|editor1-last=Gomez|editor1-first=Edmund|editor2-last=Premdas|editor2-first=Ralph|title=Affirmative Action, Ethnicity and Conflict|date=2012|pages=126–132|publisher=Routledge Books|location=New York|isbn=978-0415627689}}</ref>։
== Բնութագիր և պատմություն ==
Ապարտհեյդը բնորոշվում է որպես սպիտակամորթների՝ ավտորիտար քաղաքական մշակույթի վրա հիմնված գերիշխանություն, որը պետական մակարդակով խրախուսում էր հարավաֆրիկյան բանտու ժողովրդի և ոչ սպիտակամորթ այլ բնակչության նկատմամբ սանձազերծված հալածանքները՝ ի շահ ազգային փոքրամասնություն կազմող սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիների<ref name=Mayne>{{cite book|last=Mayne|first=Alan|title=From Politics Past to Politics Future: An Integrated Analysis of Current and Emergent Paradigms|date=1999|page=52|publisher=Praeger|location=Westport, Connecticut|isbn=978-0-275-96151-0}}</ref> Թեև ապարրհեյդի վերացման վերաբերյալ քաղաքական որոշումը կայացվել է, այդուհանդերձ՝ տնտեսության և հասարակական հարաբերությունների բնագավառներում դրա դրսևորումները մինչև օրս էլ շարունակում են զգացնել տալ իրենց<ref>{{Cite news|url=http://www.sahistory.org.za/article/despite-1994-political-victory-against-apartheid-its-economic-legacy-persists-haydn-cornish-|title=Despite the 1994 political victory against apartheid, its economic legacy persists by Haydn Cornish-Jenkins|last=Leander|date=հունիսի 15, 2015|work=South African History Online|access-date=մայիսի 2, 2018|language=en|archive-date=2018-05-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20180502210959/http://www.sahistory.org.za/article/despite-1994-political-victory-against-apartheid-its-economic-legacy-persists-haydn-cornish-|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.sabcnews.com/sabcnews/apartheid-legacy-haunts-sa-economy/|title='Apartheid legacy haunts SA economy' - SABC News - Breaking news, special reports, world, business, sport coverage of all South African current events. Africa's news leader.|website=www.sabcnews.com|language=en-US|access-date=մայիսի 2, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://allafrica.com/stories/201804060509.html|title=Ramaphosas tough job on fixing Apartheid legacy|last=|first=|date=|website=|access-date=}}</ref>:
Իր դրսևորումներով ապարտհեյդը եղել է մանր (որը սահմանափակվել է հասարակական օբյեկտներում ու հասարակական հարաբերություններում դրսևորվող խտրականությամբ), և մեծածավալ, որը ապրելակերպի և աշխատանքի տեղավորման պայմաններ է թելադրել ռասսայական ծագման հիման վրա<ref name="Crompton">{{cite book|title=Desmond Tutu: Fighting Apartheid|last=Crompton|first=Samuel Willard|year=2007|location=New York|publisher=Chelsea House, Publishers
Տող 11.
Հարավային Աֆրիկայում ռասսայական խտրականության համակարգը սկսել էր ձևավորվել դեռևս տասնութերորդ դարի վերջերից՝ հոլանդական կայսրության օրոք, թեև այն էլ պետք է ասել, որ ոչ ֆորմալ սեգրեգացիան գոյություն է ունեցել շատ ավելի վաղ ժամանակներից՝ հոլանդացի գաղութարարների ու ստրկացված բնակչության միջև եղած հասարակական խոր տարաձայնությունների պատճառով<ref name=Glaser>{{cite book|last=Glaser|first=Daryl|title=Politics and Society in South Africa|date=2001|pages=9–12|publisher=Sage Publications|location=London|isbn=978-0761950172}}</ref>: Տասնիններորդ դարում Բարեհուսո հրվանդանի շրջանում բրիտանական գաղութի արագ աճին ու ինդուստրիացմանը զուգընթաց՝ ռասսայական քաղաքականությունն ու օրենքները ավելի են խստացվել և արդեն իսկ քսաներորդ դարի նախաշեմին օրենսդրական ձևակերպումներ էին ստացել<ref name=Bickford-Smith>{{cite book|last=Bickford-Smith|first=Vivian|title=Ethnic Pride and Racial Prejudice in Victorian Cape Town: Group identity and social practice, 1875—1902|date=1995|pages=190–192|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521526395}}</ref>: Բուրական հանրապետություններում նույնպես պահպանվել է քաղաքական այդ նույն գիծը. օրինակ՝ Տրանսվաալի սահմանադրությունը սևամորթներին ու դեղնամորթներին արգելում էր մասնակցել եկեղեցական արարողությունների և պետական գործերի<ref name=Dyzenhaus>{{cite book|last=Dyzenhaus|first=David|title=Hard Cases in Wicked Legal Systems: South African Law in the Perspective of Legal Philosophy|date=1991|pages=35–36|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198252924}}</ref>:
Ապարտհեյդի ակնհայտ արտահայտությամբ առաջին օրենքը խառն ամուսնություններն արգելող օրենքն էր, որ ընդունվել է 1949 թվականին: Դրան հաջորդել է 1950 թվականին ընդունված «Անբարոյականության մասին օրենքում փոփոխություններ մտցնելու մասին» օրենքը, որը Հարավային Աֆրիկայի բնակչության բացարձակ մեծամասնությանն արգելում էր ամուսնանալ կամ սեռական հարաբերություններ ունենալ սպիտակամորթների հետ<ref name=Routledge>{{cite book|last1=Walton|first1=F. Carl|last2=Udayakumar|first2=S.P.|last3=Muck|first3=William|last4=McIlwain|first4=Charlton|last5=Kramer|first5=Eric|last6=Jensen|first6=Robert|last7=Ibrahim|first7=Vivian|last8=Caliendo|first8=Stephen Maynard|last9=Asher|first9=Nhia|title=The Routledge Companion to Race and Ethnicity|date=2011|pages=103–105|publisher=Routledge Books|location=New York|isbn=978-0415777070}}</ref>: 1950 թվականին ընդունված «Բնակչության գրանցման մասին» օրենքը բոլոր հարավաֆրիկացիներին դասակարգում էր ռասսայական չորս խմբերից (1. սպիտակամորթ, 2. սևամորթ, 3. գունամորթ, 4. հնդկացի. ընդ որում՝ վերջին երկուսը իրենց մեջ ամփոփում էին մի շարք ենթախմբեր) որևէ մեկում, որոնք ձևավորվում էին ըստ արտաքին տեսքի, ծագման, հասարակական-տնտեսական կարգավիճակի և մշակութային ապրելակերպի<ref>Baldwin-Ragaven, Laurel; London, Lesley; du Gruchy, Jeanelle (1999). ''An ambulance of the wrong colour: health professionals, human rights and ethics in South Africa.'' Juta and Company Limited. p. 18</ref>: Ըստ ռասսայական դասակարգման էլ որոշվում էին բնակության վայրերը<ref name=Routledge/>: 1960–1983 թվականների ընթացքում 3.5 միլիոն ոչ սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիներ հեռացվել են իրենց տներից և հարկադրաբար բնակեցվել առանձնացված վայրերում: Դա ժամանակակից պատմության մեջ ամենախոշոր տեղահանություններից մեկն է<ref name=" Forced Removals">{{cite web |title=South Africa – Overcoming Apartheid |accessdate=դեկտեմբերի 26, 2013 |url=http://www.overcomingapartheid.msu.edu/multimedia.php?id=65-259-6 |publisher=African Studies Center of Michigan State University |archive-date=2013-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131214133901/http://overcomingapartheid.msu.edu/multimedia.php?id=65-259-6 |dead-url=yes }}</ref>:
Ապարտհեյդի դեմ հետևողական պայքար է մղել տեղական և միջազգային ընդդիմությունը՝ առաջ բերելով քսաներորդ դարի ամենաազդեցիկ համաշխարհային շարժումներից մեկը<ref name=Lodge>{{cite book|last=Lodge|first=Tim|title=Sharpeville: An Apartheid Massacre and Its Consequences|date=2011|pages=234–235|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0192801852}}</ref>: Այդ արատավոր երևույթը բազմիցս դատապարտվել է Միավորված ազգերի կազմակերպության կողմից, պատճառ դարձել Հարավային Աֆրիկայում զենքի վաճառքի ու տարածման էմբարգոյի (արգելքի)<ref name="Lodge 1983">{{cite book|first=Tom|last=Lodge|year=1983|title=Black Politics in South Africa Since 1945|location=New York|publisher=Longman}}</ref>: 1970-ական և 1980-ական թվականների ընթացքում ապարտհեյդի դեմ ներքին դիմադրությունն առավել ռազմաշունչ էր դարձել՝ Ազգային կուսակցության ձևավորած կառավարությանն առիթ տալով դիմելու դաժան բռնաճնշումների, որոնց հետևանքով հազարավոր մարդիկ զոհվեցին կամ նետվեցին բանտերը<ref name=Pandey>{{cite book|last=Pandey|first=Satish Chandra|title=International Terrorism and the Contemporary World|date=2006|pages=197–199|publisher=Sarup & Sons, Publishers|location=New Delhi|isbn=978-8176256384}}</ref>: Բռնություններին զուգահեռ՝ իշխանությունները որոշ բարեփոխումներ ձեռնարկեցին, այդ թվում՝ խոստացան ապահովել հնդկացիների և այլ գունամորթների ներկայացվածությունը երկրի խորհրդարանում, բայց այդ միջոցառումները հաջողության չհասցրին, քանի որ չէին բավարարում ակտիվիստների բացարձակ մեծամասնությանը<ref name=Diplomacy>{{cite book|last=Thomas|first=Scott|title=The Diplomacy of Liberation: The Foreign Relations of the ANC Since 1960|date=1995|pages=202–210|publisher=Tauris Academic Studies|location=London|isbn=978-1850439936}}</ref>:
| |||