«Աստուրիա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary Պիտակներ՝ Վիզուալ խմբագիր Խմբագրում բջջային սարքով Խմբագրում կայքի բջջային տարբերակից |
|||
Տող 59.
'''Աստուրիան''', կամ '''Աստուրիայի իշխանությունը''' ({{lang-es|Asturias, Principado de Asturias}}, {{lang-ast|Principáu d'Asturies}}), [[ինքնավար համայնք]] է [[պրովինցիա]] է [[Իսպանիա]]յի հյուսիսում։ Գտնվում է [[Բիսկայան ծոց]]ի ափին։ Սահմանակցում է [[Գալիսիա]]յի հետ արևմուտքում, [[Կանտաբրիա]]յի հետ արևելքում, և [[Կաստիլիա և Լեոն]]ի հետ հարավում։ Իշխանություն է անվանվում այն պատճառով, որ Աստուրիայի արքայազնը հնարավոր է որ ժառանգի իսպանական գահի։ Վարչական կենտրոնը [[Օվիեդո]] քաղաքն է, իսկ խոշորագույնը [[Խիխոն]]ը։ Աստուրիայում օգտագործվում է սեփականա՝ [[աստուրերեն]] լեզուն, սակայն դա պաշտոնական կարգավիճակ չունի։
== Աշխարհագրություն ==
Տարածք ՝ 10 603.57 կմ 2 (10-րդ տեղը երկրի ինքնավար համայնքների շարքում): Կանտաբրյան լեռներն անցնում են նահանգով:
Տարածքի արևելքում կա ազգային պարկ, որը ներառում է մինչև 2648 մետր բարձրություն ունեցող լեռներ: Կանտաբրյան լեռները լայն հնարավորություններ են տալիս բարձրանալու, արշավել և դահուկ քշել: Առափնյա գիծը ընդարձակ է ՝ հարյուրավոր լողափեր, ծովածոցեր և բնական քարանձավներ: Աստուրիացի լողափերի մեծ մասը ավազոտ է, սահմանակից է զառիթափ ժայռերով, որոնց գագաթներին հաճախ կարելի է տեսնել արածելիս: Asturias- ը տեղակայված է այսպես կոչված «կանաչ Իսպանիայում»: Աստուրիայի բուսական աշխարհը շատ բազմազան է: Treesառերի հիմնական տեսակներն են `կաղնին, հաճարենին, եղեգը: Սակայն շագանակը հանդիպում է նաև լեռներում: Asturias- ն ունի 4 կենսոլորտային արգելոց, 5 ազգային պարկ, 10 արգելոց, 10 բնական տարածք և 35 բնական հուշարձան: Բնական հողերի այս ցանցը կազմում է շրջանի տարածքի մոտ մեկ երրորդը [1]:
=== Կլիմա ===
Աստուրիայի կլիման, ինչպես երկրի հյուսիսարևմտյան մասում, ավելի բազմազան է, քան Իսպանիայի հարավային մասերում: Ընդհանուր առմամբ, կլիման օվկիանոսային է, տարվա ընթացքում առատ տեղումներ են լինում: Ամառները հիմնականում խոնավ են և տաք: Ձմեռը շատ ցուրտ է, հատկապես լեռներում, որտեղ հոկտեմբերից մայիս ձյուն կարելի է դիտել: Անձրեւն ու ձյունը բնութագրվում են աստուրիական ձմեռներին: Բայց, ընդհանուր առմամբ, ամռանը և ձմռանը ջերմաստիճանը չափավոր է:
=== Հիդրոգրաֆիա ===
Աստուրիական գետերը կարճ են, բայց առատ: Նրանք թաքնվում են խոր հովիտներում, որոնք հարավից հյուսիս են հոսում դեպի Բիսկայական ծոց: Դրանցից շատերն օգտագործվում են էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար:
== Պատմություն ==
Մարդիկ բնակություն են հաստատել ներկայիս Աստուրիայի տարածքում `Ստորին հնագույն դարաշրջանից ի վեր: Քարե փորագրությունները թվագրվում են մոտ 30 000 տարի առաջ: Բրոնզե դարում այստեղ կառուցվել են մեգալիթներ և բլուրներ: Երկաթի դարում Աստուրիայի տարածքը հայտնվեց կելտերի մշակութային ազդեցության տակ: Աստուրիա բուն անունը ծագում է Աստուրի կելտական ցեղից: Այսօր գետերի և լեռների աշխարհագրական անվանումներում պահպանվում է կելտական մշակույթի ազդեցությունը:
Աստուրիայի տարածքը գրավվեց Հռոմեական կայսրության կողմից Օկտավիանոս Օգոստոս կայսեր օրոք, մ.թ.ա. 29-19 թվին: ե. Հռոմեական կայսրության փլուզումից հետո 6-րդ դարում տարածքը նվաճեցին Սուևի և Վիզիգոթ ցեղերը: ե. և մնաց նրանց ազդեցության տակ, մինչև որ այն ընտրվեց արաբների կողմից 8-րդ դարի սկզբին: Այնուամենայնիվ, արաբների համար հեշտ չէր կռվել լեռներում, և Իսպանիայի հյուսիսային ափի երկայնքով հողերը երբեք չդարձան մահմեդական Իսպանիայի մաս: Ընդհակառակը, 8-րդ դարում արաբական արշավանքի սկզբի հետ այս տարածքը ապաստան դարձավ քրիստոնյա ազնվականների համար, և 711-ին ստեղծվեց փաստացի անկախ Ասթուրիայի թագավորությունը:
XIV դարում Էնրիկե II- ի ապստամբության արդյունքում ստեղծվեց Asturias իշխանությունը: Բայց չնայած անկախության կողմնակիցների զգալի հաղթանակներին, Կաստիլիայի զորքերը, ի վերջո, հետ վերցրեցին տարածքը: 16-րդ դարում բնակչությունը հասնում է 100 000-ի, իսկ հաջորդ դարում այն կրկնապատկվում է ՝ շնորհիվ ամերիկյան եգիպտացորենի տարածման:
18-րդ դարում Աստուրիան դարձավ իսպանական կրթության կենտրոններից մեկը: Գասպար Մելխոր դե Յովելանոս - իսպանացի գրող, իրավաբան, տնտեսագետ և լուսավորության դարաշրջանի հասարակական գործիչ ծնվել է Խիխոն ծովափնյա քաղաքում: Արդյունաբերական հեղափոխությունը սկսվել է Աստուրիայում 1830-ականներին ՝ ածուխի և երկաթի հայտնաբերմամբ և համակարգված օգտագործմամբ: Միևնույն ժամանակ, զգալի միգրացիան սկսվեց Ամերիկա (մասնավորապես ՝ Արգենտինա, Ուրուգվայ, Պուերտո Ռիկո, Կուբա և Մեքսիկա): Նրանք, ովքեր արտերկրում հաջողության էին հասնում, հաճախ հարուստ էին տուն վերադառնում: Այս հարուստ ընտանիքների ժառանգությունը կարելի է տեսնել մինչ այժմ, նրանց վիլլաներից շատերը ցրված են ողջ տարածաշրջանում:
Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի հանգեցրած իրադարձություններում Աստուրիան զգալի դեր խաղաց: 1934-ին մարքսիստական բանվորական շարժումը պայքարում էր 1932-1933 թվականներին սկսված բարեփոխումները շարունակելու և Իսպանական կառավարություն պահպանողական կուսակցությունների դաշինքից նախարարների ժամանման դեմ: 1934 թվականի հոկտեմբերի 5-ին տեղի ունեցած ապստամբության արդյունքում Աստուրիայում հռչակվեց «բանվորական և գյուղացիական հանրապետություն»: Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի հրամանատարությամբ զորքերը, որոնք նպատակ ունեին ճնշել ապստամբությունը, բերվեցին Մարոկկոյից, երկու շաբաթ տևած մարտերից հետո ապստամբները վայր դրեցին զենքերը: 1937 թվականին քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում ապստամբական զորքերը գրավեցին Աստուրիայի տարածքը: Հանրապետության վերջնական պարտությունից և Ֆրանկոյի բռնապետության հաստատումից հետո, Աստուրիան հայտնի դարձավ որպես «Օվիեդոյի նահանգ»: Իշխանության անունը և կարգավիճակը նահանգ վերադարձվեց միայն Իսպանիայում 1977 թվականին ժողովրդավարության վերականգնումից հետո:
1982-ին Աստուրիան դարձավ ինքնավար մարզ: Աստուրիի տարածաշրջանային կառավարությունն ունի գերակա լիազորություններ այնպիսի կարևոր ոլորտներում, ինչպիսիք են առողջությունը, կրթությունը և շրջակա միջավայրի պաշտպանությունը:
== Տնտեսություն ==
Դարեր շարունակ Աստուրիայի տնտեսությունը հիմնված է եղել գյուղատնտեսության և ձկնորսության վրա: Կաթի և կաթնամթերքի արտադրությունը տարածաշրջանում ավանդական էր, բայց դրա մեծ զարգացումը կողմնակի ազդեցություն ունեցավ 1960-ականների վերջին տնտեսական աճի վրա: Conditionsամանակակից պայմաններում տարածաշրջանային արդյունաբերության հիմքը ածուխի արդյունահանումն է և պողպատի արտադրությունը: Ֆրանկոյի բռնապետության ժամանակաշրջանը Իսպանիայում մետաղագործական արդյունաբերության կենտրոնն էր: Պետական մետաղագործական ընկերություններն այն ժամանակ մասնակիորեն մասնավորեցվեցին Arcelor- ի կողմից, որն այժմ ArcelorMittal- ի մաս է կազմում: Արդյունաբերությունը ստեղծել է բազմաթիվ աշխատատեղեր, ինչը հանգեցրել է զգալի միգրացիայի Իսպանիայի այլ մասերից ՝ Էքստրեմադուրա, Անդալուսիա, Կաստիլիա և Լեոն:
Երկաթի և պողպատի արդյունաբերությունն այժմ անկում է ապրում, ինչպես և լեռնահանքային արդյունաբերությունը, ինչը պայմանավորված է այլ տարածաշրջանների համեմատ ածխի արդյունահանման ավելի բարձր գնով: Մարզի տնտեսական աճը ցածր է իսպանական միջին մակարդակից, չնայած վերջին տարիներին ծառայությունների ոլորտի աճը նպաստեց Asturias- ում գործազրկության մակարդակի իջեցմանը:
1986 թվականից Աստուրիան վայելում է Եվրամիության լայնածավալ ներդրումները ճանապարհների և այլ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների կառուցման գործում: Այնուամենայնիվ, որոշակի տարաձայնություններ կան այն մասին, թե ինչպես են այդ միջոցները ծախսվում, օրինակ ՝ հանքափորների կենսաթոշակները:
2008 թ.-ին մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն Asturias- ում կազմում էր 22,640 եվրո, կամ եվրոպական միջինի 25,100 եվրոյի 90,2% -ը: Սա տարածաշրջանը դարձնում է Իսպանիայում ամենահարուստը միայն 12-րդը, ինչը մեծ անկում է 1970-1980 թվականների համեմատ: տարիներ, երբ Աստուրիան արժանիորեն համարվում էր հարավային Եվրոպայի ամենաբարեկեցիկ շրջաններից մեկը: Իրոք, Աստուրիասում տնտեսական աճը ցածր է Իսպանիայի միջինից ցածր արդյունահանող արդյունաբերության անկման պատճառով: 2008-ին տնտեսական աճը կազմել է 0,82%, ինչը ամենացածրն է Իսպանիայի մարզերի շրջանում: Դրական ասպեկտների շարքում կարելի է համարել ցածր գործազրկության մակարդակը, որը ցածր է ոչ միայն Իսպանիայի, այլև Եվրոպայի միջին ցուցանիշից և կազմում է 8.43%:
Աստուրիասը հյուրընկալում է Տեղեկատվական և կապի տեխնոլոգիաների զարգացման կենտրոնը [6]: Այն շահույթ չհետապնդող կազմակերպություն է, որը հայտնի է The Web Accessibility Test ՝ կայքի վերլուծության անվճար գործիք ստեղծելով:
== Մշակույթ ==
Աստուրիան հարուստ ճարտարապետական ժառանգություն ունի: Նման ճարտարապետական հուշարձանները, ինչպիսիք են Սանտա Մարիա դել Նարանկոն, Սանտա Քրիստինա դե Լենան, Սան Միգել դե Լիգիոն, պատրաստվել են նախռոմանական ոճով ՝ Ռամիրո I- ի և Սան Julուլիան դե լոս Պրադոսի օրոք ՝ Ալֆոնսո II- ի օրոք:
Ռոմանական ոճը նույնպես մեծ մասամբ ներկայացված է Աստուրիայում, կարելի է նշել այնպիսի շինություններ, ինչպիսիք են Սան Պեդրո դե Վիլանուևայի վանքը, Սան Էստեբան դե Արամիլի և Իգլեզիա դե Սան Խուանի եկեղեցիները:
Գոթական ոճը քիչ է, բայց այն դեռ առկա է, օրինակ, Սան Սալվադորի մայր տաճարում ՝ Օվիեդոյում:
Բարոկկո ոճը լայն տարածում գտավ Աստուրիայում: Հայտնի են այս ոճի հետևյալ շենքերը. Կամպոսագրոյի պալատ, Վելարդե պալատ և Օլոնեգոյի կամուրջ: Երկրորդում տեղակայված է Աստուրիայի կերպարվեստի թանգարանը:
1985 թ.-ին ՄԱԿ-ի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպությունը (ՅՈՒՆԵՍԿՕ) հայտարարեց հետևյալ վայրերը ՝ որպես Աստուրիայի Թագավորության հուշարձաններ։
=== Երաժշտություն ===
Աստուրիայի երաժշտությունն ու պարերը բազմազան են: Հատկանշական գործիք է աստուրիական պարկապզուկը, որը բաղկացած է երեք խողովակներից ՝ մեկը օդում փչելու համար, երկուսը ՝ հնչյունավորելու համար: Այս պարկապզուկը օգտագործվում է շատ ժողովրդական պարերի մեջ և կարող է ուղեկցվել ինչպես թմբուկով, այնպես էլ այլ գործիքներով, ինչպիսիք են ակորդեոնը և կլարնետը:
Ամենատարածվածը այն երաժշտական համույթներն են, որոնք ներկայացնում են ժողովրդական երաժշտության արտահայտման տարբեր ձևեր: Այնուամենայնիվ, Asturias- ի իշխանությունը բեղմնավոր է նաև ռոք խմբերի համերգներով, որոնք կատարում են ինչպես աստուրերեն, այնպես էլ կաստիլերեն:
90-ականների սկզբին ամբողջ Իսպանիայում աճեց այլընտրանքային երաժշտության շարժում, որը սերտորեն կապված էր ինդիի հետ:
== Տեսարժան վայրեր ==
•Օվիեդո, Աստուրիայի մայրաքաղաք. Մաքուր, գեղատեսիլ քաղաք ՝ մեծ ճարտարապետական ժառանգությամբ: Սանտա Մարիա դել Նարանկոն և Սան Միգել դե Լիլիոն նախռոմանական եկեղեցի և պալատ են, որոնք կառուցվել են քաղաքից հյուսիս գտնվող Նարանկո լեռան վրա Աստուրիայի առաջին կառավարիչների օրոք:
• Gijón- ը, Աստուրիայի ամենամեծ քաղաքը, ափամերձ է, հայտնի է իր մշակութային և սպորտային իրադարձություններով և լողափային զբոսաշրջությամբ:
Picos de Europa ազգային պարկ:
• Մարիամ Աստվածածնի տաճարը Կովադոնգայում և Լոս Լագոսի լեռնային լճերը: Լեգենդը ասում է, որ 8-րդ դարում Աստծո մայրը օրհնեց աստուրիացի քրիստոնյա ուժերին արաբ նվաճողների կողմից Իսպանիայի վրա հարձակման ժամանակին ազդանշանով `դրանով իսկ թույլ տալով նրանց անակնկալ բռնել զավթիչներից: Ամբողջ Իսպանիայի վերամիավորումը և միավորումը սկսվեց հենց այս վայրում:
• Աստրիական ափ. Հայտնի լողափ Լլանեսի ամառային հանգստավայրում:
• Օվիեդոյի արևելքում գտնվող գյուղերն անսովոր են իրենց «Օրրեո» հացահատիկների համար, որոնք աճեցված են տաղավարների վրա:
•Դանգրա գետը, որը գտնվում է Կանգաս դե Օնիսից հարավ, հայտնի է իր անսովոր գույնով ու գեղեցկությամբ:
• Լլանեսից արևելք գտնվող Բուելնա գյուղի լողափի անսովոր ժայռային կազմավորումներ: Լավագույնը ՝ տեսնելով մակընթացության ժամանակ:
== Ծանոթագրություններ ==
| |||