|
[[File:Monastir Studenica I.JPG|thumb|250px|Ստունիկա վանքը [[Սերբիա]]յում]]
'''Բյուզանդիայի ճարտարապետություն,''' Բյուզանդական կայսրության կամ Արևելյան Հռոմեական կայսրության ճարտարապետություն''':'''
[[Կոստանդին Մեծ]]ը հռոմեական կայսրերի նստավայրը տեղափոխել էր [[Բյուզանդիա]], ինչը հանգեցրել էր [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մասնատմանը երկու մասի` Արևելք և Արևմուտք: Այս գործընթացը հանդիսանում է համաշխարհային պատմության և, մասնավորապես, արվեստի պատմության կարևոր իրադարձություններից մեկը: Հին Հռոմը, բարբարոսների` [[Իտալիա]] ներխուժման և հին կյանքի ամբողջ համակարգի քայքայման ազդեցության տակ կորցրել էր իր մեծ տարածքը, բայց նոր մայրաքաղաքն ավելի ու ավելի մեծ կարևորություն ստացավ, և շուտով դարձավ քաղաքակրթության փայլուն կիզակետ, որն այստեղից տարածվեց դեպի ամբողջ Արևելք և նույնիսկ արևմտյան երկրներ: ▼
▲[[Կոստանդին Մեծ |Կոստանդին Մեծի]] ը՝ հռոմեական կայսրերի նստավայրը տեղափոխել էր [[Բյուզանդիա]] տեղափոխելը, ինչը հանգեցրել էր [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մասնատմանը երկու մասի` ԱրևելքԱրևելքի և Արևմուտք: Այս գործընթացըԱրևմուտքի, հանդիսանում է ընդհանրապես համաշխարհային պատմության և , մասնավորապես , արվեստի պատմության կարևոր իրադարձություններից մեկը: Հին Հռոմը, բարբարոսների` [[Իտալիա]] ներխուժման և հին կյանքի ամբողջ համակարգի քայքայման ազդեցության տակ կորցրել էր իր մեծ տարածքըմեծությունը, բայց նոր մայրաքաղաքն ավելի ու ավելի մեծ կարևորություն ստացավ,էր ձեռք բերել և շուտով դարձավ քաղաքակրթությանդարձել փայլուն կիզակետքաղաքակրթության կենտրոն, որն այստեղից տարածվեցտարածվել է դեպի ամբողջ Արևելք և նույնիսկ արևմտյան երկրներ:
== Բյուզանդական ճարտարապետության բնութագրական առանձնահատկությունները == ▼
Հին ճարտարապետությունից եկեղեցու կառուցման ձևեր վերցնելով<ref>{{книга
▲== Բյուզանդական ճարտարապետության բնութագրական առանձնահատկություններըառանձնահատկություններ ==
Վերցնելով հին ճարտարապետության ձևերը<ref>{{книга
| автор = Н. И. Баторевич, Т. Д. Кожицева
| часть = Византийская архитектура
| тираж =
| ref =
}}</ref>,՝ բյուզանդական ճարտարապետությունը հետզհետե փոփոխել է դրանք և 5-րդ դարի ընթացքում զարգացրելմշակել իրէ հիմնականում տաճարաշինության տաճարաշինությունըհամար: Վերջինս կառույցի մի տեսակ է, ըստորը հատակագծինախագծով և ամբողջ կառուցողական համակարգիհամակարգով, զգալիորեն տարբերվում էէր հին քրիստոնեական բազիլիկներիբազիլիկ տեսակից: Դրա հիմնական առանձնահատկությունը [[գմբեթ]]ի առկայությունն է` շենքի միջին մասը ծածկելու համար (կենտրոնական գմբեթային համակարգ): Գմբեթն արդեն հայտնի է եղել հեթանոսական [[Հռոմ]]ում, ինչպես նաև Արևելքում (օրինակ՝ Սիրիայում), բայց շատ դեպքերում այն տեղադրվել է կլոր հիմքի վրա. եթե հիմքը [[քառակուսի]] էր կամ բազմաշերտ, ապա դրա և գմբեթի միջև պատշաճ օրգանական կապ չկար:
Եթե վերցնենք [[զուգահեռանիստ]] A-ն և այն ծածկենք գմբեթով B գնդային հատվածի տեսքովտեսք ունեցեղ գմբեթով, ապա գմբեթինգմբեթը անհրաժեշտնեցուկ կլինենկունենա ուղղահայաց պատերի միայն չորս կետերը, և կառույցի ներսում կձևավորվենկառաջանան խոռոչային անկյուններ՝ «վնասելով» կառուցվածքի թեթևության և ներդաշնակության տպավորությանըտպավորությունը վնասող:
[[File:Penditifkuppel.png|thumb|Առագաստով գմբեթ]]
Բյուզանդական ճարտարապետների որոշումն այն էր, որ զուգահեռանիստ ջրատարի անկյունները կտրվեն այնպես, որ դրա պատերի վերին մասերը կամարաձև տեսք ստանան. գմբեթը հենվելհենվելու էէր այսայդ չորս աղեղների գագաթների վրագագաթներին և հաղորդակցվելհաղորդակցվելու էր կառուցվածքիշինության ստորին մասի հետ` գնդաձև եռանկյուն մակերեսներով, որոնք ընկած են այս աղեղների արանքում և ներքևում նման են ուռճացված եռանկյուն առագաստների (այստեղից էլ՝ այս ճարտարապետական տարրի անվանումը): Դրանով չբավարարվելով` գմբեթին էլ ավելի թեթևության բնույթ հաղորդելու համար, կառույցի ներքինստորին մասում ուղղահայաց պատերի փոխարեն, նրանք սկսել են կառուցել հատակագծով կիսաշրջանաձև խորշեր, որոնք ավարտվում էին վերևում` գմբեթի մոտ, կիսագնդային մակերեսներով այնպես, կարծես թեոր գմբեթը «բռնել»պահվում էէր այսայդ խորշերի կամարային գագաթներըգագաթների և հենվող չորս սյուներըզանգվածային սյուների վրա: Այս միջին մասը կարգավորում էր կառույցի մնացած մասըմասերը:
[[File:Hagia Eirene.jpg|thumb|300px|right|Սուրբ Իրինայի եկեղեցին Պոլսում, 6-րդ դարի եկեղեցին վաղ բյուզանդական ճարտարապետության հոյակապ նմուշ է:[[File:Millingen H. Eirene section.jpg|320px|The 6th-century church is a superb sample of the early Byzantine architecture]]]]
| 