«Մոլեկուլային կենսաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Մոլեկուլային կենսաբանությունը կյանքի հիմնական դրսևորումները մոլեկուլային մակարդակով ուսումնասիրող գիտություն է: Ձևավորվել է 20-րդ դարի կեսերին: Մոլեկուլային կենսաբանության խնդիրը այդ երևույթների բնույթի ճանաչումն է, կյանքի բնորոշ արտահայտությունների ([[ժառանգականություն]], [[ինքնավերարտադրություն]], [[սպիտակուց]]ների [[կենսասինթեզ]], [[էներգիա]]յի փոխարկումներ, աճ, զարգացում, շարժունակություն և այլն), կենսաբանական նյութերի (հիմնականում [[կենսապոլիմերներ]]ի՝ սպիտակուցների և [[նուկլեինաթթու]]ների) մոլեկուլների կառուցվածքով, հատկություններով ու փոխազդեցություններով պայմանավորված լինելու բացահայտումը:
=== Ուսումնասիրության օբյեկտն ու հարաբերությունները մյուս գիտությունների հետ ===
Մոլեկուլային կենսաբանության ուսումնասիրության օբյեկտներն են բջջի առանձին օրգանոիդները (բջջի կորիզը, միտոքոնդրիաներ, [[ռիբոսոմներ]]), [[քրոմոսոմ]]ները, բջջաթաղանթները, ինչպես նաև [[վիրուս]]ները, [[բակտերիաֆագեր]]ը և կենդանի մատերիայի կարևորագույն բաղադրիչների՝ նուկլեինաթթուների ու սպիտակուցների մոլեկուլները: Մոլեկուլային կենսաբանությունը սերտորեն կապված է [[կենսաքիմիա]]յի, [[կենսաֆիզիկա]]յի, [[կենսաօրգանական քիմիա]]յի, [[գենետիկա]]յի, [[ֆիզիոլոգիա]]յի և [[մոլեկուլային գենետիկա]]յի հետ և որպես [[բնագիտություն|բնագիտության]] նոր ճյուղ ունի ուսումնասիրության իր խնդիրներն ու առանձնահատկությունները:
=== Մոլեկուլային կենսաբանության էությունը ===
Մոլեկուլային կենսաբանության էությունը, ըստ Մ.Պերուցի, կենսաբանական ֆունկցիաների մեկնաբանումն է մոլեկուլային կառուցվածքի տեսանկյունից: Ընդ որում, մոլեկուլային կենսաբանության ուշադրության կենտրոնում են ոչ թե գլխավոր վալենտական կապերով պայմանավորված քիմիական ձևափոխությունները, այլ էլեկտրաստատիկական, վանդեր-վաալսյան, ջրածնային և այլ կապերով պայմանավորված [[ատոմ]]ների ու դրանց խմբերի փոխադարձ դասավորությունը և միջմոլեկուլային փոխազդեցությունները: Այսինքն կարևոր է կենսապոլիմերի [[մոլեկուլ]]ի խիստ որոշակի ծավալային կառուցվածքի առաջացումը, որի դեպքում միայն մոլեկուլը կարող է ծառայել որպես կենսաբանական ֆունկցիաների նյութական հիմք:
=== Մոլեկուլային կենսաբանության պատմական զարգացումը ===
«Մոլեկուլային կենսաբանություն» տերմինն առաջին անգամ օգտագործել է անգլիացի գիտնական Ու.Ասթբերին, թելիկային սպիտակուցների մոլեկուլային կառուցվածքի և ֆիզիկական ու կենսաբանական հատկությունների կապը բացահայտող ուսումնասիրությունների վերաբերյալ: Մոլեկուլային կենսաբանության, որպես ձևավորված գիտության, առաջացումն ընդունված է համարել 1953-ը, երբ Ջ.Ուոթսոնը և Ֆ.Քրիքը պարզեցին դեզոքսիռիբոնուկլեինաթթվի ([[ԴՆԹ]]) եռաչափ կառուցվածքը: 1957-ին պարզվեց [[միոգլոբին]]ի, ապա [[հեմոգլոբին]]ի եռաչափ կառուցվածքը: Ձևավորվեցին մակրոմոլեկուլների տարածական կառուցվածքի տարբեր մակարդակների (առաջնային, երկրորդային, երրորդային և չորրորդային) մասին պատկերացումները: հայտնի դարձավ, որ կենսապոլիմերների կենսաբանական ֆունկցիաները պայմանավորված են դրանց տարածական կառուցվածքով և հնարավոր դարձավ այդ կապի ուսումնասիրությունը: Ժամանակակից մոլեկուլային կենսաբանությունը կյանքի երևույթների ամբողջությունը դիտում է որպես [[մատերիա]]յի, էներգիայի և [[ինֆորմացիա]]յի հոսքերի զուգակցման արդյունք: Մատերիայի հոսքն արտահայտվում է նյութափոխանակության երևույթներում, էներգիայի հոսքը կյանքի բոլոր արտահայտությունների շարժիչ ուժն է, ինֆորմացիայի հոսքն արտահայտվում է յուրաքանչյուր օրգանիզմի զարգացման և գոյության բազմազան պրոցեսներում, ինչպես նաև իրար հաջորդող սերունդների հերթափոխում: Ինֆորմացիայի հոսքի պատկերացումը մոլեկուլային կենսաբանության բնորոշ առանձնահատկությունն է: Մոլեկուլային կենսաբանության նվաճումներից են ԴՆԹ-ի և բոլոր տիպերի [[ՌՆԹ]]-ների, ռիբոսոմների, վիրուսների կառուցվածքի բացահայտումը, հակադարձ տրանսկրիպցիայի երևույթի, սպիտակուցների մատրիցային սինթեզի սկզբունքի և [[կենսասինթեզ]]ի մեխանիզմների, որոշ կենսաբանական օբյեկտների ինքնահավաքման երևույթների հայտնագործումը, [[գեն]]ի մեկուսացումը, քիմիական և կենսաբանական սինթեզը, գենի փոխանցումը մեկ օրգանիզմից մյուսին, բազմաթիվ սպիտակուցների և նուկլեինաթթուների քիմիական կառուցվածքի վերծանումը, կենսաբանական ֆունկցիաների ու պրոցեսների ալոստերիկ և կարգավորման այլ հիմնական սկզբունքների հայտնագործումը և այլն: Վերոհիշյալ նվաճումները վկայում են մոլեկուլային կենսաբանության կյանքի բարդ ֆունկցիաները մոլեկուլի մակարդակով տեղի ունեցող երևույթներով բացատրելու մեթոդի արդյունավետությունը: Սակայն մոլեկուլային կենսաբանության առաջ ծառացած է նաև ինտեգրացման մեխանիզմների ճանաչման խնդիրը, որը կյանքի երևույթների ուսումնասիրման հետագա զարգացման ուղիներից է: Այստեղ ելակետը միջմոլեկուլային փոխազդեցության ուժերի ուսումնասիրությունն է: Դրանք իրենց տարածական դասավորությամբ առաջացնում են այսպես կոչված «ինտեգրատիվ ինֆորմացիա», որն ինֆորմացիայի հոսքի գլխավոր մասն է: Դրանցից են բաղադրամասերից բազմակոմպոնենտ սպիտակուցների ու վիրուսների առաջացումը, նուկլեինաթթուների ընտրողական փոխազդեցությունները, բազմատեսակ սպիտակուցների և նուկլեինաթթուների համալիրների առաջացումը և այլն: Ժամանակակից մոլեկուլային կենսաբանության խնդիրներից են՝ նուկլեինաթթուների վերծանման, նրանց եռաչափ կառուցվածքի, կենսաբանական բարդ գոյացությունների ինքնահավաքման հետագա ուսումնասիրությունը, [[ժառանգական հիվանդություններ]]ի կանխումը, [[հորմոն]]ների, [[դեղանյութ]]երի ազդեցության մեխանիզմների, կենսաբանական թաղանթների մոլեկուլային կառուցվածքի և գործունեության բացահայտումը և այլն: Մոլեկուլային կենսաբանության ավելի հեռավոր նպատակներն են նյարդային պրոցեսների, հիշողության մեխանիզմների պարզաբանումը, գենետիկական ապարատի նպատակասլաց ձևափոխումը և այլն: