«Հեզբոլլահ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Հեզբոլլահ''' ({{IPAc-en|ˌ|h|ɛ|z|b|ə|ˈ|l|ɑː}};<ref>{{cite book|title=The Collins English Dictionary|publisher=HarperCollins|year=2013|location=Glasgow|chapter=Hezbollah|accessdate=7 May 2013|chapter-url=http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/hezbollah}}<br />{{cite book|title=Webster's New World College Dictionary|publisher=Wiley Publishing, Inc.|year=2012|location=Cleveland|chapter=Hezbollah|accessdate=7 May 2013|chapter-url=http://www.yourdictionary.com/hezbollah}}</ref> {{lang-ar|حزب الله}} ''{{transl|ar|DIN|Ḥizbu 'llāh}}'', բառացի՝ «Ալլահի կուսակցություն», տառադարձվում է նաև Հիզբուլլահ կամ Հիզբալլահ)<ref>Other [[Romanization of Arabic|transliterations]] include ''Hizbollah'', ''Hezbolla'', ''Hezballah'', ''Hisbollah'', ''Hizbu'llah'' and ''Hizb [[Allah]]''.</ref>, [[Շիա իսլամ|շիա]] իսլամիստական քաղաքական կուսակցություն և զինյալ խումբ՝ տեղակայված [[Լիբանան|Լիբանանում]]<ref name="HG20Ak02">{{cite web|url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/HG20Ak02.html|title=Hezbollah's transformation|last=Jamail|first=Dahr|date=20 July 2006|work=Asia Times|accessdate=23 October 2007}}</ref><ref name="CFR">{{cite web|url=http://www.cfr.org/publication/9155/hezbollah.html?breadcrumb=%2F|title=Hezbollah (a.k.a. Hizbollah, Hizbu'llah)|last=|first=|date=13 September 2008|website=|publisher=[[Council on Foreign Relations]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080913091527/http://www.cfr.org/publication/9155/hezbollah.html?breadcrumb=%2F|archivedate=13 September 2008|accessdate=15 September 2008|url-status=dead}}</ref>։ Հեզբոլլահի ռազմական թևը Ջիհադի խորհուրդն է<ref name="LevittP15">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yTJeAQAAQBAJ&q=jihad+council+hezbollah&pg=PA14|title=Hezbollah: The Global Footprint of Lebanon's Party of God|last=Levitt|first=Matthew|publisher=|year=2013|isbn=9781849043335|location=|page=15|pages=|quote=... the Jihad Council coordinates 'resistance activity'.|authorlink=Matthew Levitt}}<br />{{cite news|url=http://www.dailystar.com.lb/News/Lebanon-News/2014/May-15/256484-hezbollah-cutting-costs-as-iranian-aid-dries-up.ashx|title=Hezbollah cutting costs as Iranian aid dries up|first=Antoine|last=Ghattas Saab|work=The Daily Star|quote=...&nbsp;Hezbollah's military wing ... Known as the 'Jihad Council'|date=15 May 2014|accessdate=1 June 2014}}</ref>, իսկ քաղաքական թևը՝ Լիբանանի խորհրդարանի Հավատարմություն դիմադրության բլոկին։ 1992 թվականին Աբբաս ալ-Մուսավի մահից հետո խումբը ղեկավարում է գլխավոր քարտուղար [[Հասան Նասրալլահ|Հասան Նասրալլահը]]։ Ամբողջ կազմակերպությունը կամ միայն ռազմական թևը ճանաչվել է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն առնվազն 21 պետությունների կողմից, [[Եվրոպական միություն|ԵՄ-ի]] կողմից և 2017 թվականից ի վեր [[Արաբական պետությունների լիգա|Արաբական պետությունների լիգայի]] անդամ երկրների մեծամասնության կողմից, բացառությամբ [[Իրաք|Իրաքի]] և Լիբանանի, որտեղ Հեզբոլլահը հզոր քաղաքական կուսակցությունն է։ Հեզբոլլահը պնդում է, որ այն օրինական դիմադրության շարժում է, որը պայքարում է հանուն Լիբանանի տարածքի ազատագրության:

1982 թվականին [[Իսրայել|Իսրայելի]]՝ Լիբանան ներխուժելուց հետո, Հեզբոլլահի գաղափարը սկսել է աճել լիբանանցի հոգևոր ներկայացուցիչների մոտ, ովքեր կրթվել էին Նաջաֆում և յուրացրել [[Ռուհոլլահ Խոմեյնի|Այաթոլլահ Խոմեյնիի]]՝ 1979 թվականին տեղի ունեցած [[Իրանի իսլամական հեղափոխություն|Իրանի իսլամական հեղափոխության]] մոդելը։ Կազմակերպության ստեղծմանը մեծ աջակցություն է ցույց տվել հենց [[Իրան|Իրանը]]՝ ինչպես ֆինանսական տեսանկյունից, այնպես էլ գաղափարական՝ այնտեղ ուղարկելով [[Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուս|Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի]] (ԻՀՊԿ) մի խումբ հրահանգիչների։ Նպատակն էր համախմբել Լիբանանի շիա խմբերին՝ դիմադրելու Իսրայելի օկուպացիային<ref>Dominique Avon, Anaïs-Trissa Khatchadourian, [https://books.google.com/books?id=jOZ3Aqf6BzoC&pg=PT22 ''Hezbollah: A History of the "Party of God",''] [[Harvard University Press]], 2012 {{ISBN|978-0-674-07031-8}} pp.21ff.</ref><ref>E. Azani, [https://books.google.com/books?id=FSpaCwAAQBAJ&pg=PA59 ''Hezbollah: The Story of the Party of God: From Revolution to Institutionalization,''] Springer, 2011 {{isbn|978-0-230-11629-0}}pp.59-63 </ref><ref name="bbc-hi-me">{{cite news|title=Who Are Hezbollah?|work=BBC News|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4314423.stm|date=21 May 2008|accessdate=15 August 2008}}</ref> և բարելավելու Լիբանանում մարգինալացված շիա համայնքի կարգավիճակը<ref>Mariam Farida, [https://books.google.com/books?id=5rqmDwAAQBAJ&pg=PT13 ''Religion and Hezbollah: Political Ideology and Legitimacy,''] Routledge, 2019 {{isbn|978-1-000-45857-2}} pp.1-3.</ref>։ ԻՀՊԿ-ի 1500 հոգանոց հրահանգիչների խումբը ժամանել է Լիբանան այն բանից հետո, երբ [[Սիրիա|Սիրիայի]] կառավարությունը, որը օկուպացրել էր Լիբանանի արևելյան բարձրավանդակը, թույլ է տվել նրանց անցնել Բեկաայի հովիտ<ref name="nybooks">{{cite journal|author=Adam Shatz|first=|date=29 April 2004|title=In Search of Hezbollah|url=http://www.nybooks.com/articles/17060|journal=[[The New York Review of Books]]|doi=|pmid=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060822195222/http://www.nybooks.com/articles/17060|archivedate=22 August 2006|accessdate=14 August 2006|url-status=dead}}</ref>։

2006 թվականից ի վեր կազմակերպության ռազմական ուժն այնքան է մեծացել<ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/news/un-hezbollah-has-increased-military-strength-since-2006-war-1.231869|title=UN: Hezbollah has increased military strength since 2006 war|newspaper=Haaretz|date=25 October 2007|accessdate=5 September 2013}}</ref><ref name="met">{{cite news|first=Mel|last=Frykberg|title=Mideast Powers, Proxies and Paymasters Bluster and Rearm|url=http://injesus.com/message-archives/prophetic/prophecyupdate/prophecy-update-israel-reaches|work=[[Middle East Times]]|date=29 August 2008|accessdate=31 May 2011|quote=And if there is one thing that ideologically and diametrically opposed Hezbollah and Israel agree on, it is Hezbollah's growing military strength.}}</ref>, որ ռազմական թևն ավելի հզոր է համարվում, քան Լիբանանի բանակը<ref name="NYT05202013">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2013/05/21/world/middleeast/syria-developments.html?pagewanted=all&_r=0|title=Hezbollah's Role in Syria War Shakes the Lebanese|first=Anne|last=Barnard|newspaper=New York Times|quote=Hezbollah, stronger than the Lebanese Army, has the power to drag the country into war without a government decision, as in 2006, when it set off the war by capturing two Israeli soldiers|date=20 May 2013|accessdate=20 June 2013}}</ref><ref name="washpost2013">{{cite news|url=https://articles.washingtonpost.com/2013-06-12/world/39922185_1_aleppo-war-soccer-stadium|title=For Lebanon's Sunnis, growing rage at Hezbollah over role in Syria|first=Loveday|last=Morris|work=Washington Post|quote=...&nbsp;Hezbollah, which has a fighting force generally considered more powerful than the Lebanese army.|date=12 June 2013|accessdate=20 June 2013|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131105065531/http://articles.washingtonpost.com/2013-06-12/world/39922185_1_aleppo-war-soccer-stadium|archivedate=5 November 2013}}</ref>։ Հեզբոլլահը հաճախ նկարագրում են իբրև «<nowiki/>[[Խորքային պետություն|պետություն պետության մեջ]]<nowiki/>»<ref>{{cite news|title=Iran-Syria vs. Israel, Round 1: Assessments & Lessons Learned|url=http://www.defenseindustrydaily.com/iransyria-vs-israel-round-1-assessments-lessons-learned-02558/#more-2558|newspaper=Defense Industry Daily|date=13 September 2013|accessdate=19 February 2013}}</ref>․ այն տեղ է զբաղեցնում Լիբանանի կառավարությունում, ունի ռադիո և [[Ալ-Մանար|արբանյակային հեռուստաալիք]], տրամադրում է սոցիալական ծառայություններ, Լիբանանի սահմաններից դուրս տեղակայում է մեծաքանակ ռազմական ուժեր<ref name="NYT2014">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/05/21/world/middleeast/syrian-fighting-gives-hezbollah-new-but-diffuse-purpose.html|title=Syrian Fighting Gives Hezbollah New but Diffuse Purpose|first=Ben|last=Hubbard|work=New York Times|quote=...&nbsp;the fighting has also diluted the resources that used to go exclusively to facing Israel, exacerbated sectarian divisions in the region, and alienated large segments of the majority Sunni population who once embraced Hezbollah as a liberation force... Never before have Hezbollah guerrillas fought alongside a formal army, waged war outside Lebanon or initiated broad offensives aimed at seizing territory.|date=20 March 2014|accessdate=30 May 2014}}</ref><ref name="deeb-hzb-a-primer">{{cite web|url=http://www.merip.org/mero/mero073106|title=Hizballah: A Primer|last=Deeb|first=Lara|date=31 July 2006|publisher=Middle East Report|archive-url=https://web.archive.org/web/20111019062730/http://merip.org/mero/mero073106|archive-date=19 October 2011|accessdate=31 May 2011|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/national-security/hezbollah-operative-wanted-by-fbi-dies-in-fighting-in-syria/2014/05/28/be2d27fe-e69a-11e3-8f90-73e071f3d637_story.html|title=Hezbollah operative wanted by FBI dies in fighting in Syria|first=Adam|last=Goldman|work=Washington Post|quote="...&nbsp;Hasan Nasrallah has called the deployment of his fighters to Syria a 'new phase' for the movement, and it marks the first time the group has sent significant numbers of men outside Lebanon's borders."|date=28 May 2014|accessdate=30 May 2014}}</ref>։ Հեզբոլլահը Լիբանանի Մարտի 8-ի դաշինքի մաս է կազմում՝ ընդդեմ Մարտի 14-ի դաշինքի։ Այն մեծ աջակցություն է վայելում Լիբանանի շիա մուսուլմանների շրջանում<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4329201.stm|title=Huge Beirut protest backs Syria|work=BBC News|date=8 March 2005|accessdate=7 February 2007}}</ref>, մինչդեռ [[Սուննի իսլամ|սուննիները]] համաձայն չեն նրա ներկայացրած օրակարգի հետ<ref>[http://gulfnews.com/news/region/lebanon/hariri-sunnis-refuse-to-join-hezbollah-al-qaida-war-1.1282059 "Hariri: Sunnis 'refuse' to join Hezbollah-Al Qaida war"]. [[Agence France-Presse|AFP]], 25 January 2014.</ref>{{sfn|Blanford|Salim|2013}}։ Հեզբոլլահը նաև աջակցություն է ստանում Լիբանանի որոշ [[Քրիստոնեություն|քրիստոնյա]] շրջաններից{{sfn|Zirulnick|2012}}։ Կազմակերպությունը ռազմական վարժանք, զենքեր և ֆինանսական աջակցություն է ստանում Իրանից և քաղաքական աջակցություն՝ Սիրիայից<ref>{{cite journal|last=Filkins|first=Dexter|date=30 September 2013|title=The Shadow Commander|url=http://www.newyorker.com/reporting/2013/09/30/130930fa_fact_filkins?currentPage=all|journal=The New Yorker|accessdate=4 October 2013|quote=From 2000 to 2006, Iran contributed a hundred million dollars a year to Hezbollah. Its fighters are attractive proxies: unlike the Iranians, they speak Arabic, making them better equipped to operate in Syria and elsewhere in the Arab world.}}</ref>։

1990 թվականի ի վեր Հեզբոլլահը մասնակցում է Լիբանանի քաղաքական կյանքին, գործընթաց, որը կոչվում է Հեզբոլլահի լիբանանացում։ Այն ավելի ուշ միացել է քաղաքական դաշինքներին և մտել կառավարություն։ 2006-2008 թվականների Լիբանանի բողոքի ցույցերից<ref name="Ghattas">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/6200804.stm|title=Political ferment in Lebanon|first=Kim|last=Ghattas|work=BBC News|date=1 December 2006|accessdate=15 August 2008}}</ref> և բախումներից<ref>{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/981696.html|title=Hezbollah fighters retreat from Beirut after 37 die in clashes|last1=Stern|first1=Yoav|last2=Issacharoff|first2=Avi|date=10 May 2008|work=[[Haaretz]]|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080512082543/http://www.haaretz.com/hasen/spages/981696.html|archivedate=12 May 2008|accessdate=20 October 2012}}</ref> հետո 2008 թվականին Հեզբոլլահը և նրա ընդդիմադիր դաշնակիցները ձևավորվել են ազգային միասնության կառավարություն՝ ստանալով կառավարության 30 մանդատներից 11-ը, որը բավարար էր վետոյի իրավունք ստանալու համար<ref name="CFR" />։ 2008 թվականի օգոստոսին Լիբանանի նոր կառավարությունը միաձայն հաստատել է քաղաքական հայտարարության նախագիծ, ըստ որի ճանաչում է Հեզբոլլահի գոյությունը՝ որպես զինված կազմակերպություն և երաշխավորում է «օկուպացված հողերը ազատագրելու և վերականգնելու» նրա իրավունքները<ref name="Nafez Qawas">{{Cite news|author=Nafez Qawas|newspaper=[[Daily Star (Lebanon)|The Daily Star]]|date=6 August 2008|url=http://www.dailystar.com.lb/article.asp?edition_id=1&categ_id=2&article_id=94824|title=Berri summons Parliament to vote on policy statement|accessdate=6 August 2008}}</ref>։ 2012 թվականից ի վեր Հեզբոլլահը ներգրավվել է Սիրիական քաղաքացիական պատերազմի մեջ՝ աջակցելով Սիրիայի կառավարությանը սիրիական ընդդիմության դեմ կռվում։ Վերջինս Հեզբոլլահը դիտարկում էր որպես [[Սիոնիզմ|սիոնիստական]] և «<nowiki/>[[Վահաբականներ|վահաբիական]]-սիոնիստական դավադրություն», որի նպատակն է վերացնել Հեզբոլլահի և [[Բաշշար ալ-Ասադ|Բաշար ալ-Ասադի]] դաշինքն ընդդեմ Իսրայելի<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/01/04/world/middleeast/mystery-in-hezbollah-operatives-life-and-death.html|work=The New York Times|first=Anne|last=Barnard|title=Mystery in Hezbollah Operatives Life and Death|date=3 January 2014}}</ref><ref name="barnard">{{cite news|last=Barnard|first=Anne|title=Car Bombing Injures Dozens in Hezbollah Section of Beirut|url=https://www.nytimes.com/2013/07/10/world/middleeast/syria.html?_r=0|accessdate=30 August 2013|newspaper=The New York Times|date=9 July 2013|quote=Hezbollah has portrayed the Syrian uprising as an Israeli-backed plot to destroy its alliance with Mr. Assad against Israel.}}</ref>։ Հեզբոլլահը տեղակայել է իր ռազմական ուժերին և՛ Սիրիայում, և՛ Իրաքում՝ տեղական ուժերին վարժեցնելու կամ կռվելու [[Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետություն|Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետության]] դեմ<ref>[[Liz Sly]] and Suzan Haidamous [https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/lebanons-hezbollah-acknowledges-battling-the-islamic-state-in-iraq/2015/02/16/4448b21a-b619-11e4-bc30-a4e75503948a_story.html 'Lebanon’s Hezbollah acknowledges battling the Islamic State in Iraq,'] [[Washington Post]] 16 February 2015.</ref><ref>Ali Hashem, [http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/11/iran-iraq-shiites-isis.html#Hezbollah arrives in Iraq] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307053852/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/11/iran-iraq-shiites-isis.html#Hezbollah|date=7 March 2016}}. Al Monitor 25 November 2014</ref>։ Լիբանանի 2018 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ Հեզբոլլահը ստացել է 12 մանդատ և նրա դաշինքը հաղթել է ընտրություններում՝ ստանալով 128 մանդատներից 70-ը<ref>[https://www.reuters.com/article/us-lebanon-election-parliament-factbox-idUSKCN1IN1OJ]</ref><ref>[https://www.aljazeera.com/news/2018/5/8/hezbollah-amal-and-allies-biggest-winners-in-lebanon-elections]</ref>։