«Դեկաբրիստների ապստամբություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ ԱՎԲ ծրագրով )- փոխվում է ),, փոխարինվեց: )- → ), oգտվելով ԱՎԲ |
|||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Ապստամբություն}}
'''Դեկաբրիստների ապստամբություն Սենատի հրապարակում,''' պետական հեղաշրջման առաջին փորձը, որը տեղի ունեցել 1825 թվականի դեկտեմբերի 26-ին, [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] մայրաքաղաք [[Սանկտ Պետերբուրգ
Ապստամբությունը կազմակերպվել էր մի խումբ համախոհ ազնվականների կողմից, որոնցից շատերը գվարդիայի սպաներ էին։ Նրանք փորձել են օգտագործել գվարդիական մասերը [[Նիկոլայ I]]-ի գահակալությունը թույլ չտալու համար: Ապստամբության նպատակն էր վերացնել ինքնակալությունն ու ամրության իրավունքը: Ապստամբությունը իր նպատակներով տարբերվում էր պալատական հեղաշրջումների դարաշրջանի դավադրություններից և ուժեղագույն արձագանք է ունեցել ռուսական հասարակության մեջ, որը մեծապես ազդել է նրան հաջորդած Նիկոլայ I-ի կառավարման ժամանակաշրջանի հասարակական-քաղաքական կյանքի վրա:
Տող 8.
[[Ֆրանսիացիների ներխուժումը Ռուսաստան|1812 թվականի պատերազմի]] իրադարձությունները և ռուսական բանակի հետագա արտասահմանյան արշավանքները զգալի ազդեցություն են ունեցել ռուսական կայսրության կյանքի բոլոր կողմերի վրա, որոշակի հույսեր են ծնել փոփոխությունների և, առաջին հերթին, ամրության իրավունքի վերացման համար{{sfn|Фёдоров|1981|с=8}}: Ամուր կախվածության վերացումը կապվում էր միապետական իշխանության սահմանադրական սահմանափակումների անհրաժեշտության հետ: 1813-1814 թվականներին գոյանում են հանրության խմբեր գվարդիական սպաների գաղափարական հիմքի վրա, այսպես կոչված՝ «արտելի»։ Երկու արտելներից՝ «Սրբազան» և «Սեմյոնովյան գունդ» 1816 թվականի սկզբին Պետերբուրգում ձևավորվում է փրկության միություն։
Միության հիմնադիրը Ալեքսանդր Մուրավյովն էր: Փրկության միության կազմում են եղել [[Սերգեյ Տրուբեցկոյ
1818 թվականի հունվարին Մոսկվայում ստեղծվել է նոր գաղտնի հասարակություն՝ Բարօրության միություն: Ընկերության կանոնադրության առաջին մասը գրվել է Մ. Ն. Մուրավյովի, Պ. Կոլոշինի, Ս. Պ. Տրուբեցկու կողմից և պարունակում է բարօրության միության կազմակերպման սկզբունքները և նրա մարտավարությունը: Երկրորդ մասը՝ գաղտնի, իր մեջ ամփոփում էր հասարակության վերջնական նպատակների նկարագրությունը, կազմվել էր ավելի ուշ և չի պահպանվել{{sfn|Фёдоров|1981|с=322}}: Միությունը գոյատևել է մինչև 1821 թվականը, դրա կազմում ներառվել է մոտ 200 մարդ: Բարօրության միության նպատակներից մեկը եղել է առաջավոր հասարակական կարծիքի ստեղծումը և ազատական շարժման ձևավորումը: Դրա համար ենթադրվում էր տարբեր օրինական հասարակությունների հիմնում՝ գրական, բարեգործական և լուսավորչական։ Ընդհանուր առմամբ, ձևավորվել է ավելի քան տասը վարչությունների միության բարօրության: երկուսը [[Մոսկվա
Գաղտնի հասարակությունների կազմը մշտապես փոխվում էր. երբ նրանց առաջին մասնակիցները «տեղափոխվում էին» կյանք և ընտանիք կազմում, նրանք հեռանում էին քաղաքականությունից, նրանց տեղն ավելի երիտասարդներն էին զբաղեցնում: 1821 թվականի հունվարին Մոսկվայում երեք շաբաթ աշխատում էր բարօրության միության համագումարը։ Դրա անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր արմատական (հանրապետական) և չափավոր հոսանքների կողմնակիցների միջև տարաձայնություններով և երկրում արձագանքի ուժեղացմամբ, որը բարդացնում էր հասարակության օրինական աշխատանքը: Համագումարի աշխատանքները ղեկավարել են Նիկոլայ Տուրգենևը և Միխայիլ Ֆոնվիզինը: Հայտնի է դարձել, որ կառավարությունը մատնիչների միջոցով տեղեկացվել է Միության գոյության մասին: Որոշում է կայացվել բարօրության միության ձևական լուծարման մասին: Դա թույլ է տվել ազատվել միության մեջ հայտնված պատահական մարդկանցից, այն լուծարելը վերակազմավորման քայլ էր{{sfn|Фёдоров|1981|с=12}}:
Ձևավորվել են նոր գաղտնի հասարակություններ՝ «Հարավային» (1821 թվական) [[Ուկրաինա
Հյուսիսային հասարակության մեջ գլխավոր դերը խաղացել է Նիկիտա Մրջյունովը, Տրուբեցկոյը, իսկ ավելի ուշ հայտնի բանաստեղծ [[Կոնդրատի Ռիլեև
Հյուսիսային հասարակության մեջ ակտիվ մասնակցություն են ունեցել գվարդիական սպաներ Իվան Նիկոլաևիչ Գորստկինը, Միխայիլ Միխայլովիչ Նարիշկինը, ծովային սպաներ Նիկոլայ Ալեքսեևիչ Չիժովը, Բոդիսկո եղբայրներ Բորիս Անդրեևիչը և Միխայիլ Անդրեևիչը:
Տող 23.
Դավադիրները որոշել էին օգտվել բարդ իրավական իրավիճակից, որը ստեղծվել էր Ալեքսանդր I-ի մահից հետո գահի իրավունքների շուրջ: Մի կողմից կար գաղտնի փաստաթուղթ, որը հաստատում էր գահից երկար ժամանակ հրաժարվելը{{sfn|Фёдоров|1981|с=327}}: Մյուս կողմից, մինչ այդ փաստաթղթի բացումը Նիկոլայ Պավլովիչը Սանկտ Պետերբուրգի գեներալ-նահանգապետ Կոմս Մ. Ա. Միլորադովիչի ճնշման տակ հրաժարվել էր Կոնստանտին Պավլովիչի օգտին գահի նկատմամբ իրավունքներից{{sfn|Фёдоров|1981|с=36—37, 327}}<ref name="Трубецкой">Из записок Трубецкого.</ref>:
1825 թվականի նոյեմբերի 27-ին բնակչությունը երդվեց Կոնստանտինին: Պաշտոնապես Ռուսաստանում հայտնվել է նոր կայսրը, որը նույնիսկ մի քանի մետաղադրամ է հատել իր պատկերով: Կոնստանտինը գահը չի ընդունել, սակայն պաշտոնապես չի հրաժարվել նրանից որպես կայսր: Ստեղծվել է երկիմաստ և չափազանց լարված իրավիճակ: Նիկոլասը որոշել է իրեն կայսր հայտարարել: 1825 թվականի դեկտեմբերի 14-ին նշանակվել է երկրորդ երդումը, այսինքն «վերաշարադրումը»։
== Ապստամբության ծրագիր ==
[[Պատկեր:Сенат и Синод, Санкт-Петербург.jpg|250px|thumb|right|Սանկտ Պետերբուրգի Սենատի և Սինոդի շենքը]]
Ապստամբությունից մեկ օր առաջ ժանդարմերիան, այն ժամանակվա ոստիկանությունը ձերբակալել էր Հարավային հասարակության ղեկավար Պավել Պեստելին: Դեկաբրիստները որոշել են խանգարել զորքերին ու Սենատում երդում տալ նոր թագավորին։ Ապստամբած զորքերը պետք է զբաղեցնեին [[Ձմեռային պալատ
Դրանից հետո նախատեսվում էր Սենատից պահանջել հրապարակել համաժողովրդական մանիֆեստ, որտեղ պետք է հայտարարվեր «նախկին կառավարման ոչնչացումը» և ժամանակավոր հեղափոխական կառավարության ստեղծումը:
Պատգամավորները պետք է հաստատեին նոր հիմնական օրենքը՝ Սահմանադրությունը։ Եթե Սենատը չհամաձայներ ժողովրդական մանիֆեստ հրապարակել, որոշվել էր ուժով պարտադրել այն։ Մանիֆեստն իր մեջ պարունակում էր մի քանի կետեր՝ ժամանակավոր հեղափոխական կառավարության հիմնում, ամրության իրավունքի վերացում, օրենքի առջև բոլորի հավասարություն, ժողովրդավարական ազատություններ (կնիքներ, խոստովանություններ, աշխատուժ), երդվյալների դատարանի ներդրում, բոլոր դասերի համար պարտադիր զինվորական ծառայության ներդնում, պաշտոնյաների ընտրողականություն և բարձագույն ծառայության վերացում{{sfn|Фёдоров|1981|с=13}}:
Տող 35.
Դրանից հետո պետք է լուծվեր սահմանադրության հարցը, պետք է հրավիրվեր համաժողովրդական ժողով (հիմնադիր ժողով), որը պետք է լուծեր կառավարման ձևի հարցը՝ [[սահմանադրական միապետություն]] թե հանրապետություն: Երկրորդ դեպքում թագավորական ընտանիքը պետք է արտաքսվեր արտերկիր<ref name="abc-people.com">[http://www.abc-people.com/typework/history/hist-n-17.htm Восстание декабристов. Причины поражения ]</ref>: Մասնավորապես, Ռիլեևն առաջարկել է Նիկոլային Ֆորտ Ռոս արտաքսել<ref>''Владимир Емельяненко'' Калифорнийская мечта декабристов.</ref>:
== 1825 թվականի դեկտեմբերի 14 (26)
1825 թվականի դեկտեմբերի 14-ի վաղ առավոտյան Ռիլեևը [[Կախովսկի Պյոտր|Կախովսկուն]] խնդրել էր մտնել Ձմեռային պալատ և սպանել Նիկոլային: Կախովսկին սկզբում համաձայնել է, բայց հետո հրաժարվել է: Մեկ ժամ անց Յակուբովիչը հրաժարվել է գվարդիական անձնակազմի նավաստիներին և Իզմայլովյան գնդին տանել Ձմեռային պալատ:
Տող 49.
{{sfn|Фёдоров|1981|с=222}}<ref name="Штейнгель">Из воспоминаний Штейнгеля.</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ru/society/history/bednyy_miloradovich_uchenik_suvorova_prinyal_smert_ot_ruki_dekabrista|title=«Бедный Милорадович». Ученик Суворова принял смерть от руки декабриста|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>{{sfn|Фёдоров|1981|с=223}}:
[[Պատկեր:NikI LG Sap-bat.jpg|thumb|Նիկոլայ I-ը Ձմեռային պալատի բակում գտնվող Սապեր գումարտակի լեյբ-գվարդիայի կառուցումից առաջ
Սակայն ապստամբած բոլոր զորքերի հավաքումը տեղի է ունեցել ապստամբության սկսվելուց ընդամենը երկու ժամ անց: Ապստամբության ավարտից մեկ ժամ առաջ դեկաբրիստներն ընտրել են նոր «բռնապետ»՝ Իշխան Օբոլենսկուն։ Բայց Նիկոլաս հասցրել է վերցնել նախաձեռնությունը իր ձեռքը, և շրջապատը ապստամբների կառավարական զորքերի, ավելի քան չորս վերադաս ապստամբների թվաքանակով, արդեն ավարտվել է<ref name="abc-people.com" /><ref name="
Նիկոլասը վախենում էր մթությունից, քանի որ ամենից շատ վախենում էր, որ «հուզմունքը չի խոսի սևի մասին», որը կարող էր մթության մեջ ակտիվություն դրսևորել: Ծովակալ բուլվարի կողմից գեներալ Ի.Սուխոզանետի հրամանատարության ներքո հայտնվել է գվարդիական հրետանի{{sfn|Фёдоров|1981|с=224}}<ref name="abc-people.com"/><ref name="Мемуары345" />:
== Զոհեր ==
Գիշերը ապստամբությանը վերջ է դրվել։ Հրապարակում ու փողոցներում հարյուրավոր դիակներ են մնացել։
== Կալանք և դատ ==
| |||