«Ուտիլիտարիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

# Բարեկեցության ուտիլիտարիզմ: Կապված է ժամանակակից տնտեսական բարեկեցության հետ: Այս ուղղության ներկայացուցիչների կարծիքով առավելագույն պահանջ պետք է լինի ոչ թե հաճույքը, այլ ցանկությունների ու պահանջների բավարարման փաստացի ու կանխատեսելի նախասիրությունը:

# Իդեալական ուտիլիտարիզմ: Գտնում է, որ այլ իրերը նույնպես կարող են ունենալ բարձր արժեք: Օրինակ, Մուրը այդպիսի արժեքների թվին էր դասում անձնական հարաբերությունները և բարոյական կամ բարոյագիտական փորձը:

* Անհատական ընտրության և բարոյական ասպարեզը: Որոշելով, թե ինչն է ամենալավը կյանքում, ուտիլիտարիստը հաստատում է` այն, ինչն օգուտ է բերում: Սակայն այստեղ պարզորեն առանձնանում են 2 մոտեցում` էգոիստական (օգուտ ինձ համար) և ունիվերսալ (օգուտ բոլորի կամ մեծամասնության համար): Նրանց միջև հաճախ հակասություններ են առաջանում:

* Հրապարակային կամ սոցիալական քաղաքականության ձևավորման ասպարեզ: Այսինքն` հարկերի, շրջակա միջավայրի աղտոտման, պաշտպանության և նման այլ հարցերի մասին որոշումներ կայացնելը: Այս հարցերի շուրջ որոշումներ կայացնող մարդկանց խորհուրդ են տալիս առաջնորդվել ուտիլիտարիստական սկզբունքներով: Դժվարությունն այստեղ կայանում է նրանում, որ այդ որոշումները երբեմն կարող են հակասել ժողովրդավարության սկզբունքներին:

Հավասարությունը ուտիլիտարիստական տեսանկյունից չի պահպանվում, այլ կա ազնվականի և աշխատավորի հավասարության իրավունք: Սակայն դա բավականություն ստանալու հավասար իրավունք է, այլ ոչ թե դրա բաժնեմասը: Օրինակ` որևէ հանրույթ ռազմական վտանգ է ներկայացնում իր հարևանի համար: Նա կարող է օգտագործել իր ուժը, որպեսզի ստանա էժան ռեսուրսներ: Դրանով նա կարող է ավելի երջանիկ հանրույթ լինել, քան հարևան հանրույթը: Ճիշտ որոշումը կլինի, եթե ավելի հարուստ հանրույթը իր ռեսուրսները ծախսի աղքատ հանրույթներին օգնելու ծրագրերի վրա: Այնպես, որ ռեսուրսները օգտագործվեն առավել օգտակարությամբ: Այսպիսով, քաղաքական ուտիլիտարիզմը ուղղված է ստեղծելու այնպիսի քաղաքական-հասարակական կառույց, որը կնպաստի օգուտի մաքսիմալիզացմանը:

20-րդ դարի 2-րդ կեսից մինչև օրս ուտիլիտարիզմի ներկայացուցիչները` Բենտամի ու Միլլի հաջորդները, շարունակում են բանավեճը: Առաջինի ավանդույթները ներկայացնող Ջ.Սմարթը շատ է քննարկում արդարության և հավասարության խնդիրները: Նորմալ պայմաններում անհրաժեշտ է պահպանել արդարությունը, իսկ լավ մտածված, կիրառվող բարոյական կանոնները չպետք է խախտվեն: Սակայն այնպես է ստացվում, որ մաքսիմալ օգուտ ստանալու համար երբեմն հարկ է լինում խախտել այդ կանոնները, սակայն համապատասխան հսկողության պայմաններում: Բայց շատ դժվար է կանխատեսել դրա հետևանքները, հատկապես երբ այն կատարվում է ճնշման տակ: Տպավորություն է ստեղծվում, որ ուտիլիտարիստական գործունեությունը ի վիճակի չէ պաշտպանել ուրիշ մարդկանց, քանի որ դրա համար չկան անհրաժեշտ բոլոր հնարավոր հետևանքների հստակ գնահատականը: Միլլի ավանդույթները շարունակող Ռ.Բրանդտը իր <<Բարօրություն և իրավունքի տեսություն>> գրքում պնդում է, որ ուտիլիտարիստները պետք է հանդես գան բարեկեցության մաքսիմալիզացիայի պաշտպանությամբ, որպես բարոյական համակարգ: Այդպիսի համակարգում կանոնները կհամապատասխանեն մարդու բնույթին և հաշվի կառնվի միջին մարդու ինտելեկտուալ պոտենցիալը, ինչպես նաև բացասական որակները` էգոիզմն ու իմպուլսիվությունը: Այսպիսով, Բրանդտը ենթադրում է, որ ուտիլիտարիզմի սկզբունքը պետք է բարոյական ուղեկցորդի դեր ծառայի որոշումներ ընդունելիս: Մեծ դժվարություններ են առաջանում, երբ ուտիլիտարիզմի ներկայացուցիչները փորձում են իրենց տեսությունը կիրառել իրականում: Եթե փորձենք հասարակությունը կառուցել նման սկզբունքով, ապա պետք է ունենանք մեծ ինֆորմացիա: Օրինակ` ինչն է դուր գալիս մարդկանց` սկսած կերակրատեսակներից, վերջացրած ինստիտուտներից: Դա այնքան բարդ է, որ իրենք էլ, որպես կանոն, սահմանափակվում են տարբեր տեսակների կառույցների ստեղծման հնարավոր հետևանքների մասին ընդհանուր բնույթի քննարկումներով: Արդյունքում ուտիլիտարիստների կողմից փե ազատ ձեռնարկատիրական կապիտալիզմը և թե սոցիալիզմը դրական են գնահատվում: Շատ տեսաբաններ բացատրում են դա նրանով, որ ուտիլիտարիստական ուսմունքը ամբողջությամբ ուժեղ թեքում ունի դեպի հավասարությունը: Այսպիսով քննարկումներն ու գիտական բանավեճերը ցույց են տալիս, որ բավարար հիմքեր կան կասկածելու ուտիլիտարիստական բարօրության և մաքսիմալ օգուտի սկզբունքների վրա, որը և դարձավ այդ տեսության լուրջ քննադատության պատճառը: Համարվում է, որ լիբերալ ժողովրդավարական հասարակաությունում ավելի բարձր է բավականություն ստանալու մակարդակը, քան այլ հասարակությունում: Սակայն խնդիրը նրանում է, որ ուտիլիտարիզմը ի վիճակի չէ իրականացնելու ու հիմնավորելու քաղաքական արժեքները: Այստեղից էլ առաջ է գալիս ժամանակակից լիբերալ տեսաբանների այդ հայացքներին դեմ դուրս գալը:

{{cite paper|author=Արմենակ Մանուկյան|title=«Քաղաքական ուսմունքների պատմությունը նոր և նորագույն դարերում» առարկայի դասախոսությունից}}