«Մասնակից:Zaqaryan13/Ավազարկղ6»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 1.
'''Էլիզաբեթ Յորք'''{{ref+|Հայտնի է նաև որպես ''Էլիզաբեթ Պլանտագենետ''{{sfn|Panton|2011|p=184}}.|group="k"}} ({{lang-en|Elizabeth of York}}; {{ԱԾ}}), [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի]] արքայադուստր [[Յորքեր|Յորքերի]] տոհմից, [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի թագավոր]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] ավագ դուստրը: Ամուսնության մեջ, որպես [[Թյուդորներ|Թյուդորների]] դինաստիայի առաջին թագավոր [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ի]] կին, Անգլիայի թագուհի, Անգլիայի թագավոր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] և Շոտլանդիայի ու Ֆրանսիայի թագուհիներ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ]] և [[Մարիա Թյուդոր (Ֆրանսիայի թագուհի)|Մարիա]] Թյուդորների մայրը։
Էլիզաբեթը միակ կինն էր, որը դարձել է անգլիական թագավորների [[Էդուարդ IV|դուստր]], [[Էդուարդ V|քույր]], [[Ռիչարդ III|զարմուհի]], [[Հենրի VII (Անգլիա)|կին]] և [[Հենրի VIII|մայր]]{{sfn|Panton|2011|p=184}}։ Իր որդու՝ թագավոր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII–ի]] շնորհիվ Էլիզաբեթը
== Արքայադուստր ==
Տող 7.
=== Ծագում և վաղ տարիներ ===
{{երկակի պատկեր|ձախից|EdwardIVofEngland-Yorkist.jpg|158|ElizabethWoodville.JPG|155|Էլիզաբեթի ծնողները՝ Էդուարդ IV և Էլիզաբեթ Վուդվիլ}}
Էլիզաբեթը ծնվել է [[1466
=== Օրվա ռեժիմ ===
[[Պատկեր:York Sisters.jpg|մինի|Էդուարդ IV-ի դուստրերը: Միջնադարի տաճարի վիտրաժներ, XVI դար:<br><small>Ձախից աջ՝ Էլիզաբեթ, [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիա]], [[Աննա Յորք|Աննա]], [[Եկատերինա Յորք|Եկատերինա]] և [[Մարիա Յորք|Մարիա]]</small>]]
Օրվա ամենօրյա ռեժիմը, որին հետևում էին Էլիզաբեթը և Մարիան, հավանաբար նման էր նրան, որը հետագայում սահմանվեց թագավորի կողմից իրենց եղբայր Էդուարդի համար, երբ վերջինս դարձավ երեք տարեկան, ինչպես նաև դա կարող էր հիմնված լինել այն սովորույթների վրա, որոնք նկարագրված են իրենց հորեղբայր Կլարենսի դուքս [[Ջորջ Պլանտագենետ, Կլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջի]] կենցաղային գրքերում: Երեխաներին արթնացնում էին առավոտյան ժամը 6-ին, որպեսզի նրանք կարողանային «[իրենց] տարիքին համապատասխան հարմար ժամին ոտքի ելնել»՝ իրենց ննջարանում մասնակցելու առավոտյան աղոթքին։ Այնուհետև հնչող զանգը նրանց տեղեկացնում էր, որ ժամանակն է գնալ պատարագի, որը տեղական մատուռում մատուցում էր տնային քահանան: Պատարագի ծառայությունների կանոնավոր պահպանումը թագավորի երեխաների համար դիտվում էր որպես անհրաժեշտություն, որի շնորհիվ Էլիզաբեթը մեծացավ որպես
Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում արքայադուստրերի անվտանգությանը։ Այն բանից հետո, երբ երեկոյան ժամը 8-ին փակվում էին Էլիզաբեթի և Մարիայի ննջարանի դռները, ոչ ոք, բացի նրանց անձնական ծառաներից, չէր կարող մտնել նրանց մոտ։ Աղջիկների
=== Կրթություն և դաստիարակություն ===
Թագավորական ընձյուղների կրոնական ուսուցումը սկսվում էր շատ վաղ տարիքում, և չորս տարեկանում երեխաները պետք է իմանային Սաղմոսագիրքը: Տոնական օրերը, մասնավորապես Քրիստոսի հաղթական մուտքը, [[Զատիկ|Զատիկը]], [[Սուրբ Գևորգ|Սուրբ Գևորգի]] հիշատակի օրը, [[Հոգեգալուստ|Երրորդությունը]], [[Բոլոր սրբերի օր|Բոլոր սրբերի օրը]] և [[Հիսուս|Քրիստոսի]] [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ Ծնունդը]], ինչպես նաև այլ սրբերի օրերը, աչքի էին ընկնում
Տարիքի հետ զուգընթաց Էլիզաբեթը սկսեց կորցնել [[Էդուարդ IV|հոր]] կողմից ժառանգած հատկանիշները, մասնավորապես՝ հարաբերություններում շփման թեթևությունն ու հմայքը։ Բացի այդ, անցնելով պատանեկության շրջանը, [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] գիրացավ և սկսեց սիրուհիներ պահել, որոնցից ամենաճանաչվածը [[Ջեյն Շոր|Ջեյն Շորն]] էր{{sfn|Weir|2013|p=56}}․ Էլիզաբեթը, անկասկած, գիտեր հոր և [[Ջեյն Շոր|Շորի]] կապի և այն մասին, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ]] թագուհին ատում է [[Ջեյն Շոր|Ջեյնին]]: Արքայադուստր Էլիզաբեթի անվիճելի առաքինությունը, հավանաբար, քողարկում էր հորից ժառանգած զգայականությունը, քանի որ նրան ակնհայտորեն դուր են եկել կյանքում ավելի գեղեցիկ բաները, սակայն ինքը նախընտրել է դա թաքցնել{{sfn|Weir|2013|p=57}}։ «Կույր բանաստեղծ» և միաբան Բեռնարդ Անդրեն, ով հետագայում ծառայել է [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ի]] արքունիքում, այսպես է գրել Էլիզաբեթի մասին՝ «չի կարելի լռել և անտեսել դեռատի Էլիզաբեթի՝ գովեստի արժանի արարքների մասին։ Նա վաղ մանկությունից ի վեր հիանալի վախ ու նվիրվածություն է դրսևորել Աստծու հանդեպ, իսկապես հրաշալի հնազանդություն ծնողներին, անսահման սեր եղբայրների ու քույրերի հանդեպ, իսկ Քրիստոսի աղքատների ու ծառայողների հանդեպ՝ ակնածանք ու առանձնահատուկ կապվածություն, որը նրան ներշնչվել է մանկությունից»{{sfn|Weir|2013|pp=60—61}}։
Երբեմն փոքրիկ արքայադուստրերին կանչում էին պալատ, որտեղ նրանք ներկա էին լինում փառատոներին և պետական այցերին։ Պալատում Էլիզաբեթը և Մարիան միանում էին իրենց [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] շքախմբին՝ նրա և նրա տիկնանց օրինակով ուսումնասիրելով երաժշտություն, [[երգ]], [[պար]], [[ասեղնագործություն]] և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր համարվում նրանց՝ թագավորի ապագա կին, մայր և «պալատի զարդ» դերերին նախապատրաստելու համար: Աղջիկները հագնվում էին մանրանկարներով շքեղ հագուստներ, որպիսիք կրում էին ազնվական կանայք, ինչպես նաև, երբ մեծանում էին, սովորում էին կառավարել
Էլիզաբեթի նախնական կրթությամբ զբաղվել է նրա դաստիարակչուհի լեդի Բերներսը{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}։ Էլիզաբեթի և ֆրանսիական դոֆինի
=== 1469—1471 թվականների ճգնաժամ ===
[[1469]] թվականի մարտին Էլիզաբեթ թագուհին ծնեց ևս մեկ դուստր՝ [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիային]], ինչը լուրջ անհանգստություն առաջացրեց [[Էդուարդ IV|թագավորի]] մոտ և ստիպեց նրան մտածել, որ իրենից հետո երկիրը կղեկավարի ավագ դուստրը՝ Էլիզաբեթը: Մեկ տարի առաջ արքունիքում
Ավելի վաղ, դեռևս այն ժամանակ, երբ թագավորը մտերիմ էր Ուորիքի հետ, կոմսը ցանկանում էր իր դուստրերին՝ Իզաբելային և Աննային, որոնք Անգլիայի ամենահարուստ ժառանգներն էին, ամուսնացնել թագավորի եղբայրների հետ, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] մերժել էր նրան՝ վախենալով Նևիլների առաջխաղացումից: [[1469]] թվականի հուլիսին [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] բացահայտ անհնազանդություն ցուցաբերեց եղբորը՝ [[Կալե|Կալեում]] ամուսնանալով Ուորիքի ավագ դստեր հետ, այնուհետև նրանք երկուսով զորքով ժամանեցին Անգլիան և հայտարարեցին [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջի]]՝ անգլիական գահի նկատմամբ հավակնությունների մասին՝ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ին]] հայտարարելով [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]], որը ծնվել է [[Սեսիլիա Նևիլ|Սեսիլիա Նևիլի]] և անգլիացի աղեղնավոր Բլեյբերնի հետ կապից{{sfn|Weir|2013|pp=31—32}}։ Այդ ժամանակ թագուհին առնվազն երկու դուստրերի հետ, որոնցից մեկը Էլիզաբեթն էր, այցելում է [[Նորիջ]], որտեղ նրանց ընդունում են շքեղ հանդիսություններով և թատերական ներկայացումներով: Թագուհուն և արքայադուստրերին բնակեցրել էին քարոզիչ–վանականների տանը, որտեղ թագավորական ընտանիքը նորություններ է ստանում այն մասին, որ Ուորիքը ոչ միայն հաղթել է [[Էջքոթ Մուրի ճակատամարտ|Էջքոթ Մուրի ճակատամարտում]], այլև բռնել է թագավորին, ինչպես նաև՝ առանց դատարանի մահապատժի է ենթարկել Էլիզաբեթ թագուհու հորը և եղբորը՝ կոմս Ռիվերսին և Ջոն Վուդվիլին: Հայտնի չէ, թե ինչպես է պապի մահն ազդել արքայադուստր Էլիզաբեթի վրա, որն այդ պահին ընդամենը երեք տարեկան էր, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, թագուհին երեխաներից թաքցրել է կատարվածը{{sfn|Weir|2013|p=36}}։ Միաժամանակ ձերբակալվել էր նաև թագուհու մայրը՝ [[Ժակետա Լյուքսեմբուրգցի|Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին]], ում մեղադրում էին կախարդության և թագավորին կախարդելու մեջ: Թեև արքայադստեր տատիկը արդարացվեց, սակայն այս տհաճ դրվագը, ինչպես նաև կոմս Ռիվերսի մահապատիժը ցույց տվեցին, թե որքան հեռու էին պատրաստ գնալ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] թշնամիները՝ նրա կնոջն ու ընտանիքը ոչնչացնելու համար: Չնայած այս ամենին՝ թագուհին և նրա դուստրերը Ուորիքի կարճատև առաջխաղացման ժամանակ չեն տուժել, բացառությամբ այն բանի, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] աղախնի հաստիքը կրճատել էին{{sfn|Weir|2013|pp=36—37}}։
[[1469]] թվականի աշնանը [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ին]] հաջողվեց ազատություն ստանալ, և արդեն սեպտեմբերին նա հաղթական երթով մտավ [[Լոնդոն]], որտեղ սկսեց ազնվականներին գրավել իր կողմը։ Թեև Էլիզաբեթը այդ պահին 4 տարեկան էլ չկար, թագավորը նրան հռչակեց գահի ենթադրյալ ժառանգորդ{{sfn|Loades|2009|p=71}}, թեպետ անգլիական գահը իգական ներկայացուցչին փոխանցելը ընդունելի չէր{{ref+|[[Մաթիլդա (Անգլիայի թագուհի)|Կայսրուհի Մաթիլդայի]] գահակալումը հանգեցրել է [[Քաղաքացիական պատերազմ Անգլիայում (1135—1154)|քաղաքացիական պատերազմի]]{{sfn|Линдсей|1996|с=108}}.|group="k"}}․ այս քայլը [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] ստորացնելու նպատակ էր հետապնդում։ Միևնույն ժամանակ, [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] դստեր ձեռքն առաջարկեց իր կողմնակիցներին. արքայադուստր-գահաժառանգի ամուսնության հարցը առաջնային նշանակություն ունեցեր մինչ այն պահը, երբ թագուհին որդի կունենար։ Եթե այլ հանգամանքներում Էլիզաբեթի համար օտարերկրյա արքայազն կամ համարժեք գահաժառանգ կընտրվեր, այս պարագայում թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդի]] համար կարևոր էր հայրենիքում աջակցություն ձեռք բերելը: [[1469]] թվականի աշնանը, հզոր դաշնակցի հավատարմությունը պահպանելու համար, [[Էդուարդ IV|Էդուարդը]] Ուորիքի եղբայր Ջոն Նևիլին շնորհեց Մոնթեգյուի մարկիզի տիտղոսը և Էլիզաբեթին որպես հարսնացու առաջարկեց
[[1470]] թվականի գարնանը [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ը]] լիովին վերականգնեց վերահսկողությունը կառավարության վրա և Ուորիքին ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] հայտարարեց դավաճաններ։ Նրանք երկուսն էլ փախան Ֆրանսիա, որտեղ Ուորիքը պլանավորեց իր կրտսեր դստերը ամուսնացնել նախկին թագուհի [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացու]] որդու՝ [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերացու]] հետ։ Սակայն [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտան]] ձգձգում էր պատասխանը, քանի որ, նրա խոսքով, Անգլիայից նամակ էր ստացել, որում իր որդուն առաջարկվում էր ամուսնանալ արքայադստեր հետ, և, այդպիսով, նախկին թագուհին կարող էր որդու համար ավելի շահավետ միություն կնքել։ Չնայած Էլիզաբեթն այդ պահին նշանված էր Ջորջ Նևիլի հետ, [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերացու]] հետ արքայադստեր ամուսնությունը միակ միջոցն էր կանխել վերջինիս միությունը Նևիլների հետ և վերջ դնել [[Լանքասթերներ|Լանքասթերների]] և [[Յորքեր|Յորքերի]] միջև առկա թշնամանքին: Հավանաբար, [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացին]] հույս ուներ, որ [[Էդուարդ IV|Էդուրադ IV-ի]] մահից հետո թագավորը կդառնա իր որդին, սակայն միևնույն ժամանակ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] ևս մեկ երեխայի էր սպասում, և եթե տղան ծնվեր, [[Մարգարիտա Անժուացու|Մարգարիտայի]] որդու և արքայադուստր Էլիզաբեթի ամուսնությունը նրա համար կկորցներ ողջ իմաստը: Ամենայն հավանականությամբ, անգլիական արքայադստեր հետ ամուսնության առաջարկ չէր էլ եղել, և [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտան]] պարզապես ստում էր{{sfn|Weir|2013|p=39}}։ [[1470]] թվականի հուլիսին Ուորիքի և ֆրանսիական թագավորի ճնշման ներքո [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացին]] համաձայնում է իր տղային ամուսնացնել Աննա Նևիլի հետ{{sfn|Weir|2013|p=40}}։
Էլիզաբեթը չորս տարեկան էր, երբ նրա հայրը ստիպված եղավ
Ստանալով ամուսնու անկման մասին լուրը՝ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] մոր և երեք դուստրերի հետ միասին{{sfn|Okerlund|2009|p=6}} կեսգիշերին գետային բեռնանավով հապշտապ հեռացավ [[Թաուեր|Թաուերից]]
Ապաստանում գտնվելով՝ արքայադուստր Էլիզաբեթը, որն արտաքինից, քույրերի համեմատ, ամենաշատն էր նման մորը{{sfn|Weir|2013|p=10}}, ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էր քույրերի և դայակների հետ, քանի որ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] զբաղված էր [[1470|1470 թվականի]] [[Նոյեմբերի 2|նոյեմբերի 2–ին]] ծնված նրանց եղբոր՝ արքայազն [[Էդուարդ V|Էդուարդի]] խնամքով{{sfn|Loades|2009|p=72}}{{sfn|Weir|2011|p=143}}{{ref+|«Կրոյլենդյան խրոնիկայի» համաձայն՝ տղան ծնվել է նոյեմբերի 1-ին՝ Բոլոր Սրբերի օրը{{sfn|Weir|2013|p=44}}.|group="k"}}։ Աբբայությունում արքայազնի մկրտության ժամանակ փոքրիկ արքայադուստրը մկրտության վերնաշապիկը եղբորը հագցնելու պատիվն ունեցավ․ դա խորհրդանշում էր տղայի՝ մեղքից մաքրվելը։ Էլիազբեթը ընտանիքի հետ ապաստանում մնաց ևս հինգ ամիս{{sfn|Weir|2013|p=44}}։ [[1471]] թվականի ապրիլին, թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]], որդու ծննդյան լուրն առնելով, հապշտապ վերադարձավ Անգլիա
=== ''Մադամ դոֆինա'' ===
Տող 52.
== Արքայի քույր ==
[[1483]] թվականի [[Ապրիլի 9|ապրիլի 9-ին]] անսպասելիորեն մահացավ Էլիզաբեթի [[Էդուարդ IV|հայրը]] և նոր թագավոր դարձավ նրա կրտսեր եղբայրը՝ [[Էդուարդ V|Էդուարդը]]։ Նրա հորեղբայրը՝ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]], Գլոստերի դուքսը, նշանակվեց [[ռեգենտ]] և
Երկու ամիս անց, [[1483]] թվականի [[Հունիսի 22|հունիսի 22–ին]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] ամուսնությունը անօրինական
== Արքայի զարմուհի ==
Տող 60.
Էլիզաբեթի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մայրը]] դաշինք կնքեց լեդի [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթի]] հետ և պաշտպանեց է նրա որդուն՝ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորին]]՝ [[Էդուարդ III]] թագավորի ծոռանը<ref name="Ref_g">{{книга |автор= |заглавие=Genealogical Tables in Morgan |ответственный= |ссылка= |место= |издательство= |год=1988 |том= |страниц= |страницы=709 |isbn= |ref= }}</ref>, արական սեռի [[Լանքասթերներ|Լանքասթերների]] ամենամոտ ժառանգորդին, որն իրավունք ուներ հավակնել գահին օրինականության ցանկացած աստիճանով{{ref+|Հենրի Թյուդորի հավակնությունները գահի հանդեպ թույլ էին Հենրի IV–ի հրովարտակի պատճառով, որով արգելված էր գահ բարձրանալ իր հոր՝ Ջոն Գոնտի և նրա երրորդ կնոջ՝ Քեթրին Սուինֆորդի օրինական ցանկացած ժառանգի։ Գոնտի և Սուինֆորդի երեխաների օրինականացման ակտի բնօրինակը, որն ընդունվել է խորհրդարանի կողմից և Պապի բուլայով, իրականում նրանց օրինականացրել է ամբողջությամբ, ինչը արդեն իսկ կասկածի տակ է դրել իր՝ Հենրի IV–ի հռչակագրի լեգիտիմությունը։|group=к}}։ Իրենց դիրքերն ամրապնդելու և մրցակցող երկու տների միավորման համար՝ [[Էլիազբեթ Վուդվիլ|Էլիազբեթ Վուդվիլը]] և [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթը]] պայմանավորվեցին, որ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորը]] պետք է ամուսնանա Էլիզաբեթ Յորքի հետ, ով իր եղբայրների մահվան մասին լուրերից հետո դարձել էր [[Յորքեր|Յորքերի]] տան ժառանգորդը: [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորը]] համաձայնեց այդ ծրագրի հետ, իսկ դեկտեմբերին հրապարակավ երդվեց Ֆրանսիայի Ռեննի տաճարում։
[[1484]] թվականի [[Մարտի 1|մարտի 1-ին]] Էլիզաբեթը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] և քույրերի հետ լքեց ապաստանը այն բանից հետո, երբ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III–ը]] հրապարակավ երդվեց, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Վուդվիլի]] դուստրերին վնաս չի հասցվի և նրանց չի պատժի։ Բացի այդ, [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] խոստացավ, որ նրանք չեն բանտարկվի [[Թաուեր|Թաուերում]] կամ որևէ այլ բանտում։ Նա նաև խոստացավ օժիտ տրամադրել նրանց և ամուսնացնել «ի ծնե ջենտլմենների» հետ: Ընտանիքը վերադարձավ պալատ՝ արտաքնապես համակերպվելով այն բանի հետ, որ իշխանության ղեկին [[Ռիչարդ III|Ռիչարդն]] է։ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III]]ի կնոջ՝ [[Աննա Նևիլ|Աննա Նևիլի]] մահից հետո, [[1485]] թվականի մարտին, լուրեր տարածվեցին, որ այրիացած և անզավակ{{ref+|Ռիչարդի եւ Աննայի միակ երեխան՝ [[Էդուարդ Միդլգեմացի|Էդուարդ Միդլգեմացին]], հանկարծամահ է եղել 1484 թվականի ապրիլին Միդլգեմում։|group=к}} թագավորը մտադիր է ամուսնանալ իր գեղեցիկ և երիտասարդ զարմուհու՝ Էլիզաբեթի<ref name="Ref_h">[http://www.r3.org/basics/basic8.html Richard III and Yorkist History Server] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060709203718/http://www.r3.org/basics/basic8.html |date=2006-07-09 }}</ref> հետ։ Բացի այդ, լուրեր էին տարածվում, որ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] թունավորել էիր
[[1485]] թվականի [[Օգոստոսի 7|օգոստոսի 7-ին]] [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորի]] բանակը վայրէջք կատարեց [[Ուելս|Ուելսում]]։ [[Օգոստոսի 22|Օգոստոսի 22-ին]] [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] [[Բոսվորտի ճակատամարտ|Բոսվորտի ճակատամարտում]] հանդիպեց [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III–ի]] հետ։ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]], չնայած բավականին մեծ բանակին, դավաճանվեց իր մի քանի կողմնակիցների կողմից և սպանվեց մարտում: [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորը]] նվաճման իրավունքով հռչակվեց [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII]] թագավոր<ref>[http://tudorhistory.org/henry7/ Henry VII.]</ref>։
Տող 70.
[[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] չեղարկեց ''[[Titulus Regius]]''<ref>{{cite web|title=Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Annullment of Richard III's Titulus Regius|url=http://partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#annullment|accessdate=2015-02-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902193242/http://www.partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#annullment|archivedate=2013-09-02|deadlink=yes}}</ref>-ը՝ այսպիսով օրինականացնելով [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] սերունդը, որոնց թվում էր նաև Էլիզաբեթը: Վերջինիս մորը՝ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլին]], այրի թագուհու տիտղոս և պատիվներ շնորհվեցին<ref>{{cite web|title=Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Restitution of Elizabeth Queen of Edward IV|url=http://partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#restitution_elizabeth|accessdate=2015-02-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902193242/http://www.partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#restitution_elizabeth|archivedate=2013-09-02|deadlink=yes}}</ref>։ Ամուսնանալու պապական թույլտվություն ստանալուց հետո կարդինալ [[Թոմաս Բուրշյե|Բուրշյեն]]՝ [[Քենթերբերիի տաճար|Քենթերբերիի]] արքեպիսկոպոսը, [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերյան աբբայությունում]] [[1486]] թվականի [[Հունվարի 18|հունվարի 18-ին]] ամուսնացրեց [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ին]] և Էլիզաբեթ թագուհուն: Նրանց առաջին որդին՝ [[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուրը]], ծնվել է [[1486]] թվականի [[Սեպտեմբերի 20|սեպտեմբերի 20-ին]]։ Էլիզաբեթը թագադրվել է [[1487]] թվականի [[Նոյեմբերի 25|նոյեմբերի 25-ին]]։ Թագադրումից հետո նա ևս վեց երեխաների է կյանք տվել։
Չնայած այն հանգամանքին, որ ամուսնությունը սկզբնապես եղել է քաղաքական նկատառումներով, այն հաջող է եղել, և զույգը կարծես սիրել է միմյանց<ref>{{книга |автор=Okerlund, Arlene Naylor |заглавие=Elizabeth of York |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Palgrave Macmillan |год=2009 |том= |страниц= |страницы=99—118, 185—186, 203—204 |isbn=978-0-230-61827-5 |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Williams, Neville |часть=Henry VII |ссылка часть= |заглавие=The Lives of the Kings and Queens of England |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный=ed. Fraser, Antonia |издание= |место= |издательство=Futura |год=1977 |volume= |pages=143 |columns= |allpages= |серия= |isbn=0-8600-7449-8 |тираж= |ref= }}</ref>։ Էլիզաբեթ Յորքը, որպես թագուհի, մեծ քաղաքական ազդեցություն չի ունեցել այդ առումով ուժեղ սկեսուրի՝ տիկին [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթի]] պատճառով, բայց Էլիզաբեթը քնքուշ, բարի և առատաձեռն է եղել իր հարազատների, ծառաների և բարերարների նկատմամբ: Պաշտոնական հավաքների բացակայության ժամանակ նա իր երեք երեխաների հետ հանգիստ կյանքով
[[1501]] թվականի [[Նոյեմբերի 14|նոյեմբերի 14-ին]] Էլիզաբեթի և [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրիի]] 15-ամյա որդին՝ [[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուրը]], ամուսնացել է [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]]՝ [[Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)|Ֆերդինանդ II Արագոնացու]] և [[Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)|Իզաբելլա I Կաստիլիացու]] դստեր հետ։ Զույգը ուղարկվել է Լադլոու ամրոց՝ [[Ուելսի արքայազն|Ուելսի արքայազնի]] ավանդական նստավայրը։ [[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուրը]] մահացել է [[1502]] թվականի ապրիլին․ որդու մահվան լուրը [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ի]] մոտ մեծ վիշտ է առաջացրել՝ հավասարապես և՛ դինաստիայի համար վախից, և՛ որդու սգից։ Էլիզաբեթը մխիթարել է նրան, ասելով, որ նա էլ իր մոր ընտանիքի միակ զավակն է, բայց ապրել է՝ թագավոր դառնալու համար, որ Աստված նրան թողել է որդուն և երկու դուստրերին, և որ իրենք երկուսն էլ երիտասարդ են և դեռ կարող են երեխաներ ունենալ<ref>{{книга |автор=Okerlund, Arlene Naylor |заглавие=Elizabeth of York |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Palgrave Macmillan |год=2009 |том= |страниц= |страницы=203—211 |isbn=978-0-230-61827-5 |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Agnes Strickland, Elizabeth Strickland |заглавие=Lives of the Queens of England |ответственный= |ссылка= |место= |издательство= |год=1852 |том= |страниц= |страницы= |isbn= |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Thomas Penn |заглавие=Winter King, Henry VII and the Dawn of Tudor England |ответственный= |ссылка= |место= |издательство= |год= |том= |страниц= |страницы=114 |isbn= |ref= }}</ref>։
[[1502]] թվականին Էլիզաբեթը հղիացել է յոթերորդ անգամ և [[1503]] թվականի սկզբին, ծննդաբերության սպասումով, տեղափոխվել է [[Թաուեր]]: [[Փետրվարի 2|Փետրվարի 2-ին]] նա դուստր է ունեցել՝
[[Պատկեր:Henry VII in Mourning.jpg|մինի|Սգացող Հենրի VII-ը և նրա երեխաները Էլիզաբեթ Յորքի մահից հետո: [[Նկարազարդ ձեռագիր|Նկարազարդված ձեռագիր]]]]
Որոշ ժամանակ անց Հենրին սկսել է դիտարկել երկրորդ ամուսնության տարբերակը։ Իսպանիայի հետ միությունը վերսկսելու համար Հենրիի նոր կնոջ դերի համար դիտարկվում էր Ջովաննան, Նեապոլի այրիացած թագուհին ( Ֆերդինանդ II Արագոնացու զարմուհին), [[Խուանա I|Խուանան]]՝ Կաստիլիայի թագուհին (Ֆերդինանդի և Իզաբելլայի դուստրը) և Մարգարիտան՝ Սավոյայի այրի դքսուհին (Խուանա Կաստիլիացու տալը): Ամուսնական պլանները անկատար են մնացել․ ամուրի Հենրին մահացել է 1509 թվականին։
Կնոջ մահը մի քանի տարի սգացող Հենրի VII-ը, ինչպես ընդունված է ասել, մահացել է կոտրված սրտով։ Ամեն տարի փետրվարի 11-ին նա կարգադրում էր հոգեհանգստյան պատարագ կարդալ, զանգեր հնչեցնել և հարյուրավոր մոմ վառել՝ ի պատիվ Էլիզաբեթ Յորքի: Լոնդոնի Թաուերը լքված է եղել որպես թագավորական նստավայր, ինչի մասին վկայում է թագավորական ընտանիքի կամ Հենրի Թյուդորի կողմից դրա օգտագործման մասին հիշատակումների բացակայությունը 1503 թվականից հետո: Էլիզաբեթի որդու՝ Հենրի VIII-ի թագավորությանը հաջորդող բոլոր ծնունդները տեղի են ունեցել պալատներում<ref>[http://nerdalicious.com.au/history/elizabeth-of-york-and-her-kings-henry-vii/ Elizabeth of York and her Kings — Henry VII.]</ref>։ Կնոջ մահը Հենրիի մոտ անդառնալի փոփոխություններ է առաջացրել. առանց այդ էլ ժլատ խելացնորի համբավ ունեցող թագավորը դարձել էր ավելի ժլատ ու կասկածամիտ։ Հենրին թաղվել է Վեստմինստերյան աբբայությունում՝ կնոջ կողքին։ Էլիզաբեթ թագուհու դամբարանը բացվել է 19-րդ դարում։ Դագաղի փայտե երեսվածքը՝ կապարե կորպուսով, այն ժամանակ, հեռացվել է՝
== Սերունդ ==
Տող 86.
* '''[[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուր]]''' ([[1486]] թվականի [[սեպտեմբերի 20]] – [[1502]] թվականի [[ապրիլի 2]])՝ [[Կորնուոլլի դուքս]]{{sfn|Weir|2013|p=230}}, [[Չեստերի կոմս]] և [[Ուելսի արքայազն]]{{sfn|Starkey|2009|pp=57—58}}։ [[1501]] թվականի [[Նոյեմբերի 14|նոյեմբերի 14-ին]] Արթուրն ամուսնացել է իսպանական արքայադուստր [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]]՝ {{sfn|Weir|2007|pp=32—33}} կաթոլիկ թագավորներ [[Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)|Ֆերդինանդ II Արագոնացու]] և [[Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)|Իզաբելլա I]] Կաստիլիացու դստեր հետ։ Ամուսնությունը մնացել է անզավակ, բացի այդ, պարզ չէ, թե արդյո՞ք այն [[Կոնսումմացիա|պատշաճ կերպով կատարվել է]]{{ref+|Շատ տարիներ անց այս ամուսնության հանգամանքները դարձան Եկատերինայի և Հենրիի ամուսնալուծության պատճառներից մեկը{{sfn|Weir|2007|p=34}}.|group="k"}}{{sfn|Weir|2007|p=34}}։ [[1502]] թվականի [[Մարտի 27|մարտի 27-ին]] Արթուրը ծանր հիվանդացել և մեկ շաբաթ անց մահացել է, ենթադրաբար, [[Անգլիական քրտինք|անգլիական քրտինքից]]{{ref+|Նրա մահվան այլ հնարավոր պատճառների թվում նաև նշվում են [[դիաբետ]]ը, [[Հանտավիրուս|հանտավիրուսյան ինֆեկցիան]], [[թոքաբորբ]]ը և [[տուբերկուլոզ]]ը{{sfn|Starkey|2009|p=76}}.|group="k"}}{{sfn|Линдсей|1996|с=49}}.
* '''[[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ]]''' ([[1489]] թվականի [[նոյեմբերի 28]] – [[1541]] թվականի [[հոկտեմբերի 18]])՝ <nowiki/>[[1503]] թվականի [[Օգոստոսի 8|օգոստոսի 8–ին]] ամուսնացել է [[Շոտլանդական թագավորություն|Շոտլանդիայի թագավոր]] [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|'''Ջեյմս IV–'''ի]] հետ։ Թագավորի հետ ամուսնության մեջ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] չորս որդի է ունեցել, սակայն կենդանի է մնացել նրանցից միայն մեկը՝ ապագա թագավոր [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V–ը]]։ [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս IV–ը]] մահացել է [[1513]] թվականի [[Սեպտեմբերի 9|սեպտեմբերի 9-ին]], [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] դարձել է մանկահասակ որդու [[Ռեգենտ|ռեգենտը]], սակայն նրա անգլիական ծագումը և '''[[Արչիբալդ Դուգլաս, Անգուսի 6-րդ կոմս|Արչիբալդ Դուգլասի]]''' հետ գաղտնի ամուսնությունը, որը կնքվեց [[1514]] թվականի [[Օգոստոսի 6|օգոստոսի 6-ին]], [[Մարգարիտ Թյուդոր|թագուհու]] դեմ տրամադրեց շոտլանդացի ազնվականների մեծամասնությանը: [[1515]] թվականի մայիսին նա զրկվել է [[Ռեգենտ|ռեգենտությունից]] և ժամանակավորապես փախել երկրից։ Դուգլասի հետ ամուսնությունից [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] դուստր է ունեցել, նույպես՝ [[Մարգարիտ Դուգլաս|Մարգարիտ]], ով մեծացել է անգլիական արքունիքում: Մարգարիտ Դուգլասի որդին՝ [[Հենրի Ստյուարտ|Հենրի Ստյուարտը]], ավելի ուշ դարձավ թագուհի [[Մարի Ստյուարտ|Մարիի]], ով ևս [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ Թյուդորի]] թոռնուհին էր, երկրորդ ամուսինը։ Երկուսն էլ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտի]] հետ ազգակցական կապի հիման վրա հավակնում էին անգլիական գահին{{sfn|Weir (I)|2011|p=52}}, իսկ նրանց որդին՝ [[Հակոբ Ա|Հակոբ I–ը]] Անգլիայի թագավոր
* '''[[Հենրի VIII|Հենրի]]''' ( [[1491]] թվականի [[հունիսի 28]]— [[1547]] թվականի [[հունվարի 28]])՝ [[Ուելսի արքայազն]], ապա՝ [[Անգլիայի թագավոր]]։ [[1509]] թվականի [[Հունիսի 11|հունիսի 11-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]], որն արդեն թագավոր էր դարձել, ամուսնացել է եղբոր՝ Արթուրի այրու՝ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ, ով երդվել էր, որ առաջին ամուսնու հետ ինտիմ հարաբերություններ չի ունեցել {{sfn|Перфильев|1999|с=48—49}}։ Ամուսնության տարիների ընթացքում [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] առնվազն վեց [[Հղիություն (մարդ)|հղիություն]] է ունեցել, որոնց մեծ մասն ավարտվել է կա՛մ վիժումներով, կա՛մ ծնունդից անմիջապես հետո մահացել են, կա՛մ մահացած են լույս աշխարհ եկել։ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] և [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինայի]] միակ երեխան, ով հասել է հասուն տարիքի, եղել է [[Մարի Թյուդոր|Մարին]], որին հայրը նույնիսկ շնորհել է Ուելսի արքայադստեր տիտղոսը՝ դրանով իսկ անվանելով նրան իր ժառանգորդը: [[1519]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրիի]] սիրուհի [[Էլիզաբեթ Բլաունթ|Բեսի Բլաունթը]] որդի է ունեցել, որին հոր՝ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] պատվին են անվանակոչել և երկար ժամանակ համարել հոր գահաժառանգը{{sfn|Эриксон|2001|с=57}}։ Բացի այդ, [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ ամուսնության ընթացքում [[Հենրի VIII|Հենրին]] կապ է ունեցել Մերի Բոլեյնի հետ, որի առաջին ամուսնությունից ծնված երեխաները, ինչպես կարծում էին շատ ժամանակակիցներ, թագավորի [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդներն]] էին<ref name="Varlow">{{статья |автор=Varlow, Sally |заглавие=Sir Francis Knollys's Latin Dictionary: New evidence for Katherine Carey |ссылка=http://www.philippagregory.com/documents/OnlinearticleinHistoricalResearch_001.pdf |язык=en |издание=Historical Research |тип=scholarly journal |год=2007 |месяц=August |число= |том=80 |номер=209 |страницы=315—323 |doi=10.1111/j.1468-2281.2007.00400.x |issn=}}</ref>։ [[1525]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրին]], հասկանալով, որ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] չի կարող որդի ունենալ, որոշել է ամուսնալուծվել, սակայն ամուսնալուծությունը, որն ուղեկցվել մեծ սկանդալով և երկրի՝
* '''[[Էլիզաբեթ Թյուդոր|Էլիզաբեթ]]''' ([[1492]] թվականի [[Հուլիսի 29|հուլիսի 2]] – [[1495]] թվականի [[նոյեմբերի 14]])՝ արքայադստեր ծնվելուց կարճ ժամանակ անց քննարկվել է նրա նշանադրությունը [[Ֆրանսիայի թագավորություն|Ֆրանսիայի]] [[դոֆին]] [[Ֆրանցիսկ I|Ֆրանցիսկի]] հետ, սակայն երեք տարեկանում արքայադուստրը մահացել է, ենթադրաբար, [[Ապաճում|ատրոֆիայից]]:
* '''[[Մարիա Թյուդոր (Ֆրանսիայի թագուհի)|Մարիա]]''' ([[1496]] թվականի [[մարտի 18]]— [[1533]] թվականի [[հունիսի 25]])՝ [[1514]] թվականի [[Հոկտեմբերի 9|հոկտեմբերի 9-ին]] եղբոր՝ [[Հենրի VIII|Հենրի VIII–ի]] պնդմամբ Մարիան ամուսնացել է [[Ֆրանսիայի թագավորություն|Ֆրանսիայի]] թագավոր [[Լյուդովիկոս XII|Լյուդովիկոս XII-ի]] հետ, ով հույս ուներ, որ Մարիան որդի կծնի իր համար։ [[Լյուդովիկոս XII (Ֆրանսիայի թագավոր)|Լյուդովիկոսը]] մահացել է [[1515]] թվականի [[Հունվարի 1|հունվարի 1-ին]]{{ref+|Ընդհանուր կարծիքով, Ֆրանսիայի թագավորը մահացել է «ննջասենյակում ավելորդ ջանքերի» պատճառով»{{sfn|Guicciardini|1853|p=341}}.|group="k"}}։ [[1515]] թվականի [[Մարտի 3|մարտի 3-ին]], առանց [[Հենրի VIII|եղբայր–թագավորի]] համաձայնության, Մարիան ամուսնացավ վերջինիս ընկերոջ՝ [[Չարլզ Բրենդոն, Սաֆֆոլկի 1-ին դուքս|Չարլզ Բրենդոնի]] հետ, որը պետական դավաճանություն էր{{sfn|Yonge|1877|p=335}}, սակայն թագավորը ներեց նորապսակներին՝ նրանց պատժելով միայն դրամական տուգանքով։ [[1515]] թվականի [[Մայիսի 13|մայիսի 13-ին]] տեղի ունեցավ կրկնակի ամուսնական արարողություն{{sfn|Gairdner|1893|pp=399}}։ Չարլզի հետ ամուսնության ընթացքում Մարիան ծնեց երկու որդի և երկու դուստր, սակայն միայն դուստրերը՝ [[Ֆրենսիս Բրենդոն|Ֆրենսիսը]] և [[Էլեոնորա Բրենդոն|Էլեոնորան]], ապրեցին մինչև հասուն տարիք։ Մարիայի երկու դուստրերի ժառանգությունն ընդգրկվել է Անգլիայի գահաժառանգության մեջ, սակայն գահին հաջողվել է նստել միայն Ֆրենսիսի դստերը՝ [[Լեդի Ջեյն Գրեյ|Ջեյն Գրեյին]], որը պատմության մեջ մտել է որպես «9 օրով թագուհի»: Կյանքի վերջին մի քանի տարիները Մարիան, որը մոտ էր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] առաջին կնոջ՝ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ, հաճախ էր հիվանդանում, որ արքունիքից բացակայելու հիանալի պատրվակ էր, որտեղ ամեն բան նրան ատելի [[Աննա Բոլեյն|Աննա Բոլեյնի]] վերահսկողության ներքո էր։ Մարիան մահացել է [[1533]] թվականի [[Հունիսի 25|հունիսի 25-ին]]՝ իր ավագ դստեր հարսանիքից անմիջապես հետո․ արքունիքում կարծում էր, որ [[Աննա Բոլեյն|Բոլեյնի]] թագադրումը կոտրել էր նրա սիրտը{{sfn|Perry|2000|p=284}}։
Տող 99.
=== Զինանշան ===
[[Պատկեր:Arms of Elizabeth of York.svg|մինի|]]
Ամուսնության մեջ Էլիզաբեթ Յորքի [[Զինանշան|զինանշանը]] հիմնված է ամուսնու՝ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII–ի]] զինանշանի վրա՝ միակցված իր հոր՝ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ի]] զինանշանով։ Վահանը կիսված է․ աջ կողմում անգլիական թագավորական [[Թյուդորներ|Թյուդորների]] գերբն է (չորս հատվածով՝ 1-ին և 4-րդ մասերում
=== Ծագումնաբանություն ===
Տող 108.
=== Գրականություն ===
* Մարգարետ Քեմփբել Բարնսի ''Թյուդորների վարդը''(1953)
* Ռոբերտա Ջելլիսի ''Վիշապը և վարդը''
* Հիլդա
* Էլեանոր Հիբերթի ''[[Хибберт, Элеанор#Тюдоровская сага|Uneasy Lies the Head]]'' (1982)
* Շերոն Քեյ Պենմանի ''The Sunne in Splendour'' (1982)
* ''{{iw|ճերմակ արքայադուստր (վեպ)|ճերմակ արքայադուստր|en|The White Princess}}'' (2013) և
* Սանդրա Ուորտի ''Արքայադուստրը''
* Աննա Էսթեր Սմիթի ''The King’s Grace''
|