«Աղվանից կաթողիկոսություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 1.
'''Աղվանից եպիսկոպոսապետություն''' կամ '''Աղվանից կաթողիկոսություն''' [[Աղվանից եկեղեցի|Աղվանից եկեղեցու]] հոգևոր և եկեղեցավարչական գերագույն կենտրոնական իշխանությունը։ Կազմավորվել է 6-րդ դ. 2-րդ կեսին։ Աղվանից եկեղեցին հիմնադրման պահից ի վեր Հայոց կաթողիկոսության հարաբերությամբ ճանաչվում էր որպես ենթակա թեմ և ոչ առանձին կաթողիկոսություն։ Ընդգրկել է բուն [[Աղվանք]]ի և [[Մեծ Հայք]]ի [[Ուտիք]] ու [[Արցախ]] նահանգների թեմերը, ընդունել Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու գահերեցությունը։ Կառուցվածքով հար և նման էր Հայ, Վրաց, Ասորվոց և Արևելյան մյուս եկեղեցիների կաթողիկոսություններին։ Կաթողիկոսը ընտրվել է եկեղեցական բարձրագույն ժողովում՝ թեմերի առաջնորդների ու հրավիրված բարձրաստիճան աշխարհականների կողմից և ձեռնադրվել [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ից։ Նա կրել է «Կաթողիկոս Աղվանից, Լփնաց և Չողայ» տիտղոսը։ Աղվանից առաջին կաթողիկոս է ընտրվել Արցախի Մեծառանից գավառի Տեր Աբաս եպիսկոպոսը (552-596 թթ.)։ Կաթողիկոսության կենտրոնը դարձել է մայրաքաղաք [[Պարտավ]]ը ([[462]] թ.-ին հիմնել է Առանշահիկներից Վաչե Բ)։ Տարբեր ժամանակներում կաթողիկոսանիստ են եղել [[Կապաղակ]]ը, [[Ամարասի վանք]]ը, [[Չարեքաբերդ]]ը, [[Գանձակ]]ը, [[Գանձասարի վանք]]ը։
[[1240]] թվականից բարձրացել է Գանձասարի եպիսկոպոսության հեղինակությունն ու դերը, որտեղ ժառանգաբար գահակալել են [[Հասան-Ջալալյաններ]]ը (իշխանական տոհմ [[Խաչեն]]ում)։ [[14]]-րդ դարից կաթողիկոսությունը տեղափոխվել է Գանձասարի վանք, սկսել է ավելի հաճախակի կոչվել ուղղակի Գանձասարի կաթողիկոսություն՝ ի հոգևորս ենթարկվելով [[Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին|Սուրբ Էջմիածնի Հայոց կաթողիկոսությանը]]։ Աղվանից (Գանձասարի) կաթողիկոսությունը տնօրինել է բուն Աղվանքի (Կապաղակ, Շաքի, Բաղախատ), և Մեծ Հայքի «Արևելից Կողմանց» (Պարտավ, Ամարաս, Ուտիք, Գարդման, Հաշու,
[[Պատկեր:Gandzasar Monastery1.jpg|ձախից|մինի|[[Գանձասարի վանք]]]]
Աղվանից կաթողիկոսության անվանումը դարձել է սոսկ վերացական հասկացություն։ Գանձասարի կաթողիկոսությունը, հատկապես Հասան-Ջալալյանների հայրապետությամբ, եղել է Արցախում հաստատված մահմեդական խաների բռնակալության դեմ մելիքների ընդդիմության, XVIII դ. I քառորդի հայ ազգային-ազատագրական շարժման կազմակերպիչը, ոգեշնչողն ու հոգևոր, քաղաքական կենտրոնը։ Այն վերածվել է ռուսական կողմնորոշման ուղեցույցի և ռուսական արքունիքում թուրք-պարսկական լծից ազատագրվելու հայոց իղձերի թարգմանի։ [[1815]] թ. ցարական կառավարությունը Ամենայն հայոց կաթողիկոսության միջնորդությամբ լուծարել է Աղվանից կաթողիկոսությունը՝ փոխարենը հաստատելով մետրոպոլիտություն։ Նախկին Աղվանից կաթողիկոսությանը ենթակա նահանգներում կազմվել են նվիրապետական տեսակետից Էջմիածնի կաթողիկոսությանը ենթակա երկու առաջնորդական թեմեր և մեկ հաջորդական վիճակ։ Այդ իրադրությունը վերջնականապես ամրապնդվել է «Պոլոժենիե»-ում ([[1836]])։ Առաջին առաջնորդական թեմի (Շուշիի կամ Արցախի) մեջ մտել են [[Դիզակ]], [[Վարանդա]], [[Բերդաձոր]], [[Խաչեն]], [[Ջրաբերդ]], [[Գյուլիստան]], [[Շաքի]], [[Կապաղակ]], [[Կամբեճան]], [[Արեշ]], [[Լենքորան]] (Լանքարան) գավառները։ Երկրորդ առաջնորդական թեմը (Շամախի կենտրոնով) ընդգրկել է [[Դերբենդ]]ի, [[Ղուբա]]յի, [[Շամախի|Շամախու]], [[Բաքու|Բաքվի]] և հարևան գավառների հայկական եկեղեցիներն ու վանքերը։ Հաջորդական վիճակի կենտրոնն էր Գանձակ (Ելիզավետպոլ) քաղաքը, որին ենթարկվել են Գարդման, Փառիսոս, Զավե գավառները։ Հաջորդական վիճակն անմիջապես ենթակա էր Թիֆլիսի կոնսիստորիային։ Աղվանից կաթողիկոսության վերջին՝ Սարգիս Բ Հասան-Ջալալյան կաթողիկոսը մինչև իր վախճանը (1828) եղել է մետրոպոլիտ։
| |||