«Մասնակից:XenonX88/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 83.
== Մոդիֆիկացիաներ ==
=== ЗК95 «Կինժալ» ===
Տոր համալիրի ծովային բազավորման տարբերակը՝ 9М330-2 (ՆԱՏՕ-ի դասակարգմամբ՝ SA-N-9) հրթիռով։
=== 9К331 Տոր-Մ1 ===
[[Պատկեր:Tor-M1 MAKS 2005.jpg|thumb|left|300px|Боевая машина 9А331-1 на шасси производства [[Мытищинский машиностроительный завод|Мытищинского машиностроительного завода]]]]
Սպառազինության մեջ մտնելու հետ միաժամանակ սկսվեցին Տոր համալիրի հետագա արդիականացման աշխատանքները։ Նոր մոդիֆիկացիաների փորձարկումները սկսվել են 1989 թ․ մարտին և ավարտվել նույն թվականի դեկտեմբերին։ 1991 թ․ համալիրն մտել է սպառազինության մեջ։ Արդիականացման արդյունքում ներմուծվեց երկրորդ թիրախային ալիքը, 9М331 հրթիռում օգտագործվել է ավելի արդյունավետ մարտագլխիկ, ցածր թռչող թիրախների խոցման գոտին ավելացել է։ Մեկ հրթիռով F-15 տիպի ինքնաթիռի խոցման հավանականությունը կազմում է 26-75%, ALCM թևավոր հրթիռինը՝ 45-99%, իսկ Bell AH-1 Cobra ուղղաթիռները խոցվում են 50-98% հավանականությամբ{{sfn|Василин, Гуринович|2001|с=204-205}}։
Զգալիորեն բարելավվել է մարտական մեքենայի սարքավորումը։ Դրա հաշվարկն ավելացվել է մինչև 3 հոգի (հրամանատար, օպերատոր, մեխանիկ-վարորդ)։ Երկրորդ թիրախային ալիքի ներդրման նպատակով տեղադրվել է ավելացված արտադրողականությամբ և ընդարձակված ֆունկցիոնալ վերահսկմամբ երկպրոցեսոր հաշվիչ համակարգ։ Հայտնաբերման կայանն ունի ազդանշանի մշակման եռալիքային թվային համակարգ խոտաններից ավելի արդյունավետ պաշտպանվելու համար։ Կեղծ նշումներից պաշտպանվելու համար ներդրվել է հատուկ ալգորիթմ։ Օգտագործվում է նոր ուժեղացուցիչ, որն ապահովում է ավելի բարձր զգայունություն։ Հայտնաբերվող և որոշվող թիրախների թիվն ավելացվել է մինչև 48-ը։ Համալիրը 9С737 «Ռանժիր» միասնական մարտկոցի հրամանատարական կետի հետ զուգակցելու համար տեղադրվել են լրացուցիչ ռադիոկայաններ և տվյալների փոխանցման սարքավորումներ{{sfn|Василин, Гуринович|2001|с=204-207, 210}}։
9М331 նոր հրթիռները կարող են դիմանալ մինչև 30 կգ ծանրությանը և խոցել խուսավարող թիրախները մինչև 12 կգ ծանրությամբ։ Հրթիռները տեղակայված են 9Я281 չոստեղանի տրանսպորտային արձակման կոնտեյներներում։ Դրանց քաշը ԿԶՀ-ի և կատապուլտային կայանների հետ միասին կազմում է 936 կգ։ Տրանսպորտային արձակման կոնտեյներները կարող են միասին փաթեթավորվել և տեղափոխվել 9Т244 տրանսպորտային մեքենայի միջոցով{{sfn|Василин, Гуринович|2001|с=206-208}}։
9А331-1 մարտական մեքենան մշակվել է 9А331 մարտական մեքենայի հիման վրա։ Դրա ГМ-355 հիմնական շասսիները փոխարինվել են ГМ-5955 շասսիով, որն արտադրվում է Միտիշիի մեքենաշինական գործարանում{{sfn|Василин, Гуринович|2001|с=211}}։
====
[[
Անիվային հիմքով 9К331 համալիրի մոդիֆիկացիա։ Սարքավորման խցիկը տեղակայված է Ուրալ-5323 մեքենայի վրա{{sfn|Василин, Гуринович|2001|с=211}}։
====
9К331 համալիրի քարշակային մոդիֆիկացիա։ Ողջ սարքավորումը տեղակայված է անվային կիսակցանքների (полуприцеп) վրա{{sfn|Василин, Гуринович|2001|с=211}}։
====
==== «
Տոր-Մ1-2Ու արդիականացված համալիրը նախատեսված է Օսա ԶՀՀ-ին, Տորին ու Տոր-Մ1-ին փոխարինելու համար։ Համալիրների առաջին խմբաքանակը հասել է [[Հարավային ռազմական օկրուգ (Ռուսաստան)|Հարավային ռազմական օկրուգ]] [[2012]] թ․ նոյեմբերին։ 2012 թ․ դեկտեմբերին 2013 թ․ պետպատվերի շրջանակում [[Իժևսկ]]ի «Կուպոլ» էլեկտրամեխանիկական գործարանում կնքվեց 5․7 միլիարդ ռուբլու նոր պայմանագիր։ Պայմանագրի շրջանակներում 2013 թ․ դեկտեմբերին ռուսական զորքերը պետք է ստանային՝ 12 9А331МУ մարտական մեքենա, տեխնիկական սպասարկման 3 9В887М2У մեքենա, տեխնիկական սպասարկման 1 9В887-1М2У մեքենա, ЗИП 9Ф339-1М2У մեքենա, 9Т244-1 և 9Т245-1 տրանսպորտային-լիցքավորող մեքենա՝ յուրաքանչյուրից 6 միավոր և 9Ф116 վերգետնյա սարքավորման կոմպլեկտ։ Բացի այդ, պայմանագիրը նախատեսում է համալիրների հետ մատակարարել նաև կառավարման մեքենաներ՝ 9С931 և 9С931-1՝ յուրաքանչյուրից 1 միավոր և 3 միավոր 9С932-1 մեքենա։ Մատակարարման ժամկետը 2013 թ․ դեկտեմբերն է<ref>{{cite web
| url = http://ria.ru/arms/20121127/912432086.html#13592753949522&message=resize&relto=register&action=addClass&value=registration
| title = Войска ЮВО получили новые зенитно-ракетные системы «Тор-М1-2У»
Տող 127 ⟶ 126՝
|accessdate = 2013-01-22
|lang = ru
}}</ref>
=== 9К332
<gallery>
Sa-15a.jpg|
Tor M2E maks2009.jpg|
Tor M2E Maquette maks2009.jpg|Макет
</gallery>
'''
'''
'''
[[
'''
: '''Տակտիկական-տեխնիկական բնութագրեր'''
* Խոցման գոտի՝
** Հեռավորությամբ՝ 1-16 կմ<ref>[http://rbase.new-factoria.ru/news/sozdan-vysokotochnyy-kompleks-pvo-tor-m2 Создан высокоточный комплекс ПВО 'Тор-М2']</ref>
** Բարձրությամբ՝ 0,01-10 կմ
* ВԱրձագանքման ժամանակ՝ 4,8 վ
* Թիրախների խոցման առավելագույն արագություն՝ 1000 մ/վ
* Միաժամանակ խոցվող թիրախների թիվը՝ 4
* Հրթիռի առավելագույն գերբեռնվածություն՝ 30 կգ
* ԿԶՀ-ի թռիչքի արագություն՝ 1000 մ/վ
* Թիրախի նվազագույն ցրման արդյունավետ մակերեսը (ՑԱՄ)՝ 0,05 մ²<ref>[http://vadimvswar.narod.ru/ALL_OUT/TiVOut0507/MAKS7/MAKS7005.htm МАКС-2007] {{Wayback|url=http://vadimvswar.narod.ru/ALL_OUT/TiVOut0507/MAKS7/MAKS7005.htm |date=20140413131257 }} // vadimvswar.narod.ru</ref>
* Նշանառման համակարգ՝ խոտանապաշտպան, ռադիոհրահանգային
* Թիրախային ալիքների քանակ՝ 4 ալիք
* ԿԶՀ-ների թիվը մարտական մեքենայի վրա՝ 16 միավոր 9М338К հրթիռ<ref>[https://bmpd.livejournal.com/3112103.html Зенитный ракетный комплекс "Тор-М2"]</ref>{{проверить авторитетность|28|01|2020}}
* Նախագծման տարեթիվ՝ 2008
* Անձնակազմ՝ 3
* Ընթացքի պաշար՝ 500 կմ<ref name="autogenerated2">{{Cite web |url=http://www.raspletin.ru/sistema-pvo-maloy-dalnosti-tor-m2e |title=Система ПВО малой дальности «Тор-М2Э» |accessdate=2011-10-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312163337/http://www.raspletin.ru/sistema-pvo-maloy-dalnosti-tor-m2e |archivedate=2012-03-12 |deadlink=yes }}</ref>
'''Տոր-Մ2ԿՄ (9К331МКМ)՝''' ստեղծված է մոդուլային կառուցվածքով՝ տարբեր տեսակի շասսիների համար։ Համալիրի զինամթերքը ներառում է 9А331МК-1 ավտոնոմ մարտական մոդուլ և 4 միավոր 9М9331 ԿԶՀ-ով 9М334 զենիթահրթիռային մոդուլ։ ՑԱՄ-2013-ին ներկայացվել է հնդկական արտադրության TATA մեքենայի շասսիով տարբերակը<ref>[http://www.kupol.ru/spetstekhnika/pdf/tor_m2km/ТОР_М2КМ_rus_2013.pdf Рекламный буклет ЗРК «Тор-М2КМ»]</ref>։
[[2016]] թ․ անցկացվեցին վերջրյա նավերից Տոր-Մ2ԿՄ համալիրի օգտագործման փորձարկումներ։ Մադուլն ամրացվեց «Ադմիրալ Գրիգորովիչ» նավի ուղղաթիռի հարթակի վրա և արձակեց հրթիռային սիմուլյատորներ։ Փորձարկումները համարվեցին հաջողված<ref>[https://rg.ru/2017/02/22/novaia-modifikaciia-zrk-tor-zashchitit-morskie-suda.html] // РГ</ref>։
=== HQ-17 ===
HQ-17-ը չինական արտադրության ԶՀՀ է, մշակվել է ռուսական Տոր-Մ1 համալիրի բազայի հիման վրա։
Չինական ԶՀՀ-ի հիմնական տարբերությունը նոր ռադիոտեղորոշման կայաններն ու խոտանների ճնշման համակարգերն են։
== Սպառազինություն ==
[[Պատկեր:3K95 operators.png|thumb|center|500px|Действующие (син.) и бывшие (кр.) операторы ЗРК Тор]]
[[Պատկեր:9A331 Tor-M1 - Engineering technologies 2012 (1).jpg|thumb|250px|Боевая машина 9А331 ЗРК Тор-М1]]
[[Պատկեր:9A331 Tor-M1 - Engineering technologies 2012 (2).jpg|thumb|250px]]
* {{դրոշավորում|Հայաստան}}՝ անհայտ քանակությամբ Տոր-Մ2ԿՄ՝ 2019 թ․ դրությամբ<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20191221/1562676793.html|title=Российские ЗРК "Тор" поступили на вооружение ВС Армении|author=РИА Новости|website=РИА Новости|date=21 декабря|publisher=[[РИА Новости]]|lang=ru}}</ref>։
* {{դրոշավորում|Ադրբեջան}}՝ 8 միավոր Տոր-Մ2Է՝ 2016 թ․ դրությամբ<ref>Александр Храмчихин Армия одной войны // Военно-промышленный курьер : Газета. — 2016. — 16 марта (№ 10 (625)). — ISSN 1729-3928</ref>{{Проверить авторитетность|11|05|2016}}<ref>{{Cite web |url=http://www.armstrade.org/files/obrazecglava4.pdf |title=Архивированная копия |accessdate=2013-12-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131205055315/http://www.armstrade.org/files/obrazecglava4.pdf |archivedate=2013-12-05 |deadlink=yes }}</ref><ref>{{cite web
|url = http://www.vedomosti.ru/politics/news/13199631/v_baku_idet_smerch
|title = Россия вооружает Азербайджан
|author = Алексей Никольский
|date =
|work =
|publisher = Газета «Ведомости»
|accessdate = 2013-06-15
|lang =
|archiveurl =
|archivedate =
|deadlink = no
}}</ref><ref>{{cite web
|url = http://ru.apa.az/news/249421
|title = Стал известен список военной техники, которая будет продемонстрированa Вооружёнными силами Азербайджана на военном параде
|author =
|date = 2013-06-12
|work =
|publisher = «Агентство Азери-Пресс (АПА)»
|accessdate = 2013-06-12
|lang = ru
|archiveurl = https://www.webcitation.org/6HKdVsOg7?url=http://ru.apa.az/news/249421
|archivedate = 2013-06-12
|deadlink = yes
}}</ref>։
* {{դրոշավորում|Բելառուս}} — 17 միավոր 9K332 Տոր-Մ2Ե՝ 2019 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2019, p. 189</ref>։
* {{դրոշավորում|Վենեսուելա}}՝
** Վենեսուելայի ցամաքային զորքեր՝ 8 միավոր 9K331 Տոր-Մ1` 2012 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2012, p. 405</ref>։ Լրացուցիչ պատվիրվել է 18 համալիր<ref>Military Balance 2012, p. 405</ref>։
** Վենեսուելայի ՀՕՊ զորքեր՝ 4 միավոր 9К331 Տոր-Մ1՝ 2012 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2012, p. 406</ref>։ Լրացուցիչ պատվիրվել է 8 համալիր<ref>Military Balance 2012, p. 406</ref>։
* {{դրոշավորում|Հունաստան}}՝
** Հունաստանի ցամաքային զորքեր՝ 21 միավոր 9К331 Տոր-Մ1՝ 2016 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2016, p. 104</ref>։
** Հունաստանի ՀՕՊ զորքեր՝ 4 միավոր 9К331 Տոր-Մ1՝ 2016 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2016, p. 106</ref>։
* {{դրոշավորում|Եգիպտոս}}՝ 10 միավոր 9К331М Տոր-Մ1՝ 2016 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2016, p. 326</ref>։
* {{դրոշավորում|Իրան}}՝ 29 միավոր 9К331 Տոր-Մ1՝ 2016 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2016, p. 330</ref>։
* {{դրոշավորում|Չինաստան}}՝ 24 միավոր 9К331 Տոր-Մ1՝ 2016 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2016, p. 242</ref>։
* {{դրոշավորում|Կիպրոս}}՝ 6 միավոր 9К331 Տոր-Մ1՝ 2019 թ․ դրությամբ<ref>Military Balance 2019, p. 96</ref>։ Հունաստանը Կիպրոսին է փոխանցել Տոր-Մ1 համալիր՝ փոխարենը [[Կրետե]] կղզում տեղադրելով С-300ПМУ1 ԶՀՀ<ref>[http://www.warandpeace.ru/ru/news/view/18318/ Греция заменит на Кипре С-300 на ЗРК «Тор-М1» и САУ «Сюзанна». — ВОЙНА и МИР]</ref>։
* {{դրոշավորում|Ռուսաստան}}՝ ավելի քան 120 միավոր 9К331, 9К332, Տոր-Մ/Մ1/Մ2/Մ2Ու և ավելի քան 12 միավոր Тор-Մ2ԴՏ՝ 2020 թ․ դրությամբ<ref>The Military Balance 2020, p.196,200</ref>։
* {{դրոշավորում|Ուկրաինա}}՝ անհայտ քանակությամբ, 6 միավոր ներկայացվել է 2018 թ․ օգոստոսի 24-ին տեղի ունեցած շքերթի ժամանակ<ref>[https://defence-blog.com/army/ukraine-may-repair-and-return-tor-self-propelled-missile-system-to-service.html Ukraine may repair and return TOR self-propelled missile system to service – Defence Blog]</ref>։
* {{դրոշավորում|[[ԱՄՆ|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]}}՝ 9A332 Տոր-M2Ե-ն հասցվել է Ալյասկայում գտնվող Միացյալ խաղաղօվկիանոսյան համալիր, որտեղ այն օգտագործվում է որպես նմուշ RED FLAG-Alaska-ի համար<ref>{{Cite web |url=https://www.ausairpower.net/APA-9K331-Tor.html |title=Kupol 9K330/9K331/9K332 Tor M/M1/M2 Self Propelled Air Defence System / SA-15 Gauntlet |subtitle=Technical Report APA-TR-2009-0705 |author=Carlo Kopp |lang=en |website=Air Power Australia |date=2012-04 |accessdate=2020-06-20}}</ref>։
== Մարտական կիրառություն ==
* 2010 թ․ օգոստոսի 17-ին Իրանի ՀՕՊ միջոցները Բուշերի ատոմակայանի մոտ խոցեցին իրանական ՌՕՈՒ-ին պատկանող F-4 Phantom կործանիչ։ Ինչպես հաղորդեց հետախուզական շրջանակներին մոտ կանգնած իսրայելական Debka գործակալությունը՝ ինքնաթիռը անհայտ պատճառներով մուտք էր գործել ատոմակայանի արգելված 20 կմ գոտի։ Օդաչուն ու շտուրմանը կարողացան կատապուլտ անել<ref>{{Cite news|title=Иранцы сбили собственный истребитель над Бушером|url=https://vpk.name/news/43389_irancyi_sbili_sobstvennyii_istrebitel_nad_busherom.html|work=ВПК.name|accessdate=2017-05-08}}{{Проверить авторитетность|16|06|2013}}</ref>։
* 2020 թ․ հունվարի 8-ին [[Թեհրան]]-[[Կիև]] ուղղությամբ միջազգային PS752 չվերթն իրականացնող և [[Ուկրաինայի միջազգային ավիաուղիներ]]ին պատկանող Boeing 737-800 NG ավիալայները Թեհրանից թռիչք կատարելուց հետո վթարի ենթարկվեց։ Զոհվել են ինքնաթիռում գտնվող բոլոր 176 ուղևորներն ու անձնակազմի 9 անդամները: Մի քանի օրից [[Իրան]]ի իշխանությունները հայտարարեցին, որ ինքնաթիռը պատահաբար խոցվել է Իրանի ՀՕՊ- ԶՀՀ-ի կողմից։ Քննության նախնական տվյալներով՝ ինքնաթիռը խոցվել է ռուսական արտադրության Տոր-Մ1 համալիրի կողմից<ref>[https://lenta.ru/news/2020/01/11/vrag/ Сбитый украинский Boeing в Иране приняли за вражеский самолет]</ref><ref> [https://meduza.io/feature/2020/01/11/vlasti-irana-priznali-chto-sluchayno-sbili-ukrainskiy-boing-glavnoe Иран признал, что случайно сбил украинский «боинг». Главное]</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.newsru.com/world/21jan2020/two_missiles.html|title=Иран признал, что сбил украинский Boeing двумя ракетами из ЗРК "Тор-М1"|author=|website=NEWSru.com|date=2020-01-21|publisher=|accessdate=2020-01-21}}</ref>։
== Պատկերասրահ ==
<gallery mode="packed">
9K330 Tor - IDELF-2008 (1).jpg
9K330 Tor - IDELF-2008 (2).jpg
9K330 Tor - IDELF-2008 (3).jpg
9K330 Tor - IDELF-2008 (4).jpg
9K330 Tor - IDELF-2008 (5).jpg
9K330 Tor - IDELF-2008 (6).jpg
</gallery>
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
== Գրականություն ==
* Тихонов С. Г. Оборонные предприятия СССР и России : в 2 т.. — М. : ТОМ, 2010. — Т. 1. — 608 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-903603-02-2.
* Тихонов С. Г. Оборонные предприятия СССР и России : в 2 т.. — М. : ТОМ, 2010. — Т. 2. — 608 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-903603-03-9.
* Василин Н. Я., Гуринович А. Л. Самоходные зенитные ракетные комплексы // Зенитные ракетные комплексы. — Справочное издание. — Минск: Белорусский дом печати, 2001. — С. 244,247. — 461 с. — 11 000 экз.
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.russarms.com/land/vpvo/tor/tech-zrk-tor-a.asp ЗРК «Тор»] на сайте проекта "Русское вооружение"
* [http://pvo.guns.ru/tor/tor.htm 9К330 «Тор» (SA-15 Gaunlet)] на сайте «Вестник ПВО»
* [http://www.snariad.ru/pvo/тор-м2э Основные технические характеристики зенитного ракетного комплекса «Тор-М2Э»]
* [https://lenta.ru/news/2007/01/16/tor/ Россия завершила поставки Тор-М1 Ирану] [[Лента.ру]], 16 января 2007
* [https://www.youtube.com/watch?v=4c7pSRR3nFQ Видеосюжет о ЗРК «Тор»] на [[YouTube]]
* [https://www.youtube.com/watch?v=nyRFeQBoipU Видео — Военное дело: ЗРК «Тор»] на [[YouTube]]
* [https://web.archive.org/web/20080606051354/http://www.vko.ru/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?tabID=320&ItemID=154&mid=2891&wversion=Staging Аналогов «Тору» не существует] «[[Воздушно-космическая оборона]]»
* [http://www.smysl-project.ru/2007-1/smysl_2007-1_099.pdf Проблемный комплекс] «Смысл», № 1, 2007 год)
* {{cite web
|url = http://mmzavod.ru/?page_id=26
|title = Гусеничная машина для монтажа боевых средств зенитно-ракетной системы «Тор-М1»
|author = Мытищинский машиностроительный завод
|website =
|date =
|publisher =
|accessdate = 2011-09-12
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20171231092139/http://mmzavod.ru/?page_id=26
|archivedate = 2017-12-31
|deadlink = yes
}}
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի զենք]]
[[Կատեգորիա:Զենիթահրթիռային համալիրներ]]
[[Կատեգորիա:Զենիթային հրթիռներ]]
|